***
یکی از نکاتی که مقام معظم رهبری در آن فرمودند، این بود که باید تولید علم و توسعه نوآوری و نظریهپردازی انجام شود و جهاد مستمر علمی صورت بگیرد. اگر برجام تصویب شود، آیا سیاستها به این شکل که ایشان فرمودهاند ادامه مییابد؟
معتقدم نهتنها ممانعتی ندارد، بلکه ظرفیت کار را نسبت به قبل از برجام، بهخصوص در زمینههای هستهای تسهیل و تسریع میکند. یکی از بندهایی که در برجام آمده این است که درباره تحقیقات هم سایت فردو فعال و هم مجوزی به کشورهای پیشرفته داده میشود تا در زمینههای تکنولوژی صلحجویانه هستهای در عرصههای پزشکی، کشاورزی، صنعتی و تولید انرژی با ما همکاری کنند و عملا یکی از بندهای تفاهمنامه NPT و کشورهایی که بدان پیوستهاند محقق میشود؛ چون در یکی از بندها NPT عنوان میکند کشورهای دارنده تکنولوژی هستهای میتوانند با کشورهای دیگر همکاری تحقیقاتی کنند به شرط اینکه قرارداد NPT را بپذیرند و به سمت گسترش سلاح هستهای نروند. در گذشته NPT را پذیرفته بودیم، اما بحثهایی که پیش آمد، علیالاصول همکاریمان با مراکز بینالمللی اگر نگوییم متوقف شده، کند شده است. تصویب برجام نشان میدهد همکاری در این زمینه با کشورهای پیشرفتهای که مایلاند با ما همکاری کنند و کم هم نیستند، گسترش مییابد و در تکنولوژی هستهای میتوانیم فرمایش مقام معظم رهبری را سریعتر محقق کنیم.
مقام معظم رهبری فرمودهاند که پیشرفت علمی کشور کند شده است. در خبرهای ماههای گذشته هم آمده بود رتبه ایران در جایگاه جهانی نزول کرده است. تحلیلتان در این باره چیست؟
کارهای تحقیقاتی اینگونه نیست که کاری را انجام بدهیم و تا فردا نتیجه بگیریم. اگر کارهای تحقیقاتی در بعد وسیعتر و جهانی و پژوهش در زمینههای پیشرفته علمی صورت بگیرد یا نقطه عطف و حرکت رو به جلوی مهمی در آن عرصه در جهان باشد، زمان زیادی را میطلبد. اصولا کارهای تحقیقاتی زمانبر هستند و کشورها باید هزینههای کافی در این باره صرف کنند و بهتدریج ثمرهاش را در چند سال آینده و حتی آینده دورتر ببینند.
افتی که عنوان میشود در حال حاضر داریم، به دولت دهم برمیگردد. سیاستهایی که در آن دولت اعمال شد، بهخصوص با وضعیتی که اقتصاد کشور پیدا کرد، تحریمهایی پیش آمد و عدم برنامهریزیهای درست در دولت دهم موجب شد نتیجهاش را در امور تحقیقاتی دانشگاهها ببینیم. مثلا در پیادهسازی برنامه پنج ساله پنجم مواردی که در بحث تحقیقات آمده بود و درصدی که از تولید ناخالص ملی میبایست به امر پژوهش اختصاص میدادیم تا زمانی که در مجلس بودم و در بودجه آمده بود محقق نمیشد و مطابق برنامه اعتبارات تحقیقاتی را نمیدادند. ضمن اینکه فشارهای بینالمللی و تحریمها درمورد ارسال تجهیزات پیشرفته و عدم پذیرش مقالات در مجلات بینالمللی مشکلاتی را ایجاد کرده بود. خلاصه اینکه نتیجه عدم برنامهریزی دولت دهم در امر پژوهش، بهخصوص در دانشگاهها که موتور تحقیقاتی کشور را تشکیل میدهند، این شده است که نهایتا در سالهای بعد در دولت یازدهم به مشکل بربخورد. اگر دولت یازدهم به مشکلاتی که در گذشته بوده است توجهی نکند، متاسفانه شاهد خواهیم بود روند رو به کاهش ادامه و با