ضمن غرورآفرین بودن پیشرفتهای علمی کشور اعلام شد سرعت پیشرفت علمی‌مان مطلوب نیست. چه اقداماتی برای رفع این نقیصه لازم است؟
چند حرکت باید انجام شود. یکی دغدغه محققینمان را نسبت به مسائل مادی باید برطرف کنیم. باید به نحوی عمل کنیم که محققین، پژوهشگران و استادان دانشگاه، به‌خصوص دانشجویان دکترا بتوانند زندگی آرامی خصوصاً از نظر اقتصادی و تأمین هزینه‌های زندگی‌شان داشته باشند. طبیعی است آرامش فکری محققین و اساتید ما یکی از عوامل اصلی در تسریع بخشیدن به وضع تحقیقات کشور است.
باید امکانات و تسهیلات مطلوب را در اختیار محققینمان قرار بدهیم. آزمایشگاه‌های خوب و متعدد در بسیاری از زمینه‌ها را در کشورمان فراهم کردیم، اما این آزمایشگاه‌ها باید از نظر تجهیزات به‌روز شوند، وسایل پیشرفته تحقیقاتی در این مراکز پژوهشی و دانشگاهی در اختیار محققین ما قرار بگیرد. از نقطه نظر اعتبارات تحقیقاتی باید بتوانیم محققین و پژوهشگرانمان را تأمین کنیم. طبق قانون پنج ساله پنجم اعتبارات تحقیقات در تولید ناخالص داخلی در پایان برنامه پنجم باید به سه درصد می‌رسید، در صورتی که آخرین رقمی که داریم در سال 1392 به تقریباً 5/0 درصد رسید. در سالیان گذشته این فاصله زیاد بود. در برنامه چهارم همین مسئله را داشتیم که بین آنچه که به عنوان اهداف اختصاص‌یافته برای اعتبارات تحقیقاتی در نظر گرفته شده، با آنچه که دولت تخصیص داده، فاصله زیادی است و همین عدم اعتبارات تحقیقاتی باعث کندی کار می‌شود. الان اعتبارات دانشگاه‌های ما، به‌ویژه دانشگاه‌های دولتی و مادر ما که محرک و موتور اصلی پیشرفت تحقیقات در کشور هستند، به نحوی‌اند که درصد بالایی از اعتبارات دانشگاه‌ها صرف امور هزینه‌های جاری می‌شود، لذا چیزی برای تحقیقات باقی نمی‌ماند. به عبارت دیگر در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی‌مان دانشمندان، محققین و اساتید خیلی خوبی داریم و تحصیلات تکمیلی که نیروی انسانی جوان به عنوان دانشجوی دکترا و فوق‌لیسانس در اختیار ما قرار می‌دهد، متأسفانه نتوانستیم اعتبارات تحقیقاتی در اختیار آنها قرار بدهیم تا کارهای تحقیقاتی‌شان را انجام بدهند.
نسبت بودجه دولتی صنعتی نانو در ایران با کشورهای رقیب چگونه است؟
کشورهای پیشرفته مثل آلمان، امریکا و ژاپن بیش از چند درصد از تولید ناخالص ملی‌شان را به تحقیقات اختصاص می‌دهند، در حالی که در کشور ما بین 5/0 و 7/0 درصد در نوسان بوده، ولی هیچ وقت نتوانسته است از مرز یک درصد بگذرد. در حال حاضر نیروی انسانی و مراکز تحقیقاتی کارآمد وجود دارند، ولی اعتبارات تحقیقاتی نیست. این امر ما را از قافله رقابت با سایر کشورها عقب می‌اندازد.
