***
شما به عنوان یکی از متخصصین و اساتید حوزه هسته ای که شاگردان زیادی در این زمینه نظیر دکتر شهریاری داشته اید، متن بیانیه لوزان که در نهایت مورد توافق قرار خواهد گرفت را چگونه ارزیابی می کنید؟
بیانیه لوزان نه توافق‌نامه، نه قرارداد و نه تفاهم‌نامه هست. در حقیقت یک گزارش پیشرفت است که بین طرف ایرانی و 5+1 ایجاد و در ابتدا یک بیانیه داده شده است. مفاد این بیانیه برای هیچ یک از طرفین تعهدآور نیست و چهارچوبی را برای مذاکره آینده تعیین می‌کند. چون این گزارش پیشرفت نهایی نشده نه نکات مثبتش برای ما نهایی است و نه نکات منفی‌اش، اما چهارچوب روندی را که نشان می‌دهد، قابل قبول است.
از نکات مثبت آن می‌توان به این نکته اشاره کرد که ایران رسماً در کلوپ کشورهای دارنده سوخت هسته‌ای پذیرفته و چرخه سوخت هسته‌ای برای ایران در همه زمینه‌ها به رسمیت شناخته شده است. به نظر من این یک برگ برنده است، چون از ده پانزده سال پیش اینها می‌گفتند کشورهایی که دارای چرخه سوخت هسته‌ای هستند، جزو این کلوپ‌اند و دیگر هیچ کشوری نمی‌تواند وارد آن شود. در گذشته در مذاکراتشان به این مسئله پافشاری می‌کردند که خوشبختانه چهارچوب اصلی این حق را برای کشور ما قایل شدند.
از نکات مثبت دیگر این است که همکاری‌های بین‌المللی در تحقیقات هسته‌ای به رسمیت شناخته شده است. عملاً در مورد دو رآکتور آب سبک و آب سنگین ـ که شاید بیش از 98 درصد رآکتورهای جهان را تشکیل می‌دهند و قابل طراحی هستند ـ حق ایران را برای داشتن این نوع رآکتورها به رسمیت شناختند. برای سوخت رآکتورهای آب سبک یا رآکتورهای آب تحت فشار (PWR) که رآکتور اتمی بوشهر است، غنی‌سازی در حد تعیین و تعریف شده 67/3 درصد کافی است.
ما در همه زمینه‌های صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای می‌توانیم تحقیق کنیم و رآکتور تحقیقاتی داشته باشیم و این امر برای صنعت، کشاورزی و پزشکی بسیار مؤثر است.
یکی از نکات نگران‌کننده الحاقیه قرارداد NPT است. در شورای مرکزی هم عنوان کردم که این الحاقیه برای کشور ما مطلوب نیست. معتقدم هیچ وقت نباید الحاقیه قرارداد NPT را بپذیریم، زیرا با توجه به نکات و مفاد موجود در آن، در هر زمان و مکان که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شک کند فعالیت‌های هسته‌ای ما خارج از اهداف صلح‌جویانه است وارد می‌شود. البته می‌دانیم مسمّاهایی که تحت عنوان سازمان‌های بین‌المللی تعریف می‌شوند، علی‌الاصول بین‌المللی نیستند، بلکه ابزاری در دست کشورهای غربی هستند که برای پیشبرد مقاصدشان به کار برده می‌شوند، مثل سازمان ملل و سازمان بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان‌های دیگر که اغلب جایی که لازم باشد با غربی‌ها، طرفداران، دوستان و کسانی که از آنها تبعیت کنند به نرمی برخورد و از لغزش‌هایشان چشم می‌پوشند و با کشورهایی که خط مشی اینها را نخوانند و بخواهند با آنها مقابله کنند شدیداً از اهرم سازمان‌های بین‌المللی علیه این کشورها استفاده می‌کنند.