حل این مشکلات در چند سال آتی این روند سیر صعودی طی خواهد کرد. نباید انتظار داشته باشیم اقدامی که الان انجام میدهیم، در دو سه ماه بعد در دولت یازدهم خودش را نشان بدهد. ثمره اقداماتی که صورت میگیرد تا کشور جایگاه علمیاش را در دنیا به دست بیاورد و تثبیت کند در چند سال بعد نمود مییابد. اگر اقدامی را انجام ندهد یا اقدامات مؤثر نباشند یا خلاف آنچه که باید باشند انجام گیرد، بلافاصله خودش را نشان نمیدهد، بلکه در چند سال آینده بروز و ظهور پیدا میکند. مثلا آنچه که در دولت دهم رخ داد، الان در سال دوم یا شروع سال سوم دولت یازدهم خودش را نشان میدهد. دولت یازدهم باید با توجه به سیگنالها و علایمی که میآید، برنامهریزیهای منسجمی کند تا بتوانیم نهتنها به جایگاه قبلیمان برگردیم، بلکه بتوانیم پیشرفت مطلوبی داشته باشیم و در پایان برنامه چشمانداز به جایگاهی که مقام معظم رهبری تعیین کردهاند برسیم.
نکتهای که از مجموع صحبتهای حضرت آقا برداشت میشود و در این چند سال هم مطرح کردهاند، عبور از نفتمحوری است. با توجه به اینکه ایشان بر علممحوری بسیار تاکید دارند، این برداشت را میکنیم که از نفتمحوری به سمت علممحوری برویم. آیا به لحاظ اقتصادی، علم میتواند جای نفت را بگیرد؟
البته که میتواند و این در دنیا ثابت شده است. این یک تئوری غلط اقتصادی است که اقتصاد کشور بر پایه نفت بنا شود. نمونههایش بسیاری از کشورها هستند که حرف اول را در دنیا میزنند، در عین حال که منابعی ندارند و فقط با علم و اقتصاد دانشبنیان به درآمدهای سرشاری دسترسی مییابند. اینکه اقتصادمان را از نفت منفک کنیم به این معناست که نفت را بهعنوان ماده خام بفروشیم؛ در حالی که اگر فرآوردههای حاصل از فرآوری نفت خام مثلا محصولات پیشرفته پتروشیمی را تولید کنیم و بفروشیم چه بسا عایدی دهها یا صدها برابر فروش نفت خام داشته باشیم. باید وارد عرصه دانش پیشرفته علمی در زمینه نفت شویم و محصولاتمان در عرصه نفت دانشبنیان باشند. ضمن اینکه کشوری غنی، ثروتمند و سرشار از سایر منابع و معادن خدادادی هستیم. در کشاورزی و سایر جنبهها پتانسیلهای بالقوه فراوانی داریم که با توجه به آب و هوای مملکت ما و ویژگی چهار فصل آن اگر اقتصاد دانشبنیان را در پیش بگیریم قطعا میتوانیم کشور بسیار قدرتمندی شویم که نفت مولفهای در اقتصاد ما نباشد، چون هرچه در آینده پیش برویم وابستگی جهان به نفت بیشتر میشود و گذشته از نوسانات زودگذر در کاهش قیمت نفت، نفت نقش مهمی را در آینده بشر ایفا میکند و علیرغم بحثهایی که درباره انرژی هستهای و گداخت مطرح میشوند، باز هم انرژی فسیلی، خصوصا نفت نقش مهمی را خواهد داشت. پس برای نسلهای آینده و کشورمان میتوانیم از منابع نفتی نه بهصورت فروش نفت خام، بلکه به صورت تبدیل محصولات برتر و فروش آنها استفاده کنیم.
اگر بخواهید توصیف کنید که علم و فناوری در دنیای امروز چقدر حیاتی است، چه میفرمایید؟
اساس استقلال کشور، خوداتکایی و خودکفایی آن علم و دانش است. به برکت علم و دانش میتوانید مستقل حرکت کنید و کسی نمیتواند به شما اجحاف کند و زور بگوید و شما را استثمار و استعمار کند.