برای مساعد کردن زمینه رقابت دیگر چه الزاماتی باید مورد توجه قرار بگیرد؟
زمینه رقابت در امر تحقیقات ارتباط علمی بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌ها و حضور محققین خارجی و دانشمندان برجسته جهان در کشور و متقابلاً حضور محققان و استادان ایرانی در مجامع علمی بین‌المللی است که از روند تحقیقات بین‌المللی مطلع شوند. این اطلاع و تبادل اطلاعات علمی عامل اساسی است که برنامه‌ریزی محققین ما را برای دستیابی به علم و تحقیقات پیشرفته‌تر و علم روز دنیا راحت‌تر و به سرعت بخشیدن به پیشرفت علمی کمک می‌کند. مراکز تحقیقاتی را در دنیا می‌شناسیم که سعی می‌کنند در زمینه‌های پژوهشی از دستاوردهای علمی در کشورهای دیگر در مجامع و کنفرانس‌های بین‌المللی مطلع شوند و نهایتاً آن دستاوردها را در تحقیقاتشان دخالت و به آنها سرعت بدهند.
یکی از نقاط ضعف نظام علمی ما صنعتی نشدن تحقیقات است؛ برای این منظور چه باید کرد؟
بله، آنچه که برای یک محقق بسیار اهمیت دارد، این است که ببیند دستاوردهای تحقیقاتی‌اش برای رفاه، اقتصاد و پیشرفت جامعه به کار گرفته می‌شود. یکی از دلایلی که مقام معظم رهبری بر اقتصاد دانش‌بنیان تأکید می‌کنند همین است. باید به این سمت حرکت کنیم که زمینه را برای محققینمان فراهم کنیم که نتیجه تحقیقاتشان بتواند تجاری‌سازی شود و در اختیار جامعه قرار بگیرد و برای کشور در کنار تولید دانش با تولید محصول و فروش آن در داخل و خارج از کشور بهره‌برداری اقتصادی هم داشته باشد. در این قسمت از نقطه نظر قانونی هیچ منع و کمبودی وجود ندارد. قانون تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان و راه‌اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی در مجلس هشتم در کمیسیون آموزش و تحقیقات به تصویب رسید و به صحن مجلس آمد و در مجلس تصویب شد، اما در اجرا هنوز نتوانسته است عملاً این قانون مؤثر در امر تجاری‌سازی علم و دانش و دستاوردهای محققان ما استفاده شود و در پیچ و خم مسائل اجرایی مانده است. در دو سال اخیر قدری حرکت شده است، اما قطعاً این قانون بتواند سریع‌تر در بخش علمی کشور به اجرا در بیاید، می‌تواند در پیشرفت علمی کشور مؤثر باشد و با توجه به اینکه از نظر روحی و روانی محققین ما را ارضا می‌کند که نتایج تحقیقاتشان را می‌بینند که در اقتصاد دانش‌بنیان کشورشان سهیم شده است و می‌تواند با توجه به دستاوردها و درآمدهایی که کسب می‌کنند برای مراکز تحقیقاتی رفاه بیاورد و محققین می‌توانند از دسترنج تفکرشان بهره‌‌مند شوند. این یک گردش مثبتی خواهد بود که باعث تلاش بیشتر پژوهشگر ما می‌شود و تلاش بیشترش منجر به پیشرفت اقتصادی محققین ما و اقتصاد کشور می‌شود و این سیکل مثبت و رو به رشد ادامه می‌یابد.
برای غنای بیشتر تحقیقات دانشگاهی چه پیشنهادی دارید؟
دانشگاه‌های ما همت کرده‌اند، تحصیلات تکمیلی در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا گسترش یافته است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی ما، خصوصاً در مقطع دکترا باید تأمین مالی شوند تا تمام وقت روی تزهای دکترایشان تمرکز کنند. باید شرایطی را فراهم کنیم که مثل بسیاری از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی پیشرفته جهان دانشجویان دکترای ما تمام وقت در اختیار اساتید و محققین برجسته باشند و روی کار پژوهشی‌شان متمرکز شوند. چنین حرکتی می‌تواند در ارتقا و سرعت بخشیدن به پیشرفت علمی کشور مؤثر واقع شود.
