در این سال ها بیش تر حواس ما به نهی از منکر بوده تا امر به معروف! چرا امر به معروف، مورد غفلت واقع شده است؟

امر به معروف و نهی از منکر از همه واجبات، حتی از جهاد در راه خدا هم بالاتر است و آیات فراوان و روایات عجیب و مهمی در این زمینه داریم. از طرفی وظیفه مسئولین و مردم هم هست و بر هر دو واجب است که هم امر به معروف کنند و هم نهی از منکر. معروف ها زیادند. خوبی‌های زیادی وجود دارند. واجبات، مستحبات، خیرات و مبرات. همه اینها معروف هستند، منتهی معروف‌هایی که واجب هستند، امر به آنها هم واجب است. معروف‌هایی که مستحب هستند، امر به آنها هم مستحب است و همچنین منکرات، آنهایی که حرام هستند، نهی از آنها واجب است و آنهایی که مکروه‌اند و حرام نیستند، نهی از آنها مستحب و تقریباً جزو نصایح است و امر واجب نیستند. معروف‌های زیادی داریم. از نماز، روزه، خمس، زکات و سایر مسائل تا برخورد با مردم، رعایت قوانین، قناعت کردن و جلوگیری از اسراف. معروف‌هایی هستند که از آنها غافلیم، مثل توجه به اخلاق، روش‌ها و وظایف اسلامی. اینها معروف‌هایی هستند که در جامعه ما فراوانند و از آنها غافلیم، مثل صله ارحام، شرکت در نماز جماعت و نماز جمعه. درست است نماز جمعه واجب تخییری است، ولی امروز مسئله سیاسی ـ عبادی است. از این قبیل خیلی داریم.

در نهی از منکر هم بیش از همه به حجاب و موسیقی پرداخته ایم و از موارد دیگر غافلیم.

بسیاری از منکرات در بین ما شایع شده‌اند و اصلاً آنها را منکر نمی‌دانیم که یکی از آنها اسراف است. در مصرفمان واقعاً در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی و حتی غیراسلامی ریخت و پاش زیادی داریم، در حالی که اسلام به ما دستور داده است از اسراف بپرهیزیم. با توجه به این‌که افرادی مستحق و گرفتار هستند، می‌بینیم عده‌ای در عروسی‌ها، عزاها، مهمانی‌ها، مسافرت‌ها و... ریخت و پاش‌های زیادی می‌کنند و غذاهای زیادی را در سطل زباله می‌ریزند و یا مثلاً با آب شرب زمین می‌شوئیم. همه اینها منکرند که از این قبیل مثال‌های فراوانی داریم. رعایت نکردن قوانین منکر و رعایت قوانین معروف است. شکرگزاری از نعمت‌های پروردگار و نعمت‌های انقلاب از مسائلی هستند که باید به آنها توجه کنیم. کفران نعمت، بی‌توجهی به نظام و ارزش‌های انقلاب منکراتی است که باید از آنها اجتناب کنیم.

شیوه امر به معروف و نهی از منکر متفاوت است یا در هر دو نکات مشترکی وجود دارند که باید رعایت شوند؟

هر دوی اینها دستور هستند و هر دو باید به صورت امر انجام شوند. غیر از دعوت به خیر و ارشاد و نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر مسئله انجام دادن و انجام ندادن است و باید ببینیم آن را چگونه انجام بدهیم که مؤثر واقع شود؟ باید ظرافت‌هایش را در نظر بگیریم.

خوب بفرمایید تفاوت آن در چیست؟

فرقی که دارند این است که امر به معروف معمولاً با واکنش تندی مواجه نمی‌شود، یعنی اگر به کسی بگویید نماز بخوان، روزه بگیر، خمس بده و... معمولاً فرد عکس‌العمل نشان نمی‌دهد، ولی در نهی از منکر افراد عکس‌العمل نشان می‌دهند، چون در واقع به آنها می‌گویید این کاری که انجام می‌دهی خلاف است و خلاف نکن. مثلاً اگر به یک خانم بدحجاب بگوئید حجاب را رعایت کن، به او برمی‌خورد، ولی اگر به همین خانم بگویند نماز بخوان، خیلی به او برنمی‌خورد و چندان ناراحت نمی‌شود. فرقش این است که نهی از منکر واکنش دارد، اما امر به معروف ندارد، لذا باید این ظرافت‌ها را در نظر گرفت.

