سمیه عظیمی - پرونده هسته ای ایران که به صورت مداوم در صدر اخبار یا ارزیابی های مقامات کشورهای غربی و ایالات متحده قرار دارد با طرح مذاکره مستقیم از سوی اوباما وارد مرحله تازه تری شد.
اعلام نظری که از سوی برخی تحلیل گران سناریوی جدید امریکا برای دست اندازی در روند مذاکرات به شمار می آید و به عقیده برخی نشانگر ناکامی امریکا از اعمال تحریم و فشار و در نتیجه تغییر رویکرد نسبت به جمهوری اسلامی است.
پیشنهاد مذاکره مستقیم که البته پیش شرط هایی را هم به همراه داشت، اظهارات مقامات سیاسی پیشین امریکا درباره حل مساله هسته ای ایران از طریق دیپلماسی، اظهار نظر اخیر آمانو درباره اینکه ایران سلاح هسته ای ندارد و مساله باید به صورت دیپلماتیک حل شود نوعی تغییر نگاه به حساب می آید.
هرچند تحریم های جدیدی که طی روزهای اخیر از سوی مقامات امریکایی و اتحادیه اروپا وضع شده از سوی دیگر بیانگر همان سیاست یک بام و دوهوای امریکا و متحدانش است.
دلایل و عوامل بیان اظهارنظرهای متضاد و متناقض سران ایالت متحده به همراه صحبت های اخیر آمانو درباره پرونده هسته ای کشورمان را با دکتر حسن لاسجردی بررسی کردیم.
 
* به نظر شما این همه ابهام و تضاد در اظهارات و البته عملکرد مقامات امریکایی و اتحادیه اروپا در روزهای اخیر چیست؟ این موضوع به تغییر سیاست امریکا در قبال ایران بستگی دارد یا سناریویی جدید برای اعمال فشار بر کشورمان است؟
معمولا در مواقعی که موضوعات حالت فوق العاده به خود می گیرند یا حساسیت یک موضوع بالا می رود ما شاهد ابهام و چند پهلویی در مواضع هستیم.
لذا علاوه بر اینکه بحث تهدید و تحریم ها به میان می آید بحث آمادگی برای مذاکره به صورت مستقیم هم عنوان می شود.
به نظر می رسد که شرایط پرونده هسته ای ایران دارای شرایط خاص و حساسی است و طرف مقابل با دادن نشانه های خاص اهدافی دارد که گاهی در گفتگوی مستقیم و گاهی هم در اعمال تحریم و تهدید به دست می آید.
در عین حال باید گفت که موضوع روابط جمهوری اسلامی با غرب در این بحث بخصوص به مساله روابط کشور با ایالات متحده گره خورده است.
مجموعه این مسائل نشان می دهد که متغیر رفتاری غرب با کشور ما بر فاکتورهای متعددی استوار است که مذاکره، اعمال فشار، تحریم، عنصر بازدارندگی و نظامی و حتی بحث های مربوط به نگاه های تغییر یافته یا در معرض تغییر آمریکایی ها از جمله این فاکتور ها است.
لذا سران ایالت متحده با چیدن مهره های جدید خود در شطرنج سیاست خارجی و تغییر نگاه به ایران به دنبال این هستند که فرصت مذاکره با ایران را ایجاد کنند.
به نظر می رسد که فضای قبل از مذاکره و نبودن روابط یا نداشتن یک تحلیل دقیق درباره اقدام احتمالی ایران در مورد پرونده هسته ای باعث اظهارنظرهای متناقض، متعدد و بعضا سخنان متضاد مقامات ارشد امریکا، غرب یا سازمان ملل شده است.
این نکته قابل توجه است که کشورها بر اساس منافع، اصول و نگاه خود روابط خود با دیگر کشورها را برنامه ریزی می کنند لذا نباید بازی الفاظ چندپهلو و چندگانه مقامات ارشد امریکا و غرب را خورد.
 
* در این شرایط اقدام به موقع و هوشیارانه دستگاه دیپلماسی ضروری خواهد بود. این اقدام از نظر شما چیست؟
بهترین اقدام در شرایط کنونی که اظهارنظرهای مختلفی از سوی مقامات پیشین یا کنونی کشورهای طرف مذاکره با ما صورت می گیرد این است که در حوزه روابط بین املل و سیاست خارجی بر محورهای اساسی جمهوری اسلامی تاکید شود.
در عین حال بعضی شرایط که فرصت مانور یا انعطاف و یا برنامه ریزی برای دادن علامت های مختلف دیپلماتیک فراهم می شود باید به این جهت حرکت کنیم که ما علامت طرف مقابل را دریافت کرده ایم؛ این شرایط می تواند به گشایش یا بازشدن فضای های موجود در مذاکرات بیانجامد.
به نظر می رسد کشورها بر اساس اصالت عقاید و دیدگاه ها و همچنین در نظر گرفتن مصلحت ملت تلاش می کنند تا دیدگاه های رقیب را با ادبیات خود همسو و منطبق کنند؛ درک این موضوع باعث می شود که واقع بینی را در دیدگاه ها یا نظرات دو طرف شاهد باشیم.
در شرایط فعلی بحث توقعات و انتظارات و محدودیت های دو طرف مذاکره مطرح است، مذاکره باید شفاف و بر اساس منافع و البته برابر باشد یا اصطلاحا مدل بردبرد در فضای مذاکرات حاصل شود؛ پس باید به اندازه هر قدمی که یک طرف بر می دارد طرف دیگر به وی امتیاز بدهد.
در این حالت تاکید بر منافع، عقاید و باورها مدل مناسبی برای تحرک در دستگاه دیپلماسی خواهد بود.
 
* جان کری گزینه وزارت خارجه امریکا است؛ نقش وی را در این شرایط چطور ارزیابی می کنید؟
معمولا موضوع اشخاص به معنای عام در حوزه سیاست خارجی کشوری مثل امریکا فاکتور خیلی تعیین کننده ای نیست؛ چراکه در حقیقت انتخاب افرادی مثل رئیس سازمان سیا، وزیر دفاع یا وزیر امور خارجه بر اساس حرکت یا بردن دیدگاه ها یا برنامه های محوری این کشور به سمت هدف است.
نکته شایان ذکر این است که در ایالات متحده نگاه کلان در حوزه سیاست داخلی یا خارجی در حیطه عناصر هیات حاکمه است. و هیات حاکمه هم مجموعه ای از مراکز تصمیم گیری هستند که افراد در ابتدای کار در آن نقش پررنگی ندارند.
اما همین افراد ممکن است به مرور زمان به میزان توفیق، عدم توفیق یا میزان بازیگری که در پرونده های مختلف سیاسی دارند نقش پررنگ تر یا حتی کم رنگ تری پیدا کنند.
جان کری هنوز در ابتدای کار است بالطبع نقش اثرگذار یا تعیین کننده ای در این خصوص نخواهد داشت مگراینکه بتواند پرونده های در معرض مساله امریکا همانند بحران سوریه یا عراق را با موفقیت پیش ببرد یا حل کند تا پروژه ای مثل ایران را به وی بسپرند.
و اگر کری موفق به ارائه طرح جدید یا راهکاری برای چاره گشایی در این زمینه شد می تواند به عنوان یک چهره مطرح در عرصه سیاست خارجی امریکا نقش ایفا کند.