احمد جان نثاری -  روزنامه الکترونیک امروزه از مباحث مطرح در حرفه اطلاع رسانی و روزنامه نگاری است. بسیاری از روزنامه ها و نشریات در شرق تا غرب دنیا امروزه علی رغم انتشار مکتوب به بخش الکترونیک روی آورده اند و در استدلال برای این کار خود می گویند؛ باید توقع همه مخاطبان را برآورده کرد.

مزایای زیادی می توان برای انتشار روزنامه الکترونیک بر شمرد؛ اول اینکه ممکن است در توزیع روزنامه مکتوب به هر دلیلی برخی مخاطبین در ایام و دورانی کوتاه یا بلند دسترسی به روزنامه مکتوب نداشته باشند و این روزنامه الکترونیک است که در این ایام می تواند ارتباط مخاطب را با نشریه برقرار نگاه دارد.

دوم اینکه روزنامه و نشریات مکتوب از روشهای سنتی در اطلاع رسانی به حساب می آیند و برخی مخاطبین که به شدت تحت تاثیر فضای اینترنت و فضای حاکم در آن هستند بعد از کسب اخبار و اطلاعات و حتی تحلیل های مورد نیاز خود از سایتها و خبرگزاری های موجود در فضای مجازی نیازی به خرید و مطالعه رونامه مکتوب نداشته باشند و اینجا است که حضور روزنامه الکترونیک به نوعی دیگر ضروری به نظر می رسد.

سوم اینکه روزنامه الکترونیک می تواند محدودیت تیراژ پایین برخی روزنامه ها و نشریات نسبت به تقاضای موجود را که به هر دلیلی امکان انتشار مورد نظر را ندارند بر طرف کند و کسری تیراژ روزنامه را جبران کند تا مخاطبین سردرگم نباشند.

چهارم اینکه ، نشریاتی که در معرض ورشکستگی هستند و به هر دلیلی با افت خوانندگان روبرو شده اند می توانند با تغییر نسخه چاپی به الکترونیکی و ایجاد جاذبه های دیگری در این راه و روش هم به مسیر اطلاع رسانی خود ادامه دهند و هم از ایجاد اوضاع بد مالی جلوگیری کنند.

از دیگر مزایای روزنامه الکترونیک توزیع آسان، عدم محدودیت زمان، عدم محدودیت مکان، داشتن قابلیت جست وجو، وجودآرشیو الکترونیکی، بازخورد عالی، آگهی های طبقه بندی شده، کیفیت بالا در اطلاع رسانی با اتکا به قابلیتهای چندرسانه ای، دسترسی نامحدود و کامل به اطلاعات موجود، جریان آزاد اطلاعات، اجتناب از هرگونه تمرکز، عدم نیاز به شبکه توزیع، انتشار نشریه بدون نیاز به کاغذ، صرفه جویی در هزینه ها، فراغت از مشکل روزنامه های برگشتی، سرعت و مداومت انتشار، تأثیر رنگ در انتقال پیام در روزنامه های الکترونیک، عدم مواجهه با محدودیت فضای لازم برای درج خبر، ارائه اطلاعات و اخبار در هر ساعت از شبانه روز، میدان دادن ها به نشریات مستقل به علت نیاز به پشتوانه مالی کمتر، صرفهء جویی در هزینه سوخت، حذف واسطه ها، تغییر در روشهای پوشش خبری، دو طرفه بودن یا تعاملی بودن، امکان ایجاد تماس مشترکین با مسئولان نشریه را از مهمترین مزایای بهره برداری از روزنامه الکترونیک برشمرده اند.

 با توجه به سرعت انتشار، هر خواننده روزنامه الکترونیکی در صورت داشتن مجوز یا رمز ورود, توانایی دریافت خبرها و یا دسترسی کامل و نامحدود به اخبار را دارد. او می تواند از صدها خبر به دلخواه و سلیقه خود بهره برداری کند. استفاده از این سیستم نیازمند شبکه توزیع نیست چرا که مشترکان خودشان از طریق کامپیوتر شخصی و دستگاه مودم به شبکه اطلاعاتی آن نشریه دسترسی پیدا می کنند.  با توجه به گرانی کاغذ در اکثر کشورهای جهان و ضایعات آن, مشکلات جوهر, چاپ, چاپخانه و غیره, این سیستم این برتری را برای خود محفوظ داشته است که بدون اینگونه وسایل و با صرف کم انرژی همان اخبار را با کیفیت بهتری برای خوانندگان خود بفرستد. همچنین مزیت دیگر این سیستم این است که روزنامه برگشتی وجود ندارد و بالطبع مشکلات ناشی از نگهداری و هزینه های صرف شده در این مورد را نخواهد داشت. سرعت انتشار اخبار در این سیستم بسیار است و خوانندگان می توانند در هر لحظه که بخواهند اخبار موردنظرشان را بخوانند. 

