فاطمه صناعی - مذاکرات ایران و 1+5 در حالی زیر آسمان بارانی استانبول برگزار شد که سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان و کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آخرین شام پیش از مذاکرات را در فضایی دیپلماتیک و گفتوگویی دوستانه در کنار یکدیگر صرف کردند. شامی که منجر به برگزاری مذاکراتی مثبت، البته به قول اشتون شد.
جمهوری اسلامی با همان راهبرد مذاکرات قبلی مبنی بر محدود نشدن مذاکرات به موضوع هسته‌ای وارد مذاکرات شد و مذاکرات در فضایی آرام و به قول رویترز با "لحن آرام و سازنده" جلیلی آغاز شد، چنانکه مایکل مان، سخنگوی اشتون گفت: هیئت ایرانی فقط درباره برنامه هسته‌ای صحبت نخواهد کرد. طرف ایرانی قصد دارد در خصوص بهار عربی و مسائل منطقه‌ای گفت وگو کند. سخنگوی اشتون در ادامه افزود: امیدوارم هر دو طرف مذاکرات اساسی داشته باشند و دور بعدی مذاکرات به پروسه گفت‌وگوهای امروز بستگی خواهد داشت. وی در گفتوگویی گفت: فضای حاکم بر مذاکرات مثبت است.
به هر حال مذاکرات در دو مرحله در استانبول برگزار شد و پس از جلسه دوم، سعید جلیلی و کاترین اشتون در یک کنفرانس خبری مشترک سوم خرداد را به عنوان زمان دور دوم مذاکرات در بغداد اعلام کردند. دو طرف توافق کردند با دستور کار گفت و گو برای تدوین یک مدالیته جامع در بغداد مذاکره کنند. مذاکره کننده ارشد هسته‌ای کشورمان گفت: باقری و اشمیت مأموریت یافتند که برای اجلاس سوم خرداد در بغداد پیش‌نویسی را برای چارچوب همکاری‌ها تدوین کنند و پس از تدوین این پیش نویس، همکاری‌های متقابل شروع خواهد شد. برای بررسی مذاکرات استانبول و مدالیته جامعی که قرار است در بغداد تدوین شود، به سراغ "محمد فرهاد کلینی" کارشناس ارشد مسائل استراتژیک رفتیم.
* گفتار دیپلمات های غربی در گفت و گوهایی که با خبرنگاران در استانبول داشتند، حاکی از یک نوع تلاش برای به توافق رسیدن با ایران بود، چنانچه هر کدام به نوعی از "گفتگوهای مثبت و سازنده" یاد می کردند و بر ادامه مذاکرات با ایران تاکید داشتند. به نظر شما آیا این رفتار غرب معنی خاصی دارد؟
با توجه به توقف تعاملات طرفین از بعد از اجلاس گذشته در استانبول به صورت مشخص بسیاری از کشورها در تلاش بودند تا با آزمون شرایط و تلاش برای تغییر محاسبات، اقداماتی را به عمل بیاورند. امروز شاهدیم که ظرفیت های رویکرد منفی در بحث هسته ای ایران به تدریج در حال کاهش است و در این خصوص به نظر می رسد که روند تعامل طرفین از یک "کر سیاسی جدید" برخوردار می شود و کلیه بازیگران در موضوع حل و فصل مسئله هسته ای ایران به اجماع جدیدی برای تشکیل یک رویکرد مرحله ای و درک از شرایط جدید رسیده اند. طبیعتا انتظار از استانبول 2 از پیش از آغاز مذاکرات همین بود. به همین دلیل با توجه به رایزنی هایی که نماینده طرفین داشتند، بحث تهیه یک چارچوب و یک نقشه راه مذاکراتی از اهمیت بیشتری برخوردار بود. نمایندگان دولت چین از قبل از مذاکرات به صراحت اعلام کردند که انتظار طرفین از اجلاس در استانبول تعریف اراده و حرکت به سمت یک چارچوب است.
چنین به نظر می رسد که نگاه و سیاست غرب از موضوع مهار برنامه صلح آمیز هسته ای ایران در حال تغییر تدریجی است لذا اگر به مواضع آقای اوباما در آخرین اجلاس آیپک که در آمریکا برگزار شد، نگاهی بیندازیم، علی رغم برخی از مواضع منفی وی، اوباما به صراحت اعلام می کند که سیاست مهار هسته ای را کنار گذاشته است. بدیهی است در این شرایط اهمیت دیپلماسی از حیات مجددی برخوردار می شود. تجدید نظر برخی از کشورهای غربی و همچنین حمایت روسیه و چین از روند جدید سبب می شود تا ادبیات سیاسی غرب وارد حوزه ای از تعامل مشروط شود.
* آیا تهیه پیش نویس از سوی نماینده اشتون و نماینده جلیلی برای مذاکرات بغداد نیز در همین راستا بود؟
بحث تغییر محاسبات و تغییر لحن و تشکیل ادبیات جدید در یک راستاست.
* پایان نشست استانبول طرفین توافق کردند که مذاکرات دور دوم بر اساس دستور کار گفت و گو برای تدوین یک مدالیته جامع در بغداد باشد. به نظر شما این مدالیته به نظر شما دربرگیرنده چه محتوایی است؟
امروزه بیش از هر چیز ارزش مذاکرات طرفین از اهمیت بالایی در آینده مذاکرات برخوردار است. به هیچ عنوان هیچ کدام از طرفین نمی توانند بر اساس راه حل های تاکتیکی قضاوت کنند بلکه ضروت داشتن درک سازنده و همچنین مهارت در تولید تعادل مناسب بر اساس درک مشترک دارای یک ارزش راهبری است. پیوستگی مذاکرات تکنیکی آقای باقری و خانم اشمیت بسیار مهم است و بخش مهمی از حوزه ابتکارات می تواند توسط این تیم مذاکراتی به مسند ظهور برسد. لذا آمادگی و داشتن بسته لازم برای مذاکرات به عنوان ابزار جدید ضروری است که باید بر اساس یک درک جامع، دارای افق، رو به جلو و فرصت ساز معنا شود.