به نظر شما نهاد های دیگر کشور نظیر مجلس چگونه باید در این ماجرا دخالت کنند؟
معتقدم مجلس ما چه در حال و چه در آینده نباید این الحاقیه را بپذیرد، اما باید چهارچوب اینکه دولت به‌طور مشروط یا داوطلبانه این قرارداد را بپذیرد، مشخص شود. این یکی از نکات منفی است که ان‌شاءالله در سه ماه آینده دولت می‌بایست به داوطلبانه اجرا کردن دقت کند، چون داوطلبانه اجرا کردن به سازمان‌های تابع دولت برمی‌گردد. به این ترتیب سازمان‌هایی که تابع قوای دیگر هستند، مثل مقننه، قضائیه و نیروهای مسلح الزام ایجاد نمی‌کند. یعنی داوطلبانه اجرا کردن محدود به ارگان‌های تابع دولت می‌شود. دولت می‌تواند در مورد نهادهای تابع و زیرمجموعه خودش بگوید داوطلبانه گردن می‌نهم و اجازه بازرسی می‌دهم. اصلاً ارگان‌های خارج از قوه مجریه، به‌خصوص نیروهای مسلح و قوای نظامی مشمول این اجرای داوطلبانه نمی‌شوند و قاعدتاً نباید چنین تبعیتی را بپذیریم. لذا امیدواریم از این نقطه نظر هیئت مذاکره‌کننده روی عبارت «اجرای داوطلبانه» دقت لازم را بکنند. برای ما بسیار حائز اهمیت است که در آینده این مذاکرات چگونه شکل می‌گیرد و با آنچه که در گزارش پیشرفت لوزان آمده است، با توجه به مسئله برداشتن تحریم‌ها نه می‌شود گفت در مرحله برد هستیم و نه باخت. کشورهای 1+5 پذیرفته‌اند تحریم‌ها را بردارند، باید مصر باشیم با امضای تفاهم‌نامه یا موافقت نهایی تحریم‌هایی که از سوی امریکا و کشورهای اروپایی اعمال شده است، برداشته شوند، از جمله اینکه منوط به راستی‌آزمایی از طرف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است. باید این مورد تعریف شود که راستی‌آزمایی بر چه مبنایی خواهد بود. مکرراً دیده‌ایم در هر گزارش دوره‌ای آژانس، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از بررسی یک سری از ابهاماتش راجع به تعهدات هسته‌ای ایران را بررسی و تأیید می‌کند، اما در آخر این جمله را اضافه می‌کند که «ولی من نمی‌توانم تأیید کنم که ایران به سمت ساخت سلاح‌های هسته‌ای نمی‌رود». آژانس با همین یک جمله مسائلی را باز می‌گذارد و عملاً از اصطلاح یکی به میخ زدن و یکی به نعل استفاده می‌کند. در اینجا باید این جمله تعریف شود که معنی راستی‌آزمایی چیست؟ آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صرفاً بر اساس یک سری مدارک مجعول و توهم‌آمیز که توسط دشمنان انقلاب در اختیار آژانس قرار می‌گیرد عنوان کند که توانایی راستی‌آزمایی ندارم و اگرچه ایران سعی کرده است به توافق‌نامه پایبند باشد، نمی‌توانم به‌طور کامل راستی‌آزمایی کنم و به این ترتیب تحریم‌ها بمانند؟ بنابراین نمی‌شود گفت بیانیه گزارش پیشرفت نقطه ضعف گروه ایرانی است. در حقیقت بحثی است که هیئت ایرانی در مذاکرات آینده دقت نظر را داشته باشند که این ابهامات برطرف شود.
از طرف غربی ها ادعا شده پلوتونیوم می‌تواند برای ساخت بمب اتمی به کار برود. آیا این ادعا صحت دارد؟
بله، پلوتونیوم ماده‌ای است که خیلی بهتر از اورانیوم 235 برای ساخت بمب هسته‌ای به کار رود. اصولاً بمب‌هایی که از پلوتونیوم استفاده می‌شوند قوی‌تر از بمب‌هایی هستند که از طریق اورانیوم 235 ساخته می‌شوند.
رآکتور اتمی آب سنگین در اراک با توجه به طراحی‌اش می‌توانست پلوتونیوم زیادی را تولید کند. بازنگری کوچک در طراحی این قضیه پیشنهاد ایرانی‌ها بوده است، چون قاعدتاً متخصصین 1+5 به ایران راه‌حل ارائه نمی‌دهند. راه‌حل برای رآکتور آب سنگین با پیشنهاد متخصصین ایرانی موجب شد نکته منفی از دید متخصصین 1+5، یعنی تولید پلوتونیوم برطرف شود.
