بین الملل

ردپای آشکار آمریکایی‌ها در برکناری بندر بن سلطان

روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی تحلیلی به بررسی پشت پرده‌های اقدام پادشاه عربستان در کنار گذاشتن بندر بن سلطان پرداخت. بر پایه این گزارش عبارت «بنا به درخواست او» عبارتی کافی است، نه تنها برای پایان دادن به مدت خدمت بندر بن سلطان به عنوان رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان بلکه پایانی برای آینده سیاسی وی به حساب می‌آید. دستور پادشاه عربستان یک اقدام اداری روتینی نیست بلکه این اقدام اختلافات شلعه‌ورشده بین جناح‌های مختلف خاندان آل سعود بر سر قدرت را فاش می‌کند. الاخبار در این گزارش تاکید کرد که دستور پادشاه عربستان برای انتخاب سپهبد یوسف الادریسی به عنوان رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور به جای بندر بن سلطان وی را تماما از معادله قدرت در عربستان خارج می‌کند.
علیرضا بخشی استوار- عربستان این روزها نقل‌‌ همان ضرب المثل بازار شام معروف است. اوضاع سیاسی این کشور و درگیریهای داخلی برای تکیه زدن بر صندلی پادشاهی و جانشینی ملک عبدالله خواب را از چشمهای شاهزادگان عربستانی ربوده است. حتی خبرها از عربستان حاکی است از آنکه صاحبان قدرت و سرمایه در شبه جزیره در تلاشند تا بر روند انتخابات آتی لبنان تاثیر گذاشته و با وارد کردن سمیر جعجع به عنوان حامی تمام و کمال غرب در لبنان و مخالف سرسخت مقاومت حزب الله در برابر صهیونیستها به میدان رقابت کنترل دولت لبنان و جانشین میشل سلیمان را هم سو با افکار خود کنند.

حالا و در چنین شرایطی اتفاق غافلگیر کننده دیگری رخ داد، اتفاقی که پیش بینی وقوع آن از پیش میرفت، اما نه اینطور ناگهانی. عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان طی حکمی، بندر بن سلطان را «بنا به درخواست خود او» از ریاست سازمان اطلاعات عربستان برکنار کرد و یوسف ادریسی را به جای وی گماشت. بندر که پیشتر به مدت ۲۲ سال سفیر عربستان در آمریکا بود، مسئولیت ویژهای در هدایت امور راهبردی و اطلاعاتی عربستان در منطقه داشته است. مقامهای امنیتی عربستان پیشتر گفته بودند که بندر بن سلطان پس از گذشت دو ماه در خارج از این کشور برای عمل جراحی به عربستان بازخواهد گشت تا پست خود به عنوان رئیس دستگاه امنیتی و همچنین مسئول پرونده سوریه را دوباره تحویل بگیرد. برخی تحلیلگران معتقد بودند که بندر احتمالا به دلیل عدم رضایت آمریکا از موضع عربستان در قبال بحران سوریه و حمایت این کشور از گروههای افراطی کنار گذاشته شده اما یک دیپلمات عربستانی پیشتر به آسوشیتدپرس گفته بود که بندر بدون تایید پادشاه عربستان هیچ تصمیمی نمیگیرد.