* پیش بینی شما از نتایج مذاکرات بغداد چیست؟
هنوز خیلی زود است که بتوان یک پاسخ قاطع را بیان کرد. جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 به تدریج وارد یک ریل می شوند لذا همچنان که در سوال قبلی اشاره کردم، بایستی تیم تکنیکی از درک عالی و تصمیم نسبی برخوردار باشند تا بتوانند راهگشایی نمایند. بنابراین نمی توان گفت که این راه خیلی کوتاه است یا خیلی طولانی اما آنچه اهمیت دارد، داشتن برنامه مشخص و جدول زمانی است. به نظر می رسد در این چارچوب بایستی سفرهای متقابل طرفین به تهران و بروکسل به صورت متقابل تسهیل شود.
* نماینده آمریکا پس از مرحله اول مذاکرات در استانبول که ساعت 13:30 به وقت استانبول پایان یافت، در اظهاراتی گفت که برگزاری دور دوم مذاکرات در بغداد بسته به مرحله دوم مذاکرات و نتایج آن دارد. از سوی دیگر پیش از برگزاری مذاکرات استانبول بغداد به عنوان مکان قطعی دور دوم مذاکرات از سوی دیپلمات های هر دو طرف مطرح شد. این در حالی است که خود باراک اوباما نیز موافقتش با بغداد به عنوان دور دوم مذاکرات را اعلام و این نگاه مثبت را به دستگاه سیاست خارجی اش ابلاغ کرده بود. سوال اینجاست که اگر پیش از مذاکرات استانبول، مذاکرات در بغداد قطعی است و از سوی رییس جمهور آمریکا نیز مورد موافقت قرار می گیرد، نماینده آمریکا در مذاکرات با شک و شبهه در مورد دور دوم مذاکرات در بغداد صحبت می کند؟
من فکر می کنم شما به سوالتان پاسخ دادید. گاهی اوقات برخی از سخنگوها خود دچار اشتباه می شوند و برخی از محتوای شرایط را با ژست دیپلماتیک اشتباه می گیرند. هر دیپلمات ورزیده ای به خوبی می داند که موضوع هسته ای ایران که سالیان متمادی در جریان بوده است، موضوعی نیست که صرفا با یک جلسه به نتیجه گیری برسد و البته ایران به هیچ عنوان علاقه مند نیست تا این مسیر طولانی شود. لذا گاهی اوقات برخی فراموش می کنند که چه گفته اند و چه تصمیم گرفته اند. به نظر می رسد موضوع مهمی نیست و لازم نیست به برخی از اشتباهات رسانه ای اشاره شود. کلیه مقامات به خوبی اطلاع دارند که انتخاب بغداد و پذیرش مجدد ایران در انتخاب مجدد استانبول برای مذاکرات در یک راستا بود.
* سوال آخر ما در خصوص مذاکرات دوجانبه میان آمریکا و ایران است که نه تنها در این مذاکرات اخیر بلکه سال گذشته نیز از سوی نماینده آمریکا در استانبول مطرح شد. با توجه به اینکه آمریکا از سیاست جمهوری اسلامی برای روابط دوجانبه آگاه است، چه دلیلی دارد که در مذاکرات این درخواست را تکرار می کند؟
ایران در خصوص موضوع مذاکرات مواضعش کاملا مشخص است و پاسخ نهایی حتما در حوزه رهبر انقلاب اسلامی است و همواره به این موضوع تاکید شده بود که طرف آمریکایی باید نسبت به تغییر رفتار در حوزه های مربوطه اقدام کند. به خاطر دارید که در گذشته نیز مقام معظم رهبری در سخنان خود اعلام کردند که هر زمان که لازم باشد و جمهوری اسلامی از این مطمئن باشد که این مذاکرات به نفع منافع ملی ایران و مردم منطقه است، دستورات لازم توسط مقام معظم رهبری صادر می شود.
ما در گذشته در بحث موضوع امنیت برای مردم و دولت عراق تعاملاتی داشته ایم لیکن در شرایط جدید هرگونه تصمیم جدیدی بسته به نظر ایشان است. به خاطر دارید که چندی پیش در بیانات ایشان تاکید شد که خوب است آقای اوباما ادبیات نظامی را کنار می گذارد ولی نباید دچار توهم تحریم شود. لذا بایستی دید که میزان واقع بینی و سامان دادن به رفتار چقدر اتفاق افتاده است. جمهوری اسلامی ایران مسیر خود را ادامه خواهد داد و سه دهه است که پیشرفت خود را وابسته به تعامل با آمریکا نکرده است و اگر غرب هم بخواهد بر مبنای سود و فایده قضاوت کند، به خوبی درمی یابد که بازنده این شرایط بوده است.
بی دلیل نیست که خانم "ویندی شرمن" که دیپلمات با تجربه ای است و در گذشته نیز در چارچوب اصلاح سیاست های آمریکا در شرق آسیا تلاش های مستمری را دنبال کرده، امروزه بیان می کند، خواهان تیره ماندن این روابط نیست.