در ابتدا لطفا اهمیت و لزوم داشتن رسانه برای احزاب و تشکل ها را توضیح بفرمایید.

هر تشکلی باید رسانه جمعی داشته باشد تا افکار و مواضعش را به‌طور شفاف به جامعه واگو کند. گاهی اعلام مواضع توسط فرد، جمع یا رسانه کتبی یا شفاهی یا الکترونیک صورت می‌گیرد. رسانه در اسلام تحت عنوان بیان مطرح شده است. خداوند می‌فرماید: «خَلَقَ الْإِنْسَانَ* عَلَّمَهُ الْبَیَانَ»(1) باری تعالی پس از خلقت به ما نعمت بیان را عطا فرموده و به‌قدری ابزار بیان والاست که خدا بدان سوگند خورده است. «ن وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسْطُرُونَ»(2) همچنین در آیه دیگر می‌فرماید: «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»(3) بیان به‌قدری مهم است که وظیفه پیامبران الهی شمرده شده است که در آیات «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ»،(4) «بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ»(5) و «وَ مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ»(6) مشهود است.

شرایط تبیین را بفرمایید.

از جمله شرایط ایجابیش این است که روشن و آشکار باشد: «اَلْبَلَاغُ الْمُبِینُ». نیک و حسن باشد: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا»(7) باید احسن باشد: «وَ قُلْ لِعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»(8) باید آمیخته با حکمت و موعظه حسنه باشد: «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَه وَ الْمَوْعِظَه الْحَسَنَه»(9) باید دعوت به خیر باشد: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّه یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ»(10) امر به معروف و نهی از منکر باشد: «وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»(11) باید پاسخ به بهتر باشد: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»(12) حتی اگر جدال است باید جدال احسن باشد: «وَ جَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»(13) باید موجب اخوت و اصلاح ذات بین آنان باشد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَه فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ»(14) این نوشته‌ها و بیانات در روزنامه‌ها و نشریات در معرض خدا، رسول و اولیای خداست: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»‌(15) تمام اینها ثبت و ضبط می‌شود: «مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»(16) باید مطیع ولایت باشد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(17) گفتار باید محکم و استوار باشد: «وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا»(18) گفتار باید بلیغ و رسا باشد: «وَ قُلْ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِیغًا»(19) بیان باید لیّن و نرم باشد تا افراد جذب شوند: «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَیِّنًا»(20) باید نُصح و خیرخواهی در گفتار باشد: «إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ»(21) بیان می‌بایست موجب رشد و کمال برای مخاطب شود: «یَهْدِی إِلَى الرُّشْدِ»(22) همه‌کس آن گفتار را بفهمند: «یَفْقَهُوا قَوْلِی»(23) بیان باید موجب انذار و هوشیاری شود: «وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ»(24) تولی و تبری رعایت شود، همان‌طور که خداوند در سوره توبه آیه اول می‌فرماید: «بَرَاءَه مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ». همچنین بیان باید فراگیر باشد، نظیر قرآن که «هُدًى لِلنَّاسِ» است.

اشاراتی به شرایط سلبی رسانه کنید.

غیبت نباشد: «وَ لَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا»(25) سرک کشیدن در زندگی خصوصی اشخاص و تجسس نباشد: «وَ لَا تَجَسَّسُوا»(26) استهزا و تمسخر دیگران نباشد: «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَه لُمَزَه»(27) «لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ»(28) تهمت و بهتان نباشد: «فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَ إِثْمًا مُبِینًا»(29) نباید دروغ باشد: «أَنَّ الْعَذَابَ عَلَى مَنْ کَذَّبَ وَ تَوَلَّى»(30) یا در آیه دیگری می‌فرماید: «لَا یَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَ* الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّى»(31) «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ». اشاعه فحشا و بدی‌ها نباشد: «إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَه فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»(32) چون کسانی که فحشا را منتشر می‌کنند به عذاب دردناکی دچار می‌شوند. بیان تبعیت از شیاطین انسی و جنی نباشد: «وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ»(33) تبعیت از کفار و منافقین نباشد: «وَ لَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ»(34) اذیت خدا و رسولش نباید باشد: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه»(35) موجب اذیت و آزار مؤمنین نشود: «وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا»(36) نباید وسوسه‌گری باشد، چون این یک روش شیطانی است: «الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ»(37) باید از به کار بردن القاب زشت خودداری شود: «وَ لَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»(38) باید از ظنّ و گمان پرهیز شود: «اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ»(39) منع عیب‌جویی باشد: «وَ لَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ»(40) تا زمانی که در خصوص مطلبی تا زمانی که تحقیق نکرده و به یقین نرسیده است هر مطلبی را نپذیرد: «إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا»(41) مواضعش سست و متغیر و هر روز به یک رنگ نباشد، مثل منافقین: «مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذَلِکَ لَا إِلَى هَؤُلَاءِ وَ لَا إِلَى هَؤُلَاءِ»(42)

در خصوص سابقه رسانه بفرمایید.