در مورد شرایط امر به معروف هم صحبت بفرمایید.

از سوی دیگر امر به معروف شرایطی دارد و باید شرایطش موجود باشد. مراحلی دارد که ابتدا باید از انزجار قلبی شروع کنیم و از صورت در هم کشیدن و اخم کردن شروع می‌شود. ممکن است کسی منکری را انجام بدهد و انسان اخم کند و او متوجه شود و آن را ترک کند. در این صورت لازم نیست وارد مرحله بعدی شوید. اگر نشد مرحله بعد تذکر زبانی است که وظیفه همه است، ولی از مرحله بعد که کار اجرایی، درگیر شدن و پیگیری کردن است، به عهده حکومت جمهوری اسلامی است که متأسفانه مسئولین ما آن‌طور که باید و شاید در این زمینه به وظیفه شرعی خود عمل نمی‌کنند و مردم هم کوتاهی می‌کنند. البته کوتاهی مردم به خاطر این است که پشتوانه واقعی ندارند، یعنی حمایت کاملی از آمرین به معروف و ناهیان از منکر انجام نمی‌گیرد و وظایف لازم را انجام نمی‌دهند. این است که مردم هم راجع به این قضیه مشکل دارند و لذا این واجب بزرگ زمین مانده است.

به نظر شما چرا در جامعه اسلامی ما به نهی از منکر بیشتر از امر به معروف توجه می‌شود؟

برای این‌که منکر بیشتر خودش را نشان می‌دهد. مثلاً وقتی یک خانم بدحجاب را می‌بینیم نمی‌دانیم نماز می‌خواند یا نه که امر به معروف کنیم و بگوییم نماز بخوان، ولی می‌بینیم بدحجاب است و لذا او را نهی از منکر می‌کنیم یا مثلاً کسی دارد از چراغ قرمز رد می‌شود. این چیزی است که می‌بینیم، اما نمی‌دانیم نماز می‌خواند یا نمی‌خواند که به او بگوییم بخوان. معروف‌ها خیلی مشخص نیستند و خودشان را نشان نمی‌دهند، اما منکرها آشکار هستند و وقتی در اجتماع می‌گردید، منکر زیاد می‌بینید، ولی ترک معروف را کمتر می‌بینید. ممکن است مردم ترک معروف خیلی داشته باشند، ولی مشخص نیست.

ما به منکر مخفی کاری نداریم و وظیفه‌ای هم نداریم، اما منکر علنی خودش را نشان می‌دهد و در خیابان و پارک صدها منکر می‌بینیم، در حالی که موقعی که می‌خواهیم امر به معروف کنیم، کمتر مشاهده می‌کنیم.

مشکلی که وجود دارد این است که عده‌ای در رسانه‌های مختلف امر به معروف و نهی از منکر را به‌شدت می‌کوبند. از این طرف هم عده زیادی با اشتباهاتشان به بهانه‌های زیادی را به دست آنها می‌دهند. برای این دو دسته چه توصیه‌ای دارید؟

آنهایی که از روی دلسوزی می‌خواهند امر به معروف کنند، باید شرایط، مراحل و مسائل امر به معروف را یاد بگیرند. همان‌طور که انسان باید نماز را به‌طور صحیح انجام بدهد و اگر در نماز غلطی باشد، نماز باطل است. نماز باید صحیح اقامه و روزه باید صحیح انجام شود. امر به معروف هم باید صحیح انجام شود و اگر کسی امر به معروف و نهی از منکر را غلط انجام بدهد، نه‌تنها ثوابی نبرده، بلکه گناه هم کرده است و نتیجه معکوس می‌گیرد.

لذا کسانی که می‌خواهند آمر به معروف و ناهی از منکر باشند، اولین وظیفه‌شان این است که معروف و منکر را بشناسند و ثانیاً شرایطش را بدانند و ببینند الان شرایط فراهم هست که امر به معروف کنند یا نه. مثلاً در خیابان اگر به خانم بدحجابی که دارد راه می‌رود، بروم و بگویم حجابت را درست کن، برنمی‌گردد توهین و سر و صدا کند؟ آیا شرایط فراهم است؟ بعد از داشتن شرایط، باید مراحلش را بداند که از چه مرحله‌ای وارد شود؟ این مربوط به کسانی است که راه را اشتباه می‌روند و نتیجه معکوس می‌گیرند و بهانه به دست دیگران می‌دهند.

