***
به نظر شما بررسی بودجه و در مجموع بودجه نویسی در حال حاضر چه مشکلاتی دارد؟
بررسی بودجه و بودجه‌نویسی الان در مجلس چندین مشکل دارد. بر اساس برنامه پنج ساله پنجم بودجه باید به صورت سرانه تهیه و بر اساس سرانه مربوطه اعداد و ارقام مشخص داده شود که الان به این صورت نیست. به عنوان مثال در مورد دانشگاه‌ها به‌رغم این که در قانون برنامه پنج ساله پنجم بر آن تأکید شده، رعایت نشده است. نکته بعد این است که احکامی که در برنامه پنج ساله باید راجع به درآمدها و هزینه‌های دولت صورت بگیرد، باید توسط دولت در لایحه بودجه رعایت شود. به‌خصوص در دولت نهم و دهم این قوانین مورد توجه قرار نمی‌گرفتند و دولت بحث بودجه را بحث جداگانه‌ای از قوانین موجود یا قوانین برنامه پنج ساله پنجم به مجلس تقدیم می‌کرد. بعد هم که گفته می‌شد این خلاف برنامه است، عنوان می‌کردند پیشنهاد کردیم، شما تصویب نکنید، در صورتی که این کار بررسی بودجه را که مطابق اهداف برنامه نیست، دچار معضل می‌کند. البته این مسئله از دولت یازدهم تا حدودی کاهش پیدا کرده، اما به صفر نرسیده است و هنوز ارقامی را در بودجه می‌بینیم که انطباق کامل با قوانین پنج ساله پنجم ندارند.
آیا اعداد و ارقام بودجه کاملا شفاف است یا ابهاماتی دارد؟
دقیقا نکته بعدی همین است. شفافیتی که باید در اعداد، ارقام و بودجه‌های سالانه باشد و نهایتاً کار را برای نمایندگان در مورد تصمیم‌گیری راحت کند، ولی مشخص نیست و خود همین باعث می‌شود که بررسی بودجه در لایحه دچار سردگمی شود و بررسی بودجه را مشکل کند. از طرف دیگر اصولاً نحوه بررسی بودجه در مجلس هم با توجه به زمان‌بندی‌ای که دارد خیلی مشکل است و کار بررسی را سخت می‌کند. به عنوان مثال از زمانی که بودجه به مجلس تقدیم می‌شود، کمیسیون‌ها و نمایندگان به ترتیب پانزده و ده روز فرصت دارند تا اظهار نظر کنند. کمیسیون‌ها از نظر تشکیل جلسات تخصصی دچار معضل می‌شوند. بودجه هم بسیار گسترده است و چون شفاف‌سازی نشده است و نمایندگان دولت هم به‌طور محدود می‌توانند بیایند و شرکت کنند، لذا نه نمایندگان و نه کمیسیون‌های تخصصی روی ارقام، ماده واحده و اعتبارات اختصاص‌یافته و منابع درآمدی و منابع مصرفی عملاً توجیه لازم و کامل نمی‌شوند.
