رآکتور تحقیقاتی دانشگاه علوم و تحقیقات در چه مرحله ای قرار دارد؟
در قدم‌های اولیه طراحی‌اش هستیم. این رآکتور باید با سازمان انرژی اتمی هماهنگ شود و مجوزهای لازم بین‌المللی را از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دریافت کند.
ساخت رآکتور خواست خود دانشگاه بوده است؟
بله، خواسته خود ما بوده است. به عنوان یک دانشگاهی که از پیشرفت‌های علمی در جهان مطلعیم. بنده به عنوان رئیس دانشگاه علوم و تحقیقات که البته رئیس گروه مهندسی هسته‌ای فنی مهندسی بوده‌ام و خودمان تصمیم گرفتیم گداخت فعال شود و مهندسی هسته‌ای را هم راه انداختیم. همه دانشگاه‌های برتر دنیا در رشته‌های هسته‌ای‌شان رآکتور اتمی دارند. ما هم داریم تلاش می‌کنیم این رآکتور را در اختیار داشته باشیم و این قضیه را با سازمان انرژی اتمی در میان گذاشتیم. خوشبختانه رئیس سازمان انرژی اتمی هم استقبال کردند و تفاهم‌نامه‌ای تنظیم کردیم و الحمدلله توانمندی ساختش در ایران هست. هم سازمان انرژی اتمی این توان را دارد و هم متخصصان و اساتید ما این توانایی را دارند و مشترکاً رآکتور را طراحی می‌کنند و ان‌شاءالله خواهند ساخت.
این رآکتور آب سنگین است یا آب سبک؟
طراحی‌اش می‌تواند هم با آب سنگین باشد و هم آب سبک. بستگی به غنای سوختی که استفاده می‌کند دارد. لااقل در باره درصد غنای سوختش می‌شود تصمیم‌گیری کرد. چون این رآکتور تحقیقاتی هم برای تست مواد هسته‌ای و هم برای تولید ایزوتوپ‌هاست باید نوترون ده به توان چهارده داشته باشد تا برای کارهای تحقیقاتی به کار گرفته شود. الان به‌خصوص در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تعداد زیادی دانشجوی دکترا و فوق‌لیسانس در زمینه هسته‌ای گرایش پرتوپزشکی، طراحی رآکتور یا کاربرد پرتو داریم که طبیعتاً برای این تحقیقات احتیاج به رآکتور اتمی احساس می‌شود. وقتی دانشگاه‌های پیشرفته دنیا را بررسی می‌کنید، دانشگاه‌های دارای رشته مهندسی هسته‌ای اغلب یک رآکتور تحقیقاتی دارند تا بتوانند از آن در زمینه‌های مواد، تولید ایزوتوپ‌ها، کاربرد پرتو، کشاورزی هسته‌ای و پزشکی هسته‌ای در امور تحقیقاتی‌شان استفاده کنند.
واحد علوم و تحقیقات اولین واحد دانشگاهی کشور است که اقدام به راه اندازی رشته مهندسی هسته ای در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری کرد و علی رغم کمبود اساتید این حوزه و نیز مشکلات موجود، با راه اندازی این رشته در اوایل دهه 70 شمسی، به تربیت نیروی متخصص در این حوزه پرداخت. هم اکنون، فارغ التحصیلان مهندسی هسته ای واحد علوم و تحقیقات به عنوان کادر علمی این واحد و فعالان ارشد این صنعت در کشور فعالیت می‌کنند.
لذا با مذاکره‌ای که با سازمان انرژی اتمی صورت گرفته توافق شده است که ان‌شاءالله مقدمات کار برای ساخت یک رآکتور تحقیقاتی فراهم شود. هدف رآکتور این است که سطح نوترون لازم را که ده به توان چهارده است، تأمین کند تا تحقیقاتمان در رساله‌های فوق‌لیسانس قابل انجام باشد. این پایان‌نامه‌ها با بخش پزشکی هسته‌ای، کشاورزی هسته‌ای یا کاربرد پرتو در صنعت به کار گرفته می‌شود. در کنارش این رآکتور در مسائل تولید ایزوتوپ‌ها و نهایتاً آموزش و کارآموزی دانشجوها استفاده خواهد شد.
این راکتور صرفاً تحقیقاتی و دانشگاهی است؟
همین‌طور است. تقریباً شبیه رآکتور تحقیقاتی تهران می‌شود. رآکتور تحقیقاتی تهران را امریکایی‌ها به ایران فروخته بودند و ابتدا در دانشگاه تهران بود، بعد به سازمان انرژی اتمی منتقل شد که کاربردهای خاص خودش را دارد. رآکتوری هم که قرار است داخل کشور با توجه به نیازهایمان صورت بگیرد، کار مشترک اساتید علوم و تحقیقات با متخصصین سازمان انرژی اتمی است. این رآکتور بیشتر با نیازهای داخلی کشورمان خصوصاً در زمینه پزشکی هسته‌ای، کشاورزی هسته‌ای و تولید ایزوتوپ طراحی می‌شود.
