نقش مساجد در تاریخ اسلام، چقدر پر رنگ بوده است؟
ساخت مسجد با دستور نبی مکرم اسلام(ص) مبنی بر تشکیل مسجدالنبی در مدینه منوره، برای مسلمانان جایگاه و نقش ویژه را ایفا نمود. البته شروع جایگاه مؤثر مسجد از اقداماتی بود که نبی مکرم اسلام انجام داده و بعد از هجرت ایشان به مدینه دستور ساخت مسجد را در این شهر دادند. از اینجا بود که مسلملنان در یک مکان که مخصوص عبادت بود متمرکز شده و به نقش تأثیرگذار مسجد پی بردند. تدبیر حضرت رسول بود که مسجد را به‌عنوان مرکز رسیدگی به امورات مسلمانان قرار دادند. حتی هیئت‌های خارجی در مسجد با پیامبر ملاقات می‌کردند. یکی از ستون‌هایی که در مسجدالنبی قرار دارد به نام استوانه الوفود است یعنی استوانه و محلی که پیامبر می‌نشستند. هیئت‌هایی که از بلاد مختلف به دیدار پیامبر می‌آمدند ایشان را در آن مکان ملاقات می‌کردند. لذا مسجد به یک مرکز برای حکومت پیامبر مکرم اسلام تبدیل شده و حکومت اسلامی با مرکزیت و محوریت مسجد بود. این نقش آغازینی که پیامبر اکرم به مسجد‌دادن یک نقش جامع‌الاطرافی بود. یعنی محل قضاوت، عبادت، دیدار با هیئت‌های خارجی، محل گردهمایی مسلمان‌ها در وقایع مختلف و هم محل بسیج مردمی بود. این نقش نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه تأثیرگذار مسجد در اسلام است. بعد از آن هم سایر خلفا و اهل بیت(ع) اهمیت خاصی را به مسجد داده و معمولا دارالحکومه خود را مسجد قرار می‌دادند. این گونه نبود که در صدر اسلام جایی به عنوان دارالحکومه باشد. همان مسجد محل رسیدگی به امورات مسلمان‌ها و امورات جاری حکومت بود. در مسجد جامع کوفه که محل مهمی در بین مسلمان‌ها بوده و هست و طبق روایات اهل بیت علیهم‌السلام یکی از مساجد مهم دنیای اسلام است که جایگاه ویژه دارد، نماز و مستحبات متعددی دارد. در آن مسجد نیز قسمتی به‌عنوان دکه القضا است. جایی که امیرالمؤمنین می‌نشستند و قضاوت می‌کردند که گویی محل اصلی حکومت همان مسجد است که هم حاکم اسلامی و هم مردم بدانند که این حکومت ریشه در توجه به خداوند تبارک و تعالی دارد و منشاء آن دین و حکومت، حکومت اسلام و الله است. بنابراین به هم پیوستگی اسلام، حکومت و اداره امور مسلمانان با مسجد، نشان‌دهنده جایگاه والای مسجد در اسلام است. لذا در قرآن کریم نسبت به ساخت و اخلاص در ساخت مسجد تأکید می‌شود و اصلا اینکه در قرآن کریم به مسجد توجه و عنایت خاصی می‌شود، نشان‌دهنده این جایگاه والا و تأثیرگذار است. بنابراین تأسیس این نهاد و جایگاه که توسط خداوند متعال سفارش شده است با گستردگی فراوانی که در دل جامعه اسلامی دارد می‌تواند منشاء اثرات مهمی باشد.
آیا امروزه نقش مساجد عوض شده است یا اینکه خود به خود این اتفاق افتاده که دیگر مسجد مرکز سیاسی حکومت‌های اسلامی نیست؟
در جامعه اسلامی به مرور زمان تحولی رخ داد و آن تشکیل دارالحکومه توسط حکومت‌های بنی امیه، امویان و خلفای بن العباس بود. این حکومت‌ها از روال ثلاث صالح که مسجد را محل حکومت قرار می‌دادند، خارج شدند. ریشه و منشاء این حرکت دیدگاه جدایی دین از سیاست است که امروزه هم وجود دارد. یعنی مسجد جایگاه کسانی است که می‌خواهند به دین بپردازند و دارالحکومه جایگاه کسانی که می‌خواهند حکومت کنند. اما حاکمان ظالم جامعه اسلامی و غاصبان حکومت به دنبال این بودند که مردم را بیشتر متوجه حکومت‌داری خود کنند تا اینکه متوجه معنویت باشند. بنابراین به مرور زمان از آموزه‌های اصیل اسلام می‌گرفتند. اما همین مساجد در عصر حاضر و در انقلاب اسلامی محور تحولات در جامعه اسلامی شدند. گروه‌های مختلفی از جوانان در مساجد سازماندهی می‌شدند و کم‌کم جرقه‌های انقلاب در همین مساجد زده شد. حتی اکثر درس‌های مهم علما و مراجع در مساجد مهم برگزار می شد که این نشانه پیوند دین، روحانیت و مردم با مسجد بود که علم و تحصیل هم با محوریت مسجد انجام می‌شد. در عصر حاضر منشاء این تحول به مسجد بازگشت و در دوران دفاع مقدس هم همین طور بود. نقش مساجد در بسیج مردمی، بسیج امکانات و تشویق مردم برای حضور در عرصه‌های مختلف، نقش بسزایی است که در نظام جمهوری اسلامی ما احیاء شد؛ اما تا رسیدن به نقطه مطلوب هم فاصله داریم.
در مورد نقش فرهنگی که امروزه، مساجد ما از آن فاصله گرفته‌اند، آیا مسجد در تاریخ اسلام و در زمان پیامبر(ص) و حضرت امیر(ع) هم این نقش فرهنگی را داشته است؟
یکی از خصوصیاتی که در روایات برای مسجد ذکر می‌شود این است که انسان چند چیز خوب گیرش می‌آید، رفیق خوب، هدایت و انس و محبت که در اثر حضور در مسجد نصیب مؤمنین و متدینین می‌شود. نقش ائمه جماعت به عنوان محوریت مسجد که یک رجل دینی است و از لحاظ دینی، مذهبی و همچنین فرهنگی یک مراتبی را طی کرده است در این عرصه مهم است. وقتی امیرالمؤمنین عهده‌دار حکومت است و به مسجد می‌آید و این‌گونه برخورد می‌کند که منشا اثرات مختلف است و منشاء ترویج فرهنگ اصیل اسلامی همین مساجد می‌باشد. در دوران ما هم همین‌طور است یعنی نقش امام جماعت در این جایگاه و اثرگذاری یک نقش ویژه و مهم است. باید امام جماعت‌هایمان برای این دوره مهیا و مجهز شوند یعنی مطالبات مردم، جوانان و قشر تحصیل‌کرده بسیار متفاوت شده است و مسجد باید پاسخ‌گوی این مطالبات باشد. باید خود مسجد هم رشد کند. ما به مسجد هم به‌عنوان یک نظام نگاه می‌کنیم. امام جماعت، هیئت امناء، مؤمنین و کسانی که در مجموعه مسجد فعالیت می‌کنند، باید این سیستم و نظام خودش را متناسب با روز رشد دهد که بتواند نقش خودش را ایفا کند والا اگر از تعهدات جامعه و مطالبات مردم جا بماند، طبیعی است که این تأثیرگذاری هم به تناسب کاهش پیدا می‌کند.