آیا به نمایندگان فشارهایی برای تصویب بودجه می آورند؟
فشارها به این شکل که می فرمایید نیست. نمایندگان با توجه به مسئولیتی که در حوزه انتخابیه خودشان دارند، به سمتی هدایت می‌شوند و فشار روی آنها هست که باعث می‌شود فشارهای منطقه‌ای آنها را به سمتی هدایت می‌کند که به‌جای کلان‌نگر، بخش‌نگر می‌شوند، لذا وقتی پیشنهادهای نمایندگان را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم دست بالا پیشنهادهایی است که بیشتر متوجه منافع منطقه هستند تا منافع ملی به‌طور کلان و تنها در مورد یک منطقه است. مثلاً فرض کنید اعتبار برای احداث یک کارخانه یا اعتباری که در یک حوزه انتخابیه یا یک شهر صرف یا اعتباری که برای ساخت یا اسفالت کردن جاده در یک شهر پیشنهاد یا اعتباری که برای گازکشی برای حوزه‌های انتخابیه در نظر گرفته می‌شود و یا اعتباراتی که باید برای تأسیس یک مرکز آموزش عالی در حوزه انتخابیه در نظر گرفت، در صورتی که می‌بینیم در حول و حوش آن منطقه دانشگاه‌هایی هستند که قدرت چندانی هم ندارند، لذا اینها باعث می‌شود در کمیسیون تلفیق که آن هم زمان بسیار کمی را در اختیار دارد، چون از یک طرف جلسات علنی همزمان با کمیسیون تلفیق تشکیل می‌شوند و اگر نمایندگان شرکت نکنند، جلسه علنی از حد نصاب می‌افتد و اگر شرکت کنند کمیسیون تلفیق دچار معضل می‌شود. وقت کمیسیون تلفیق را هم مسائل مختلفی از قبیل مسائل بهداشتی تا آموزشی، دفاعی، صنعتی، کشاورزی، فرهنگ و... می‌گیرد و هر یک از اینها هم عقبه‌ای دارد که با توجه به این که در هر دوره تقریباً دوسوم نمایندگان تغییر پیدا می‌کنند و نمایندگان جدیدی که می‌آیند از این عقبه‌ها مطلع نیستند و دستگاه‌ها باید بیایند و توضیح بدهند و لذا جلساتی پیش می‌آیند که هشت و نیم صبح تشکیل می‌شوند و تا ده یازده شب طول می‌کشند. مغز انسان واقعاً دیگر کشش ندارد که به شکل طبیعی در چنین عملکردی درست کار کند. در صحن مجلس تعداد زیادی پیشنهادهای کمیسیون‌ها هست که پیشنهاد شخصی نمایندگان است که همه اینها به خاطر این که سریع‌تر جمع و جور شوند و بودجه به شکلی زمان‌بندی شود که به دست دولت برسد تا از آغاز سال جدید بتواند به آن عمل کند. بعضی از پیشنهادها هم که بسیار خوب هستند، فرصت پیدا نمی‌کنند در صحن مجلس مطرح شوند، لذا چه در تقدیم لایحه به مجلس و چه در بررسی لایحه بودجه در مجلس دچار معضلاتی هستیم.
آیا در آمد های دولت به شکل واقعی آن در بودجه می آید؟
نکته بسیار قابل تأمل این است که بعضاً درآمدها بیش از رقم واقعی ذکر می‌شوند و این باعث می‌شود اعتباراتی که به دستگاه‌ها اختصاص داده می‌شوند، ارقامی باشند که در نهایت دولت یا سازمان برنامه و بودجه نمی‌تواند این اعتبارات را به‌طور کامل به دستگاه‌ها اختصاص بدهد، لذا عملاً این که به چه دستگاهی چه بودجه‌ای پرداخت شود، با توجه به این که درآمدها واقعی دیده نشده‌اند، دولت دچار کسری بودجه می‌شود و به‌ناچار اعتبارات دستگاه‌ها را بر اساس رقم مصوب نتواند بپردازد و با اختیاری که دولت از مجلس می‌گیرد و یا در قوانین برنامه پنج ساله پنجم دیده شده است، نهایتاً موجب می‌شود اگر دستگاهی اعتبار کم آورد، اعتبارات را جابه‌جا می‌کنند و در نتیجه عموماً هدف قانون‌گذار تأمین نمی‌شود. گاهی هم روی خواسته‌های خاصی اعتبارات یک بخش را زیاد می‌کنند. این قضیه را در دولت نهم و دهم داشتیم. دستگاهی بود که نیاز به بودجه داشت و اعتبارش را نمی‌دادند و دستگاه دیگری که می‌شد اعتبار کمتری به آن داد، اعتباری به او تحصیص پیدا نمی‌کرد. امیدواریم دولت یازدهم اگر به چنین مرحله‌ای رسید عدالتی را در نظر بگیرد و اگر دچار کمبود اعتبار شد و نتوانست اعتبارات مصوب را پرداخت کند، بر اساس نیازهای واقعی و عاقلانه اعتبارات را به دستگاه‌ها برساند.