ارتباط دو سویه دیگر مزیت این سیستم دارا بودن فضای کافی برای همه مطالب موردنظر دبیران و سردبیران آن نشریه است. مزیت بسیار مهم سیستم این است که امکان برقراری ارتباط بین مخاطبان و مسئولان نشریه وجود دارد. به دلیل ارتباط دو سویه خواننده و مسئولان نشریه به راحتی می توانند ارتباط برقرار کنند, پیام دهند و اظهارنظر کنند. استفاده از این سیستم در محیط کار موجب صرفه جویی عمده ای شده است. برای مثال همانطور که بیان شد کاغذ روز به روز به یک کالای گران قیمت تبدیل می شود و تکنولوژی نوین توانسته است در این زمینه صرفه جویی به عمل آورد. صرفه جویی عمده ای نیز در هزینه های ثابت مثل ساختمان به عمل می آید. رفت وآمدها کم می شود. صرفه جویی در مصرف سوخت به عمل می آید. محیط زیست موقعیت سالمتری پیدا می کند. مهمتر از همه بهره وری و کارایی شکوفا می شود. یعنی همان موضوعی که دنیای امروز به شدت بر آن متمرکز شده زیرا رشد بهره وری و کارایی مقدمه خلاقیت و نوآوری است. 

در همین حال انتشار روزنامه های الکترونیکی معایبی هم دارد؛ سختی مطالعه روی صفحه نمایش، وابستگی به فناوری روز، حذف درآمد تکفروشی، هزینه بالای نیروی متخصص و تجهیزات نوین، امکانات و دانش انفورماتیک محدود مخاطبان، کیفیت پایین و گرانی ارتباطات اینترنتی، غیرتخصصی شدن روزنامه نگاری به واسطه حضور روزنامه نگاران کم تجربه, اما متخصص در علوم رایانه و مخابرات، منابع ناموثق خبر؛ چرا که هر کس می تواند منبع خبر باشد. در حالی که انعکاس اخبار موثق برای حفظ مخاطب یکی از مهمترین دستورکارهای رسانه های چاپی است، زمان ماندگاری پیام در رسانه های الکترونیکی کمتر از روزنامه های چاپی است ومشکلات و محدودیتهای فنی از جمله معایب روزنامه های الکترونیکی است.

روزنامه کریستین ساینس مونیتور با انتشار آخرین نسخه خود در فروردین 88، به فعالیت صد ساله‌اش پایان داد و دوران جدیدی را به‌عنوان یک نشریه آنلاین آغاز کرد.

این نشریه واقع در بوستون، اعلام کرده بود قصد دارد انتشارات مکتوبش را متوقف کرده و نخستین روزنامه ملی آمریکا شود که استراتژی مبتنی بر وب را به‌کار می‌گیرد.

جان یما، دبیر این نشریه اظهار کرد: این روزنامه همچنان یک نسخه هفتگی برای مشترکانش چاپ خواهد کرد و یک روزنامه سه صفحه‌ای قابل چاپ از طریق ایمیل قابل دسترس خواهد بود اما تمرکز اصلی را برروی CSMonitor.com، وب سایت خود، قرار خواهد داد.

طبق پیش‌بینی مونیتور که هفت جایزه پولیتزر- معتبرترین جایزه ژورنالیسم آمریکا- را کسب کرده، این نشریه در بودجه سال خود تا پایان 30 ماه آوریل 18.9 میلیون دلار از دست می‌دهد و نیازمند کمک مالی 12.1 میلیون دلاری از حامی خود، کلیسای کریستین ساینس است.

اینترنتی شدن کریستین ساینس مونیتور کمتر از دو هفته پس از تعطیلی روزنامه سیاتل پست اینتلیجنسر و تولد آن به‌عنوان یک نشریه اینترنتی صورت می‌گیرد. شرکت هرست، ناشر این نشریه 146 ساله، چاپ این روزنامه را در 17 ماه مارس متوقف و اعلام کرد این نشریه با کاهش فوق‌العاده شمار کارمندان تحریری به طور کامل در اینترنت منتشر می‌شود.

مجله مشهور "نیوزویک" چاپ امریکا هم پس از حدود ۸۰ سال، انتشار نسخه کاغذی خود را متوقف کرد. این نشریه پس از این تنها به صورت اینترنتی منتشر می‌شود. 

تینا براون، سردبیر نیوزویک، در بخشی از آخرین سرمقاله "کاغذی" نوشت: «تنها بهبود شرایط انگیزه‌ی تغییر نیست، بلکه گاهی تغییر ضروری است». 

نسخه اینترنتی این مجله "نیوزویک گلوبال" نام خواهد داشت و مجانی نخواهد بود. 

بنا بر اعلام خانواده براون (سرمایه‌گذار) "نیوزویک گلوبال" صاحب‌نظرانی را مخاطب خود قرار خواهد داد که "دایم در راه" هستند و علاقه دارند "در قالبی فاخر" در جریان اخبار روز جهان قرار گیرند. 

کاهش شمار خوانندگان از یکسو و انتقال تبلیغات بازرگانی به پایگاه‌های اینترنتی از سویی دیگر روزنامه‌ها و مجله‌های کاغذی را با مشکل روبرو کرده است. 

چندین ماه پیش نیز روزنامه آلمانی "فرانکفورتر روندشاو" به دلایلی مشابه اعلام ورشکستگی کرد. این روزنامه برای نخستین بار در اوت ۱۹۴۵ منتشر شده بود.

با مرور لیستی از محاسن و معایب روزنامه های الکترونیکی می توان نتیجه گرفت که انتشار این روزنامه ها برای اکثر مخاطبین از یک سو آرامش دهنده و از سوی دیگر ناجی مشکلات چاپ و نشر خواهد بود.