یکی از توفیقات علمی اخیر ایران ورود باشگاه فضایی است. رسانه های غربی فناوری فضایی ایران را بلند پروازی و فاقد دستاورد اقتصادی می دانند. نظر شما چیست؟
فناوری‌های فضایی می‌تواند درآمدهای سرشاری را برای هر کشوری به ارمغان بیاورد. با اطلاعاتی که از طریق ماهواره‌ها و پرتاب آنها به دست می‌آورد یک کشور می‌تواند روی ذخایر آب‌های زیرزمینی، میزان تولید آب در کشور برای کشاورزی و دسترسی به معادن سودده مدیریت بهینه داشته باشد و سایر پدیده‌های علمی که از طریق اطلاعات ماهواره‌ای در اختیار محققین در زمین‌شناسی، معدن و سایر شاخه‌های مهندسی قرار می‌گیرد. از این اطلاعات می‌توان در مسائل اجتماعی و فرهنگی بهره برد و باعث ارتقا و رشد فرهنگ در جامعه و موجب می‌شود در زمینه‌های اطلاع‌رسانی IT و ICT هم تقویت شویم. لذا فناوری هوا ـ فضا (Aeronautic) برای ما حائز اهمیت است و رشد در این زمینه یکی از محورهایی است که ما را به پیشرفتهای بسیار چشمگیر می‌رساند، خصوصاً کشورهایی که دارای این فناوری هستند به صورت انحصاری آن را در اختیار خودشان دارند و اطلاعات مورد نیاز را یا به دلیل مسائل امنیتی در اختیار کشورهای دیگر قرار نمی‌دهند یا با قیمت‌های بسیار گزافی این کار را انجام می‌دهند. بنابراین یک بازار انحصاری در این شاخه از علم در دنیا حاکم است که پیشرفت علمی ما می‌تواند هم از نظر امنیتی برای ما اقتدار بیاورد، همان طور که برای کشورهای دیگر به ارمغان آورده است، هم می‌تواند ما را از نظر اقتصاد دانش‌بنیان یاری کند.
مقام معظم رهبری فرموده‌اند مردم باید آثار کارهای علمی و تحقیقاتی نانو را در محیط زندگی‌شان ببینند.
تکنولوژی نانو در همه زمینه‌ها صنعت، کشاورزی، سلامت و... مؤثر است. با نانوتکنولوژی می‌توانید بهره‌وری صنعتی و کشاورزی را افزایش بدهید و بسیاری از بیماری‌ها را از طریق نانوتکنولوژی در پزشکی درمان می‌شوند. همه اینها باید نمودهای اجتماعی پیدا کند. در صنعت هوا ـ فضا در کشورهای پیشرفته از نانوتکنولوژی استفاده می‌شود. در صنعت خودروسازی از نانوتکنولوژی برای تولید موتورهای کارآمد با مصرف سوخت کمتر بهره برده می‌شود. از نانوتکنولوژی می‌توان در بهره‌برداری از مزارع کشاورزی، تولیدات کشاورزی و بالا بردن محصولات کشاورزی استفاده کرد. اگر در علم نانوتکنولوژی پیشرفته کرده‌ایم باید بتوانیم آن را در زمینه‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و سلامت جامعه نشان بدهیم. این عدم نمایش به نبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه ما برمی‌گردد که یکی از معضلات ماست. اگر بتوانیم ارتباط منسجم بین دانشگاه، مراکز تحقیقاتی و صنعت برقرار کنیم، نه تنها در نانوتکنولوژی، بلکه در شیمی، برق، الکترونیک، مکانیک، روباتیک، افزایش کیفیت خودروهای داخلی مؤثر واقع شویم و نهایتاً بتوانیم از این زمینه‌ها بهره‌برداری اقتصادی کنیم. نانوتکنولوژی علم روز است که پیشرفتهای خیلی خوبی در آن داشته‌ایم و جزو کشورهای برتر در منطقه و حتی رتبه‌های بالاتر در سطح علمی جهان هستیم، اما در به‌کارگیری این علم در جامعه و اقتصاد دانش‌بنیان معضلی را که اشاره کرده‌ام داریم و با توجه به رتبه‌های بالای علمی، تولیدات و مقالات علمی و حرکت در مرزهای دانش در نانوتکنولوژی استفاده و بهره‌مندی آن را در جامعه هم افزایش بدهیم.