شاید یکی از عواملی که منجر به موفق‌نبودن احزاب در کشور شده است، احزاب دولت‌ساخته یا احزاب وابسته به دولت دانست؛ چراکه این موضوع احزاب و تشکل‌ها را از ماهیت اصلی آنها دور می‌کند و اجازه نمی‌دهد به کارکرد اصلی خود که همان توجه و نظارت به عملکرد دولت است، مبادرت بورزند. گفتگوی پیش رو به مناسبت انتشار هزارمین شماره هفته‌نامه شما در گفتگو با حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی روحانی و سیاست‌مدار و مدیر مسئول روزنامه اطلاعات است که به بررسی اهمیت نقش احزاب در عرصه سیاسی کشور، دلایل ناکارآمدی احزاب از دوران پیش از انقلاب تاکنون پرداخته است.
به عنوان اولین سؤال لطفاً در خصوص تاریخچه احزاب در ایران و دلایل ناخشنودی و عدم برقراری ارتباط مطلوب مردم با احزاب توضیحاتی بفرمایید؟
در یک جمله باید گفت مردم و جامعه سیاسی ایران دل خوشی از احزاب ندارند؛ چراکه احزاب سابقه مطلوبی از خود به جای نگذاشته‌اند و به دلیل وابستگی‌های سیاسی یا سیاسی‌کاری‌های مختلف نتوانستند پاسخگوی نیازهای اجتماعی و سیاسی مردم جامعه باشند؛ بنابراین دستاورد قابل توجه‌ای از خود ارائه نداده‌اند. حزب توده بهعنوان کهن‌ترین حزب ایرانی در ابتدا با گرایش‌های مردمی و توجه به مردم فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد و در ابتدای ورود به عرصه سیاست ماهیت مارکسیستی خود را افشا نکرد لذا بسیاری از چهره‌های روشنفکر زمان خود به این حزب پیوستند و بعد از آن بود که گرایش مارکسیستی خود را اعلام کرد و مشکلات مختلفی را تجربه کرد. حزب مؤتلفه اسلامی یکی از نیرومندترین تشکیلاتی است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی اعلام موجودیت کرد. تشکیلات مؤتلفه اسلامی که به‌دنبال تشکل فدائیان اسلام شکل گرفت ؛ دستاوردهای خوبی ارائه داد که موجب رضایت عمومی مردم شد. به دنبال کودتای 28مرداد و تحکیم مبانی رژیم سلطنت حامیان کودتا با حمایت از قلع‌وقمع این تشکیلات، اعضای برجسته فدائیان اسلام را دستگیر و به شهادت رساندند. بسیاری از وفاداران به فدائیان اسلام و حتی بعضی از کادرها و احزاب آنها تشکلی به نام مؤتلفه اسلامی ایجاد کردند. این تشکل به همراهی بزرگانی مثل شهید دکتر مطهری و شهید بهشتی ایجاد شد. این بزرگان درصدد بودند که جبهه‌ای از همه نیروهای مسلمانی که خواستار تشکیل حکومت اسلامی هستند به وجود آورند.
بعد از پیروزی انقلاب، بزرگان انقلاب اسلامی به این ضرورت رسیدند که لازم است تشکل نیرومندی به وجود آورند که با قدرت بتواند آرمانهای انقلاب اسلامی را پیش برده و پاسخگوی نیازهای جامعه باشد؛ از این رو پیشنهاد تشکیل حزب جمهوری داده شد و بنا بود همه نیروهای وفادار به نظام جمهوری اسلامی ایران درون حزب فعالیت داشته باشند. این مسئله موجب استقبال همه نیروهای انقلابی از این تشکیلات شد؛ بنابراین بسیاری از علاقمندانی که در حزب‌های متفاوت بودند به این حزب گرویدند منتها به‌تدریج در میان حزب جمهوری اسلامی فراکسیون و تشکل‌های موازی به وجود آمد که هرکدام درصدد بودند تا افکار و اندیشه‌های حزبی سابق خود را دنبال و برجسته کنند. یکی از این نمونه‌ها تشکیلات حزب مؤتلفه اسلامی بود که در درون حزب جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک فراکسیون نیرومند و تأثیرگذار خود را نشان داد و طبیعتاً با مواضع برخی مسئولان حزب جمهوری اسلامی همراهی نکرد. درگیری‌های فراکسیونی درون حزب، بعد از ضربه‌هایی که منافقین به حزب وارد کردند که منجر به شهادت بزرگانی از حزب جمهوری اسلامی شد، حزب را در موقعیت ضعیفی قرار داد که مرحوم امام به این نتیجه رسیدند که برای پایان‌دادن به این اختلافات درونی تشکیلات، پیشنهاد بدهند که به اصطلاح معروف فتیله حزب پایین کشیده شود، بنابراین علی رغم موفقیت‌های اولیه در نهایت حزب جمهوری اسلامی تعطیل شد، منتها این فراکسیون باز نفوذ، حضور، مشی و مرام خود را در جامعه دنبال کردند که یکی از نیرومندترین آنها تشکل حزب مؤتلفه اسلامی بود که به دلیل داشتن برجستگی‌هایی از اندیشمندان و بزرگان فکر و تجربه توانست قدرت خود را سامان دهد. نشریه شما و سایر نشریات همسو با آرمانهای حزب مؤتلفه و دنبال‌کردن برنامه‌ها، اهداف وخط‌ومشی خود را از طریق مطالب منتشر شده، تحلیل‌ها و اخباری که درون نشریه عرضه می‌شد نشان می‌داد که حزب مؤتلفه خواهان حضور سیاسی خود در عرصه سیاسی جامعه است. به هر حال در جامعه ما به دلیل حوادث، درگیری‌ها و تصادم‌های درون تشکیلاتی و درون حزبی هنوز احزاب نتوانسته‌اند بهعنوان ستون و تکیه‌گاه مورد توجه مردم قرار بگیرند.
