* آقای دکتر نتایج این همه‌پرسی در آینده ترکیه چه تأثیری خواهد گذاشت؟
- نتیجه این همه‌پرسی اگرچه بافاصله بسیار نزدیک یعنی حدود یک درصد آراء به نفع اردوغان اعلام شد اما تأثیرات مهمی در تحولات پیش روی ترکیه چه در عرصه ملی و چه در عرصه بین‌المللی خواهد داشت.
مهم‌ترین نکته در عرصه داخلی این است که برای نخستین بار جامعه ترکیه به یک جامعه دوقطبی و دوپاره تقسیم شد والان نیمی از مردم ترکیه موافق اردوغان هستند و نیمی دیگر مخالف اردوغان. این همه‌پرسی نمودار افول اردوغان را نیز نشان می‌دهد چراکه در انتخابات‌های گذشته، اردوغان و حزب اعتدال و توسعه جایگاه بهتری در بین مردم داشتند و آراء بیشتری کسب می‌کردند.
تأثیر بعدی را این رفراندوم در فضای سیاسی ترکیه می‌گذارد. بسیاری معتقدند که در اثر این رفراندوم بر میزان قدرت گیری اردوغان افزوده خواهد شد و تمرکز قدرت حول وی و همراهانش بیش از گذشته خواهد بود، درنتیجه صدای اردوغان در برابر رقبای داخلی و حتی خارجی مانند فتح‌الله گولن بلندتر خواهد شد و برای مقابله با آنان سیاست سختگیرانه تری در پیش خواهد گرفت و پیش‌بینی‌ها مبنی بر این است که برخورد با کردها با شدت بیشتری دنبال می‌شود.
پیش از برگزاری این رفراندوم اعلام‌شده بود که نتیجه مثبت به این همه‌پرسی باعث رشد و توسعه اقتصادی خواهد شد و حتی اردوغان در سخنرانی‌های مختلف، تلاش کرد تا به مردم بقبولاند که با آری مردم به این همه‌پرسی یک جهش بزرگ در عرصه اقتصاد ترکیه رخ می‌دهد، اما کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه اردوغان طی سال‌های گذشته نتوانسته امتیاز ویژه ایی برای مردم خودش از طریق دخالت در حوادث منطقه ایی مانند بحران سوریه، عراق و حتی مباحثی که در مورد اسراییل، اتحادیه اروپا و آمریکا داشت به ارمغان بیاورد، لذا پس‌ازاین همه‌پرسی هم نخواهد توانست این جهشی را که وعده داده است، به سرانجام برساند.
بهر حال کارشناسان بسیاری معتقدند این همه‌پرسی، تنها برای اردوغان و دولتش فایده دارد تا از این طریق با برخورد تندتر و خشن‌تر، مخالفان را سرکوب کند و درنتیجه این اتفاق جامعه ترکیه هم خشن‌تر خواهد شد و با ایجاد فضای تک‌قطبی از طریق رئیس‌جمهوری که سابقه برخورد با مخالفان را دارد، جامعه ترکیه یک جامعه خاموشی خواهد شد و روند دموکراسی در این کشور دچار چالش جدی می‌گردد.
* بفرمایید همه‌پرسی ترکیه در مباحث بین‌المللی به‌ویژه بر مسائل منطقه چه تأثیری خواهد گذاشت؟
- خیلی‌ها معتقدند که اردوغان باقدرتی که از این ناحیه کسب کرده، دستش برای دخالت در مسائل بین‌المللی بازتر خواهد شد و ازاین‌پس شاهد مداخلات بیشتر ترکیه خواهیم بود. از سوی دیگر با توجه به مخالفت‌های گسترده‌ای که از ناحیه کشورهای اروپایی با اقدام اردوغان صورت گرفت، روابط اتحادیه اروپا با ترکیه رو به کاهش بیشتری خواهد گذاشت، در نقطه مقابل برخی معتقدند که روابط اردوغان با آمریکا بهتر از گذشته خواهد شد.
* محمد مرسی با 51 درصد به ریاست جمهوری مصر رسید، یک سال نشد که با قیام 49 درصد دیگر از کار برکنار شد و به زندان افتاد، حال در ترکیه هم ما شاهد اختلاف اندک‌بین موافقان و مخالفان اردوغان هستیم، آیا امکان دارد که سرنوشت مرسی در انتظار اردوغان باشد؟
- فضای سیاسی- اجتماعی مصر و ترکیه باهم متفاوت است. در مصر آن برهه ما شاهد یک‌صدای متکثر بودیم اما در ترکیه فعلی ما با یک جامعه تک‌صدایی مواجه هستیم. در مصر ارتش همچنان قدرت زیادی داشت، به همین جهت به‌راحتی توانست به قدرت بازگردد اما در ترکیه فعلی ارتش قدرت چندانی ندارد.
همچنین باید یادآور شد که فضای فکری، فرهنگی و اقتصادی مصر نیز با ترکیه تفاوت فاحشی دارد. مصر یک جامعه عربی است با ویژگی‌های خاص این جوامع و با شکاف‌های طبقاتی خاصشان که ترکیه چنین فضایی ندارد. درعین‌حال یک توانایی‌هایی در بین اردوغان و تیمش وجود دارد که آن‌ها را نسبت به دولت محمد مرسی متمایز کرده است، نکته اول این است که اردوغان قرائت جدیدی از فضای سیاسی ارائه کرده است، نکته دوم اینکه آن‌ها یک نسخه جدید از دین همراه با نوگرایی به‌جامعه عرضه کرده‌اند و نکته سوم هم مبتنی بر این است که اردوغان تلاش کرده در مباحث اقتصادی دست بالاتری داشته باشد چراکه جامعه توده‌وار ترکیه به این مسئله خیلی اهمیت می‌دهد. کیش شخصیتی اردوغان هم متفاوت است. او با جذابیت‌های خاص خودش توانسته بخشی از جامعه ترکیه را همراه خود در همه زمینه‌ها داشته باشد. او توانسته مخالفان را با ابزار گوناگون ساکت کند، نظامیان را آرام کند و تا حدودی رسانه‌ها را مدیریت کند، لذا مقایسه بین این دو جامعه را برابر نمی‌دانم.
* پیام تبریک آقای ظریف به همتای ترک خود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- زمانی که یک اتفاق در داخل یک کشور و به دست مردم خود آن کشور می‌افتد، کشورهای همسایه نباید رفتار جهت‌دار و گزینشی انجام دهند، لذا معتقدم اقدام دستگاه دیپلماسی ما یک اقدام سنجیده و به‌جا بوده است چراکه مخالفت ما دستاوردی برای ما نداشت اما آنچه مسلم است، این نکته می‌باشد که ازاین‌پس باید رفتارهای اردوغان را بیش از گذشته رصد کنیم.