بندر بن سلطان که برای کمتر از دو سال رئیس سازمان اطلاعاتی سعودی بود، به حمایت از شورشیان در سوریه و موضع سرسخت در قبال ایران گرایش داشت. در ماههای گذشته از قول این امیر عالیرتبه سعودی نقل شده بود که از آمریکا بابت حملهنکردن به سوریه و «نزدیکشدن به ایران» انتقاد کرده است. خبرگزاری سعودی روز سهشنبه حکم ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی را منتشر کرد که در آن آمده است بندر بن سلطان درخواست کرده بود از سمت ریاست سازمان اطلاعاتی مرخص شود. منابع اطلاعاتی در عربستان به خبرگزاریها گفتهاند که بندر بن سلطان، ۶۵ ساله، پس از دو ماه اقامت در خارج از کشور برای عمل جراحی روی شانهاش، به عربستان باز گشته است. مسئولیت او به عنوان رئیس سازمان اطلاعاتی عربستان شامل اجرای سیاست سعودی در منطقه شام نیز بوده است. حمایت از شورشیان سوریه که در پی براندازی بشار اسد هستند نیز از جمله این سیاستها بوده است. بندر برادر زاده پادشاه عربستان و فرزند سلطان بن عبدالعزیز، ولیعهد سابق سعودی است که در اکتبر سه سال پیش در نیویورک درگذشت. در گزارشها آمده بود که امیر بندر بن سلطان در جلسهای از نگرانیهای عربستان درباره سیاست آمریکا در قبال سوریه و ایران با دیپلماتهای اروپایی حرف زده است. او آمریکا را در حل جنگ داخلی در سوریه و مناقشه اسرائیل و فلسطین «ناتوان» توصیف کرده بود. بندر همچنین ابراز نارضایتی کرده بود که «واشنگتن و تهران به یکدیگر نزدیک میشوند.» همچنین از بندر نقل شده بود که عربستان دیگر نمیخواهد «وابسته باشد.» عربستان سعودی از زمان تاسیس در سال ۱۹۳۲ میلادی تاکنون متحد آمریکا بوده است. در ماههای گذشته ناخشنودی از سیاست آمریکا در قبال ایران و سوریه در لحن برخی از چهرههای پرنفوذ سعودی آشکار بوده است. «سپهبد یوسف الادریسی» نخستین فردی است که از خارج از خاندان حاکم در عربستان سعودی پس از گذشت ۳۸ سال به پست ریاست سرویس اطلاعاتی این کشور دست یافته است. پیش از او «محمد بن عبدالله العیبان»، «سعید بن عبدالله کردی» و «عمر بن محمود شمس» از خارج از خاندن حاکم به این پست منصوب شده بودند. پس از این افراد «ترکی الفیصل بن عبدالعزیز آل سعود»، «نواف بن عبدالعزیز آل سعود»، «مقرن بن عبدالعزیز آل سعود» و «بندر بن سلطان بن عبدالعزیز» همگی از خاندان حاکم در عربستان سعودی به عنوان رئیس سرویس اطلاعاتی این کشور منصوب شده بودند.

پایگاه دام پرس در مطلبی با عنوان به این دلایل بندر بن سلطان کنار گذاشته شد آورده است: عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه عربستان بندر بن سلطان را از ریاست دستگاه اطلاعاتی عربستان کنار گذاشت و یوسف الادریسی را جایگزین وی کرد. این پایگاه مینویسد: بر اساس گزارشهایی که اخیرا رسانهها از بندر بن سلطان منتشر کرده بودند وی در مراکش در کشور مغرب دوره نقاهت خود را سپری میکند و آن پس از عمل جراحی است که در آمریکا انجام داده است. منابع و محافل نزدیک به مقامات سعودی اعلام کردند که بندر بن سلطان از خروج پروندههای سوریه و ایران از دست وی و سپردن آن به محمد بن نایف پسر عموی وی و وزیر کشور عربستان به شدت ناخرسند بود. به ویژه که وی پس از آن به حاشیه رانده شد و همین موضوع سبب شد تا بندر بن سلطان عربستان را ترک کند. دام پرس بیان کرد: بندر بن سلطان در دیدار اخیر میان پادشاه عربستان سعودی و باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا که تقریبا دو هفته قبل برگزار شد غایب بوده است. بندر بن سلطان سیاست افراطی در قبال ایران و سوریه داشت و حامی گروههای افراطی بود و بر فعالیت گروههای تکفیری هنگامی که مامور پرونده سوریه بود نظارت میکرد. بندر تنفر عجیبی از رهبران سوریه و مقاومت لبنان داشت. وی به ایفای نقش خود در تلاش تروریستی ضد حسین فضل الله مرجع شیعی معروف پس از انفجار مقر تفنگداران دریایی آمریکا در بیروت اعتراف کرده بود. دام پرس گزارش داد: روابط میان ملک عبدالله و بندر بن سلطان تیره بود.