سوختش را خودمان تأمین می‌کنیم؟
بله. همین‌طور است، چون الحمدلله می‌توانیم غنی‌سازی‌اش را انجام بدهیم. سازمان انرژی اتمی می‌تواند سوختش را با امکانات موجود تأمین کند و ما هم می‌توانیم آن را طراحی کنیم. الان سازمان انرژی اتمی برای سوخت نیروگاه اتمی بوشهر اقدام کرده که خیلی پیچیده‌تر از سوخت رآکتور تحقیقاتی است. خلاصه اینکه در داخل با تکنولوژی خودمان می‌توانیم این رآکتور تحقیقاتی را طراحی کنیم.
توضیح مختصری در باره تفاوت سوخت این رآکتور تحقیقاتی با سوخت رآکتور بوشهر بدهید.
رآکتور بوشهر قدرتی و در حدود 3000 مگاوات است و برای تولید انرژی الکتریکی است. در این رآکتورها دما بسیار بالاست. رآکتور اتمی بوشهر برای تولید قدرت است، به همین دلیل دقت‌های خاصی باید در مورد میله‌های سوخت و مجتمع میله‌ای سوخت صورت بگیرد تا بتواند دمای بسیار بالا را تحمل کند. در رآکتور تححقیقاتی بیشتر هدف تولید توده نوترون بالاست و قدرت زیادی تولید نمی‌کند، شاید کمتر از چند ده مگاوات باشد و لذا هدف تولید قدرت نیست، به همین دلیل می‌تواند راحت‌تر باشد.
یکی از نگرانی ها درباره راکتورهای تولید داخل؛ پسماند آن است. پسماندش در ایران می‌ماند یا قرار است به کشور دیگری منتقل شود؟
پسماندهای رآکتورهای تحقیقاتی کاربردهای دیگری ندارد و فقط بایستی دفن شوند. در مورد دفن زباله‌های هسته‌ای کاملاً توان داریم، مکان‌های خاصی می‌خواهد مثلاً باید در غارهای نمکی باشد که از بیابان‌های موجود در ایران می‌شود برای این کار استفاده کرد. این وابسته به توافق‌هایی است که سازمان انرژی اتمی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد. اگر قرار باشد این پسماندها را به خارج از کشور بفرستیم مسئله‌ای نیست. در مورد طراحی و به‌کارگیری رآکتور تحقیقاتی تابع مقررات سازمان انرژی اتمی هستیم که تصویب و به ما ابلاغ کرده است. علی‌الاصول سازمان انرژی اتمی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارتباط دارد و با توجه به توافق‌های 1+5 در باره پسماندها و زباله‌های اتمی هم تصمیمات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ما خواهد بود.
آقای صالحی اشاره کرده‌اند از این به بعد یکی از پروژه های ما گداخت هسته‌ای خواهد بود. آیا در دنیا جایی را سراغ دارید که با گداخت هسته‌ای بتوانند برق تولید کنند؟
الان در واحد علوم و تحقیقات گداخت هسته‌ای انجام می‌شود. در آسیا به ندرت کشورهایی هستند که از گداخت هسته‌ای استفاده می‌کنند. تا آنجایی که می‌دانم محدود به کشورهای چین، ژاپن، ایران و هند می‌شود.
از این نظر جایگاهمان را در دنیا بفرمایید.
این عمل حدود 20 سال است در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه اسلامی فعال است و کار تحقیقاتی انجام می‌دهد. گداخت هسته ای را در سازمان انرژی اتمی ثبت کرده‌ایم و جزو معدود کشورهای دارنده این فناوری هستیم. البته سازمان انرژی اتمی دارد تحقیقاتی را در این زمینه انجام می‌دهد. قطعاً در آینده یکی از محورهای مهم تولید انرژی مسئله گداخت است که در رآکتورهای اتمی می‌تواند مؤثر واقع شود. دو دهه‌ای هست که داریم در بخش زیست و مهندسی هسته‌ای روی پلاسما و گداخت هسته‌ای کار می‌کنیم.
حرکت به سوی گداخت هسته‌ای به چه دلیلی است؟
بر اساس مطالعاتی که تاکنون انجام شده است، گداخت هسته‌ای مشکلات بسیار کمتری از رآکتورهای اتمی دارد. فعلاً بر مبنای اظهار نظرهایی که می‌شود پسماندها و زباله‌های هسته‌ای ندارد و همان فعل و انفعالاتی است که در خورشید انجام می‌شود و تولید انرژی بسیار زیادی را می‌کنند. البته تا الان هیچ یک از کشورها نتوانسته‌اند انرژی گداخت را به صورت کنترل‌شده در بیاورند. تلاش بر این است تا 20 سال آینده این انرژی را در اختیار خودشان در آورند و در کنار رآکتورهای اتمی که با شکافت هسته‌ای و متلاشی شدن هسته کار می‌کنند گداخت هسته‌ای را که ترکیب هسته‌های سبک هستند داشته باشیم. این فرآیند انرژی عظیم‌تری را در اختیار بشر قرار می‌دهد و خوشبختانه در دانشگاه‌هایمان، مطالعاتمان پا به پای تحقیقات جهانی در حال انجام است.
جایگاه کنونی کشور در صنعت هسته ای، حاصل از تخصص محققان و دانشگاهیان ایرانی این علم است. ما در کلیه شئون کشور باید به نیروی خارجی اتکایی نداشته باشیم. امید است ، اقدامات لازم برای توسعه فعالیت های صلح جوانه در صنعت هسته ای کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.