از نظر شما آیا احزاب می‌توانند بدون برخورداری از نشریات و رسانه‌ها به حیات سیاسی خود ادامه دهند؟
یک حزب بدون رسانه و ارگان رسمی نمیتواند وجود داشته باشد. همه تشکیلاتی که نوعی پا به عرصه وجود گذاشتند و فعالیت سیاسی خود را رسماً آغاز کردند قبل از هر چیز باید یک نشریه بهعنوان نشریه ارگان تشکیلاتی خود داشته باشند تا از طریق آن نشریه اهداف و آرمانهای خود را دنبال و به اطلاع آحاد جامعه برسانند. طبیعتاً اولین اقدام حزب جمهوری اسلامی انتشار روزنامه جمهوری اسلامی ایران بود که اتفاقاً روزنامه بسیار موفقی بود. از سوی دیگر ابوالحسن بنی صدر تشکیلات دیگری را موازی حزب جمهوری اسلامی داشت و روزنامه انقلاب اسلامی را راه‌اندازی کرد. تشکیلات نهضت آزادی، میزان را راه انداختند. حتی در دروان اختناق ستم شاهی که تشکل‌های سیاسی و گروه‌های مسلمان فعالیت داشتند هرکدام ارگان‌های رسمی خود را داشتند مثلاً حزب مؤتلفه اسلامی انتخاب را داشت. نشریه‌ای که در قم یا تهران منتشر می‌شد که دقیقاً به یاد ندارم. در حال حاضر هم به اعتقاد من حزب مؤتلفه اسلامی از با سابقه‌ترین و با تجربه‌ترین و شاید زنده‌ترین تشکلی در حیات سیاسی کشور است که بتوان از آن نام برد. این تشکیلات با ارگان‌های مطبوعاتی خود همچنان در مسیر اهداف این ارگان گام برمی‌دارد.
آیا می‌توان گفت رسانه‌ها نسبت به احزاب پررنگ‌تر عمل می‌کنند؟
رسانه‌ها جای احزاب را نگرفته‌اند که بگوییم دیگر هیچ حزبی وجود ندارد و این رسانه‌ها هستند که داعیه‌دار سیاسی هستند بلکه هنوز هم در میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان احزابی هستند که ارگان و نشریه خاص خود را دارند. البته بسیاری به دلیل پرهیز از وابستگی‌های حزبی که همچنان خوش‌نام نیستند خود را مستقل تلقی می‌کنند؛ اما خط‌ومشی‌ها به گونه‌ای است که گمان می‌شود در زمره و در مسیر و گروه اصلاح‌طلبان یا اصولگرایان فعال هستند. به هر حال نشریات به دلیل جهت‌گیری‌هایی که دارند یا جامعه به آنها توجه می‌کند یا از آنها به دلیل احترازی که از وابسته‌شدن به برخی افکار و اندیشه‌ها می‌رود فاصله می‌گیرند. به هر حال برای اینکه متوجه شویم کدام یک از احزاب و نشریات آنها بیش از دیگران مورد توجه مردم هستند محک‌هایی داریم که اگر صادقانه نه کینه‌توزانه و انتقام‌گیرانه آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم در می‌یابیم که کدام جریان و رسانه‌اش می‌تواند خالق حرکت نیرومندی در جامعه باشد و می‌تواند مردم و کسانی را که تشنه یک تشکل و راه و منش هستند، جذب کند. در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، خبرگان رهبری و شورای شهر شاهد ایجاد حرکت‌هایی در کشور بودیم که جهت‌گیری‌های جامعه را به سمت خود هدایت می‌کرد به نظر بنده این حرکت‌ها و جهت‌گیری‌هایی که موجی از حضور و امیدواری را در جامعه ایجاد می‌کند ارزشمند و ستودنی است. بنابراین با شناسایی ضرروت‌های جامعه احزاب و نشریات آنها می‌توانند تشکیلات نیرومند مردمی را برای حمایت از خود و خیزش جریان‌ساز اجتماعی ایجاد کنند.
به عنوان آخرین سؤال ارزیابی شما از انتشار هزارمین شماره نشریه «شما» چیست؟
به نظر بنده این ارزش است و باید به آن احترام گذاشته شود. بی‌شک احزابی که نشریه دارند باید با حساسیت بیشتری به آسیب‌شناسی موضوعات اجتماعی و سیاسی بنگرند. بنده به حزب مؤتلفه اسلامی و دست‌اندرکاران این نشریه توصیه می‌کنم که آسیب‌شناسی دقیق نسبت به فعالیت و حضور پنجاه ساله خود در جرگه سیاسی کشور داشته باشند چراکه دراین صورت است که می‌توانند همچنان به راه خود ادامه دهند. بی‌شک این آسیب‌شناسی به آنها دلایل برخی ضعف‌ها و ناکارآمدی‌ها را نشان می‌دهد.