آیا قرار است رآکتور آب سنگین اراک با امکانات و دانش ایرانی بازطراحی شود یا با دانش غربی؟
با تکیه به دانش خودمان می‌توانیم این کار را انجام بدهیم. البته چون بعد از این قرارداد قرار شد همکاری‌های بین‌المللی برقرار شود، کشورهایی که این رآکتور از انواع مختلف را چندین بار ساخته‌اند، تجربه بیشتری از کشورهایی دارند که می‌خواهند برای اولین این کار را انجام بدهند. در بیانیه گزارش پیشرفت آمده است که به طراحی مجدد و پیشرفته رآکتور آب سنگین اراک کمک می‌کنیم. به هر حال در هر سطحی هم که بخواهند انجام بدهند، قادر هستیم خودمان انجام بدهیم و به اندازه کافی متخصص داریم و می‌توانیم این کار را بکنیم و به‌جای اینکه از اورانیوم طبیعی استفاده کنیم، از اورانیوم 5/1 درصد غنی‌شده استفاده می‌کنیم و نهایتاً میزان پلوتونیوم را کاهش می‌دهیم. سوخت رآکتور هم اگر قرار است پلوتونیوم تولید نکند، جزو پسماندهای هسته‌ای حساب می‌شود و ارزش قابل ملاحظه‌ای نخواهد داشت که نگران این باشیم تا سوخت مصرف‌شده را به کشورهای غربی بدهیم.
به عنوان انتقاد به گروه مذاکره‌کننده گفته می‌شود متخصص دانش هسته‌ای در این گروه وجود ندارد.
در گروه مذاکره‌کننده بهترین متخصص دکتر صالحی است که ایشان متخصص این رشته هستند و در دانشگاه MIT تحصیل کرده و مهندسی هسته‌ای خوانده‌اند و کاملاً به موضوع شناخت دارند و واردند. با آقای دکتر صالحی هم‌دانشگاهی بودم.
آیا شما حضور ایشان را به عنوان یک متخصص هسته‌ای در تیم مذاکره کننده کافی می‌دانید؟
بله، دست ما از این نظر که افرد دانش هسته‌ای را بدانند اصلاً خالی نیست. از ابتدای انقلاب که در دانشگاه‌های مختلف رشته مهندسی هسته‌ای در دو شاخه طراحی رآکتورهای اتمی و پرتوپزشکی ایجاد کردیم، به تعداد قابل ملاحظه‌ای متخصص تربیت کرده‌ایم که از نمونه‌هایش شهید دکتر شهریاری است که دانشجوی ما در مقطع کارشناسی در دانشگاه صنعتی شریف بود. ایشان دانشجوی دانشگاه‌های داخلی بود که توسط دانشگاه‌های خودمان تربیت شد. الان متخصصینی داریم که در چه غنی‌سازی و چه طراحی رآکتورها فعال هستند. افرادی هم دکتر صالحی و امثالهم در کشورند که به انرژی هسته‌ای کاملاً واردند و این علم را می‌شناسند و اطلاعاتشان به‌روز است، لذا از نظر تکنیکال هیچ مشکلی در تیم مذاکره‌کننده‌مان نداریم.
فرضاً اگر وسط توافق‌نامه به این نتیجه رسیدیم که غرب آنچه را که باید، انجام نمی‌دهد و ما هم باید به روال قبلی برگردیم، و یا در انتهای مدت توافق‌شده اگر بخواهیم به روند قبلی هسته‌ای‌مان بازگردیم چقدر طول خواهد کشید؟ عده‌ای می‌گویند دو سه سال؟
ما در سه ماهی که قرارداد دارد جلو می‌رود چیزی را منهدم نمی‌کنیم یا بر اساس قرارداد ژنو که تفاهم‌نامه امضا و گازدهی به سانتریفیوژهایمان را متوقف کردیم و 1+5 به‌طور محدود برخی از تحریم‌ها را لغو کرد. در واقع چیزی را منهدم نکردیم که نگران باشیم ساختشان برای ما هزینه‌بر و زمان‌بر است. فقط اورانیوم 20 درصدی را که در اختیار داشتیم رقیق کردیم. اگر ظرف این سه ماه که مذاکرات دارد پیش می‌رود، هیچ یک از سیستم‌های مربوط به غنی‌سازی یا ساخت رآکتور یا برنامه‌های تحقیقاتی روی سانتریفیوژهای پیشرفته را متوقف نمی‌کنیم. ما کارمان را ادامه می‌دهیم و در این سه ماه حتماً مسئولین در سازمان