باید یک بازنگری کلی هم در مدلی که دولت لایحه را تقدیم مجلس می‌کند و هم روشی که طی آن لایحه بودجه دولت در مجلس بررسی می‌شود، بشود و یک مدل کاملاً مؤثر ارائه شود؛ به نحوی که این لایحه بتواند در صحن مجلس به تصویب برسد. در هر سه مورد باید روش جدید و مؤثری را در پیش گرفت تا لایحه منافع ملی را بر اساس اولویت‌های کشور تدوین کند، به انضمام این که بتواند قدرت بازرسی و نظارت را به مجلس بدهد که نهایتاً مجلس بر اساس شفاف بودن ماده واحده، مصوبات و اعتبارات قادر باشد بازرسی‌ها را پس از تصویب انجام بدهد که اگر انحرافی در تخصیص اعتبارها صورت بگیرد، با نظارت مجلس از این کار جلوگیری شود.
شما که سابقه نمایندگی در 4 دوره مجلس را داشته اید این وضعیت بودجه را بی‌قانونی برای مجلس و دولت نمی دانید؟ چرا تا به حال کسی به آن توجه نکرده است؟
البته این همیشه مد نظر نمایندگان بوده و به هر حال از بابت این که گردش کار بودجه هم در مجلس دچار معضل هست، نمایندگان توجه داشته‌اند. اگر به ادوار مجلس نگاه کنید، قانون نحوه بررسی بودجه در مجلس و حتی ترکیب کمیسیون تلفیق مدام تغییر کرده است. در این چهار دوره که در مجلس بوده‌ام، ترکیب کمیسیون تلفیق تغییرات زیادی داشته است که نشان می‌دهد نمایندگان نسبت به نحوه بررسی بودجه و نحوه ارائه آن به مجلس گله‌مندند و سعی می‌کنند با قانون‌گذاری این شکل را حل کنند. مثلاً در قانون برنامه پنج ساله پنجم دولت بر اساس چهارچوب خاصی موظف می‌شود لایحه بودجه را به مجلس تقدیم کند، اما می‌بیند در دولت نهم و دهم به این عمل نمی‌شود. نمایندگان هم اعراض می‌کنند. لایحه بودجه هم در مجلس آمده است و نمی‌شود آن را برگرداند، چون مشکلات عدیده دیگری را برای کشور ایجاد می‌کند و دولت بدون لایحه بودجه می‌ماند. یکی از مشکلاتی که در مجلس داشتیم این است که دولت را موظف کرده است لایحه بودجه را در 15 آذر تقدیم مجلس کند، اما در دولت نهم و دهم دیدیم گاهی دولت لایحه بودجه را در اوایل یا حتی اواسط اسفند می‌آورد و مجلس ناچار می‌شد دو سه سال پیاپی بودجه آن سال را تا اواسط اردیبهشت طول بدهد و برای این که کارها نخوابد تا سه‌دوازدهم اجازه بدهد مثل سال‌های قبل هزینه شود. از نظر برنامه‌ریزی این شیوه ضربات سنگینی را به‌خصوص در زمینه‌های عمرانی بر کشور تحمیل می‌کند. در دولت یازدهم حداقلش این است که فعلاً لایحه بودجه را در 15 آذر به مجلس داده شد و نمایندگان توانستند با آرامش بیشتری بودجه را بررسی کنند، ولی باز هم در این لایحه تقدس جاهایی را می‌بینید که در چهارچوب قانون پنج ساله پنجم قرار نمی‌گیرد. مثلاً یکی بودجه تحقیقات است یا اعتبار سرانه دانشگاه‌ها بر اساس این برنامه نیست، ولی به هر حال لایحه خیلی بهتر از دولت دهم تقدیم مجلس شده است.
بنابراین این نشان می‌دهد که در ادوار مختلف نمایندگان روی این مسئله حساس بوده‌اند، اما باید یک مطالعه دقیق توسط مرکز پژوهش‌های مجلس با کمک همه کارشناسان و متخصصان صورت بگیرد و قانون مدونی با توجه واقعیت‌های اجرایی تدوین شود. واقعیت این است که قوانین مصوب مجلس باید به نحوی باشند که دولت بتواند آنها را اجرا کند، بنابراین با توجه به واقعیت‌ها و اجرایی بودن، نحوه بررسی بودجه در مجلس باید به صورتی باشد که وقتی بودجه می‌آید، شفاف و بررسی آن راحت باشد و پس از ابلاغ به دولت هم بودجه باید به نحوی باشد که مجلس بتواند نظارت دقیق نسبت به اجرای آن داشته باشد.