به هر حال‌‌ همان گونه که این پایگاه سوری اشاره میکند کنارگذاشتن بندر بن سلطان به جنگ قدرت میان شاهزادگان سعودی از یک سو و نقشی که آمریکا در این زمینه ایفا میکند و نیز رخدادهای منطقه مربوط میشود.

تغییرات و تحولات پرشتاب منطقه سبب شده است که آمریکا به طور دائم به فکر جانشینی مهرههای خود در منطقه باشد و در این میان عربستان سعودی برای آمریکا نقش مهمی ایفا میکند.

اگر به تحولات منطقه به ویژه سوریه در برهه اخیر نگاهی دقیق داشته باشیم، مشخص میشود که ارتش سوریه پیروزیهای گسترده و متوالی به ویژه در مناطق مرزی لبنان با سوریه داشته است و این خوشایند سعودیها نبود. یکی از عوامل حذف بندر بن سلطان را میتوان به ناکامی عربستان در تحقق اهدافش در سوریه مربوط دانست چرا که سعودیها نه تنها نتوانستند بشار اسد و نظام وی را ساقط کنند، بلکه شرایط کنونی به سوی نامزد شدن بشار اسد برای انتخابات ریاست جمهوری سال جاری پیش میرود.

عملکرد بندر بن سلطان به عنوان رئیس دستگاه اطلاعاتی سعودیها در لبنان نیز نتوانست موثر واقع شود، زیرا پس از چند انفجاری که مزدوران بندر بن سلطان در مناطقی از لبنان به ویژه مراکزی که حزب الله در آن تمرکز دارد رخ داد ،حزب الله به خوبی با اتخاذ تدابیری توانست بر اوضاع مسلط شود و در کنار ارتش سوریه تمامی منافذ ورود تروریستها و خودروهای
بمب گذاری را ببندند. پس از این ناکامی
ها و برخی از مواضع تندی که بندر بن سلطان علیه آمریکاییها اتخاذ کرد، از نگاه آمریکاییها دیگر مهره کارآمدی به حساب نمیآمد. بندر بن سلطان کوشیده بود میان روسیه و مصر به ویژه از نظر نظامی پیوندی برقرار کند که این خوشایند واشنگتن نبود به ویژه که آمریکایی در حال بر سر موضوع اوکراین با روسها تنش زیادی پیدا کردهاند. «انور عشقی» از کارشناسان سیاسی نزدیک به دستگاه حکومتی عربستان به تلویزیون «المیادین» گفته که «بندر بن سلطان» به دلیل وضعیت جسمانی از سمتش کنارهگیری کرده است. این ادعای کارشناس سعودی درحالی مطرح میشود که پیش از این بارها رسانههای منطقهای و فرامنطقهای اخباری را از احتمال برکناری بندر بن سلطان به دلیل اختلاف با دیگر سران عربستانی مطرح کرده بودند.

بندر بن سلطان که از سال ۲۰۱۲ با اوج گیری حرکت بیداری اسلامی در منطقه با حفظ سمت به عنوان رئیس شورای امنیت ملی عربستان به ریاست دستگاه اطلاعاتی عربستان برگزیده شده بود با موافقت پادشاه عربستان از پست کلیدی کناره گذاشته شد. پیش از این بندر بن سلطان در ۱۶ اکتبر ۲۰۰۵ توسط «عبدالله بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان سعودی به عنوان دبیر عالی شورای امنیت ملی این کشور منصوب شده بود، اما به دنبال ناپدید شدن وی، برخی در ریاض اعلام کردند، او در نظر دارد قبل از مرگ سلطان، ملک عبدالله را از قدرت خلع کند تا بدین وسیله پدر خود را بر تخت پادشاهی بنشاند. وی قبل از ناپدید شدن، درباره برخی سیاستهای عربستان سعودی در قبال سوریه، با ملک عبدالله اختلاف نظر شدیدی داشت به طوریکه به بحث و جدال میان آنان منجر شد و حذف ناگهانی وی از عرصه سیاسی باعث شد تا این شایعات قوت بگیرد. رسانهها در ماه فوریه گزارش دادند به دلیل انتقادات مطرح شده توسط آمریکا از سیاستهای بندر بن سلطان در سوریه مسئولیت این پرونده از وی گرفته شده است.

روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی تحلیلی به بررسی پشت پردههای اقدام پادشاه عربستان در کنار گذاشتن بندر بن سلطان پرداخت. بر پایه این گزارش عبارت «بنا به درخواست او» عبارتی کافی است، نه تنها برای پایان دادن به مدت خدمت بندر بن سلطان به عنوان رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان بلکه پایانی برای آینده سیاسی وی به حساب میآید. دستور پادشاه عربستان یک اقدام اداری روتینی نیست بلکه این اقدام اختلافات شلعهورشده بین جناحهای مختلف خاندان آل سعود بر سر قدرت را فاش میکند. الاخبار در این گزارش تاکید کرد که دستور پادشاه عربستان برای انتخاب سپهبد یوسف الادریسی به عنوان رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور به جای بندر بن سلطان وی را تماما از معادله قدرت در عربستان خارج میکند.

با کنار گذاشتن خالد بن سلطان از منصب معاون وزیر دفاع و بعد از آن کنار گذاشتن بندر بن سلطان از سمت رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور، این مسئله را به خوبی نشان میدهد. وزیر دفاع عربستان در حال حاضر «سلمان بن سلطان» است که خود را برای تحویل این منصب به یکی از فرزندان سلمان بن عبد العزیز ولی عهد عربستان آماده میکند. الاخبار نوشت: کنار گذاشتن بندر بن سلطان با استناد به مجموعهای از نشانهها قابل پیش بینی بود که رفتنش به آمریکا برای عمل جراحی اولین نشانه به حساب میآید. بعد از این جریان طولی نکشید که فاش شد رفتن بندر به آمریکا در چهارچوب اصلاحات مرتبط با ترکیب حکومت در عربستان و سیاست این کشور در قبال خارج صورت گرفته است و تنها بهانهای برای دور کردن بندر از مرکز  تصمیمگیری در ریاض بوده است. همچنین بعد از مدت زمان کمی مقرن بن عبد العزیز به عنوان جانشین ولی عهد عربستان انتخاب شد که در آستانه دیدار سرنوشت ساز باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا از عربستان صورت گرفت. الاخبار در ادامه به بررسی جزئیات سفر اوباما به عربستان پرداخت و نوشت: در آن زمان اطلاعاتی در مورد دلیل تاخیر در سفر اوباما به عربستان و مذاکرات وی با ملک عبد الله، ولی عهد و مقرن بن عبد العزیز که سه ساعت به طول انجامید، منتشر نشد. شایعات زیادی در این باره منتشر شد که شاید مهمترین این شایعات آن دسته بود که این دیدار را غیر دوستانه توصیف میکرد؛ زیرا استقبال از باراک اوباما در فرودگاه عربستان شایسته رئیس جمهور یک کشور بزرگ در جهان نبوده و خروج وی از عربستان بدون مراسم بوده است.

بعد از گذشت چند روز برخیها از بازگشت بندر بن سلطان به عربستان سخن گفتند همچنانکه برخی از اخبار حاکی از آن بود که چند روز قبل از اوباما به ریاض بازگشته است.

بعد از اینکه حدس و گمانها در مورد بازگشت بندر به عربستان به یقین تبدیل شد، مجموعهای از پرسشها در مورد مراحل بعدی مطرح میشود. این پرسشها در مورد شیوه توزیع قدرت در داخل خاندان آل سعود و در سطح روابط منطقهای عربستان همچنین در مورد شبکه شرکای این کشور مطرح هستند. آیا برخی از اخبار در مورد کنار رفتن ملک عبد الله به واقعیت میپیوندد؟ در عربستان در مورد پرونده سوریه چه اتفاقی خواهد افتاد؟ روابط بین ایران و عربستان در سایه اطلاعاتی مربوط به دیدارهای سری که اخیرا بین طرفین صورت گرفته، به کجا خواهد رسید؟ تاثیر این تغییرات در پرونده عراق چه خواهد بود؟ همچنین در مورد پرونده لبنان و انتخابات پیش روی این کشور چه اتفاقی خواهد افتاد؟

https://shoma-weekly.ir/TlVgs7