انرژی اتمی کارشان را پی می‌گیرند. دو حالت به وجود می‌آید، یا قرارداد بر اساس تفاهم، درک و احترام متقابل در چهارچوب عنوان شده بسته می‌شود و غنی‌سازی را با تعداد مشخص سانتریفیوژ و رآکتور اتمی اراک در کشورمان ادامه می‌دهیم، محدودیت‌های تحقیقات و ارتباطات بین‌المللی در مورد انرژی هسته‌ای لغو می‌شود و همکاری ادامه می‌یابد و از آن طرف هم تحریم‌ها ملغی می‌شوند. اگر به همین صورت جزئیات قرارداد اجرا شوند، ما به تعهداتمان و آنها هم پایبند خواهند بود. اگر این قرارداد امضا نشد، هیچ نگرانی وجود ندارد و بلافاصله همان کاری را که در گذشته می‌خواستیم انجام بدهیم، ادامه می‌دهیم. تحقیقاتمان را روی نسل‌های پیشرفته سانتریفیوژ نظیر (IR8)، (IR6) و مدل‌های پیشرفته‌تر انجام می‌دهیم، گازدهی به سانتریفیوژها را آغاز می‌کنیم و طراحی که برای قلب رآکتور آب سنگین اراک متوقف کرده بودیم پی می‌گیریم. اینکه به خاطر تعلیق صورت گرفته و مذاکرات عقب افتاده باشیم، قبول ندارم. می‌توانیم با تحقیقات و به‌کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر خیلی سریع‌تر می‌توانیم به اورانیوم 20 درصد غنی‌شده برسیم و با سرعت بیشتری رآکتور اتمی اراک را راه بیندازیم. اگر تفاهم‌نامه امضا شد و جلو رفتیم، همان‌طور که مسئولین، مذاکره‌کنندگان هیئت ایرانی و رئیس‌جمهور محترم گفته‌اند به آنچه امضا کردیم پایبندیم، اگر طرف ما بخواهند پایبند نباشند و قصدشان باشد که ما را در سیکل بازی‌های سیاسی قرار بدهند که امیدواریم اتفاق نیفتد و جملات قاطع و مشخص باشند که از کلماتی نظیر راستی‌آزمایی و امثالهم استفاده کنند، ولی اگر شروع به بازی در آوردن کنند و تحریم‌ها همچنان پابرجا باشند، نشان می‌دهد کشورهای 1+5 حسن نیت نداشته‌اند و ما بلافاصله می‌توانیم به اجرای برنامه‌هایمان قبل از مذاکره برگردیم و به سمت برنامه‌های هسته‌ای برویم، چون همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند در روال سیاسی و نظامی ما اصولاً ساخت بمب اتمی و سلاح هسته‌ای نیست، خودمان با توانمان ادامه می‌دهیم و آنها هم هر کاری می‌خواهند بکنند، مثلاً تحریم‌ها را شدیدتر و غلیظ‌تر کنند. رئیس‌جمهور امریکا هم اقرار کرد که هرچه این تحریم‌ها را نسبت به ایران اعمال کردیم، ایران مقتدرانه‌تر در زمینه انرژی هسته‌ای پیش رفت. ما باز هم به کارمان ادامه می‌دهیم و تحریم‌ها نمی‌توانند مانعی برای پیشرفت ما باشند. اقدام عاقلانه 1+5 این خواهد بود که این توافق‌نامه را امضا کنند و مجبورند این کار را انجام بدهند و به آنچه امضا می‌کنند پایبند باشند. این یک بازی سیاسی از طرف سنا یا کنگره امریکا اعمال می‌شود که این قرارداد را در دولت آقای اوباما قبول داریم و در دولت دیگر نمی‌پذیریم. همه اینها بازی‌های سیاسی است و فکر می‌کنم به اندازه کافی برگ برنده دست ما هست که به گفته مقام معظم رهبری اگر امریکا بخواهد حرکت‌های غیر اخلاقی سیاسی انجام بدهد که علی‌الاصول در دنیا جدید است و عرف سیاسی نیست که یک دولت متعهد شود و دولت دیگری بیاید و تعهدات را قبول نکند برگ برنده دست ما خواهد بود، ضمن اینکه دنیا می‌فهمد کسی که دنبال ایجاد تنش در منطقه است ایران نیست و کشورهای غربی هستند که نهایتاً نمی‌خواهند اقتدار ایران را در منطقه با اهمیت قبول کنند.