اما آنهایی که مخالفت می‌کنند، واقعاً با حکم الهی مخالفت می‌کنند، با بزرگ‌ترین واجب الهی مخالفت می‌کنند. حضرت علی(ع) می‌فرمایند تمام خوبی‌ها و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر مثل نمی در مقابل اقیانوس است و پیغمبر اکرم(ص) می‌فرمایند خداوند از مؤمن ضعیف بی‌دین بدش می‌آید. سئوال شد او چه کسی است؟ فرمودند کسی که نهی از منکر نمی‌کند. امام حسین(ع) در باره قیام خود می‌فرماید: «اُرِیدُ اَن آمِر بِالمَعروفِ وَ اَنهَی عَنِ المُنکَرِ»، لذا کسانی که مخالفت می‌کنند با حکم قطعی خدا و قرآن مخالفت می‌کنند و متأسفانه در میان مسئولین هم افرادی را داریم که با امر به معروف و نهی از منکر مخالفت کرده‌اند و همین مخالفت‌ها باعث شده است این فریضه همچنان مظلوم و فراموش‌شده بماند. اینها دارند با حکم الهی مخالفت می‌کنند و باید بدانند امر به معروف از واجبات مسلم، بلکه از بزرگ‌ترین آنهاست.

همه می‌دانیم مسئولین در این زمینه کوتاهی‌هایی دارند. چگونه می‌شود این امر را در جامعه گسترش داد؟

بعد از انقلاب امام بزرگوار دستوری صادر کردند و بنا بود یا سازمان بسیار قوی برای امر به معروف و نهی از منکر درست شود که بتواند حد جاری کند و امام فرمودند حتی در حدی باشد که بتواند رهبری را هم امر و نهی کند، ولی مسئولین آن موقع زیر بار نرفتند و قبول نکردند و گفتند زود است. مقام معظم رهبری دستور دادند ستادی تشکیل شود به عنوان ستاد احیای امر به معروف، نه اجرای امر به معروف، یعنی امر به معروف و نهی از منکر را در جامعه زنده کند. قرآن نمی‌گوید نماز بخوانید، بلکه می‌گوید اقم الصلوه، نماز را بر پا بدارید، یعنی نماز در جامعه زنده شود. امر به معروف هم همین‌طور است، یعنی در مرحله اول باید به دنبال احیای امر به معروف و نهی از منکر برویم، یعنی هر فرد و تشکیلاتی با آنچه که در توان دارد این مسئله را تبلیغ کند و اهمیت وجوب آن را در جامعه گوشزد کند تا برای جامعه تبدیل به فرهنگ شود. دشمنان در گذشته فرهنگی را برای از بین بردن امر به معروف رواج می‌دادند و می‌گفتند عیسی به دین خود، موسی به دین خود. مرا که در قبر او نمی‌گذارند، او را هم در قبر من نمی‌گذارند و... اینها ضرب‌المثل‌هایی هستند که از طرف انگلیس‌ها و استعمارگران برای کمرنگ کردن امر به معروف و نهی از منکر و فرهنگ بی‌تفاوتی در جامعه رواج می‌دادند. باید برعکس این عمل کنیم و تا جایی که می‌توانیم در باره امر به معروف و نهی از منکر تبلیغ کنیم. الان محرم است. این‌که یک هفته را به امر به معروف و نهی از منکر اختصاص بدهیم، سخنرانی کنیم، مقاله بنویسیم و... کافی نیست، در طول سال باید همگی برای احیای امر به معروف و نهی از منکر حرکت کنیم.

بعد از انقلاب توانسته‌ایم خیلی از مستحبات را فرهنگ کنیم، مثل دعای عرفه، دعای کمیل، دعای ندبه و اعتکاف، ولی نتوانستیم امر به معروف را فرهنگ کنیم. باید کار فرهنگی قوی روی آن انجام بگیرد. از صدا و سیما گرفته تا سازمان‌ها، مساجد، هیئت‌ها، احزاب و مردم عادی باید روی آن کار کنند تا فرهنگ شود.