معمولاً همه تشکل‌ها رسانه‌ای برای انعکاس مطالبشان دارند، مثلاً مجاهدین خلق (منافقین) «مجاهد» را داشتند که ارگانشان بود. حزب جمهوری اسلامی روزنامه جمهوری اسلامی را داشت که هنوز هم این روزنامه منتشر می‌شود. سازمان مجاهدین انقلاب نشریه «عصر ما» را چاپ می‌کرد. بنی‌صدر و تشکیلاتش به نام دفتر هماهنگی مردم و رئیس‌جمهور روزنامه «انقلاب اسلامی» را داشت. سایر احزاب و گروه‌ها هم ارگان دارند و در دنیا معمول است. البته گاهی سردبیرها نظر خودشان را اعمال می‌کنند نه نظر حزب را.

سابقه نسخ مکتوب به کتب آسمانی نظیر صحف ابراهیم، زبور داود و نامه حضرت سلیمان(ع) برمی‌گردد. همین‌طور که جلو بیاییم در نهضت حضرت امام(ره) رسانه به صورت اعلامیه‌ها، نوارها و تبیین مواضع توسط یارانشان بود و از این طرق اطلاع‌رسانی می‌کردند. خطبه‌های پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) هم از این جنس هستند. مثلاً در خطبه غدیریه پیامبر(ص) همه مردم را جمع و مواضعشان را اعلام می‌کنند.

اهمیت رسانه‌های مکتوب را در چه می‌دانید؟

وجود رسانه مکتوب موجب می‌شود سیر مواضع و اقدامات یک تشکیلات قابل رصد باشد. در حالی که در رسانه غیر مکتوب چنین امکان دسترسی و رصد وجود ندارد.

نظرتان در خصوص کارکرد حزبی برخی رسانه‌ها چیست؟

بعضی از رسانه‌ها آن‌چنان قوی عمل می‌کنند که به تنهایی کار یک حزب را می‌کنند و کارکرد یک حزب را دارند، حتی با یک مقاله‌شان.

آیا این موضوع را تأیید می‌کنید؟

بله، واقعیتی است.

آنچه مسلم است در خلاء تحزب چنین اتفاقی می‌افتد که یک رسانه مثل حزب عمل می‌کند.

همین‌طور است، ولی نمی‌توانید واقعیت را نفی کنید و نادیده بگیرید. شما می‌گویید چون حزب نیست و اگر هست کارکردش درست نیست رسانه‌ها عملکرد حزبی پیدا می‌کنند که همین‌طور است. مثلاً سرمقاله‌ای که کیهان یا ایران یا هر روزنامه دیگری منتشر می‌کند، اثربخشی دارد و رأی‌ای را جا به جا می‌کند. گل‌آقا با این مضمون می‌نویسد: «بنویسیم خاتمی بخوانیم ناطق!» در مواقعی یک جمله به اندازه یک حزب کار می‌کند.

پس احزاب باید عملکردشان را درست انجام بدهند تا بتوانند گوی سبقت را از چنین رسانه‌هایی با کارکرد حزبی بربایند.

قطعاً همین‌طور است و احزاب باید نقشی را که به عهده‌شان هست به‌درستی ایفا کنند تا یک روزنامه به‌جای آنها عمل نکند. وقتی روزنامه‌ای مثل کیهان راجع به هسته‌ای، برجام، سند 2030 و... مقاله‌ای می‌نویسد خبر یا مصاحبه‌ای را منتشر و تحرکی ایجاد می‌کند حاکی از آن است احزاب نقششان را درست ایفا نکرده‌ که اینها چنین کارکردی پیدا کرده‌اند. این وظیفه احزاب است که قبلاً اینها را مطالعه و بررسی و اعلام مواضع کنند. در غیر این صورت شخص، روزنامه یا یک سخنران چنین نقشی را ایفا می‌کند. در واقع کارکرد حزبی رسانه نشانه عدم کارآیی احزاب است.

یک نشریه حزبی مطلوب چه بخش‌ها و ویژگی‌هایی دارد؟

در یک نشریه مکتوب یا الکترونیک حزبی باید چهار بخش وجود داشته باشد؛ یکی انتشار اخبار و تحلیل، دومی بیان شفاف، رسا، روشن و استدلالی مواضع حزب، سوم آموزش طرفداران که به تعبیر مقام معظم رهبری باید کانال‌کشی شود و مطالب لازم به همه برسد. بخش چهارم گزارش عملکرد حزب است.

شایسته است نشریات به شخص نپردازند تا از بروز دعوا و اختلاف جلوگیری شود، بلکه همان‌طور که مقام معظم رهبری عمل می‌کنند افکار و عملکردها نقد و بررسی شوند. یکی از کارهای احزاب ولایی تبیین مواضع رهبری است. یعنی وقتی مقام معظم رهبری در متن، اطلاعیه یا یاداشتی مطلبی را می‌فرمایند این‌گونه احزاب این فرمایش‌ها را باز و به صورت استدلالی برای جامعه تبیین و آن را تبدیل به گفتمان و فرهنگ در جامعه کنند، مثل تهاجم فرهنگی، سلطه‌گری و آتش به اختیار. ایشان یک عبارت فرمود، ولی رسانه‌ها و احزاب باید آن را باز کنند و توضیح بدهند و مردم را با این مفاهیم آشنا کنند.

پی‌نوشت‌ها:

1ـ الرحمن/ 3 و 4

2ـ قلم/ 1

3ـ علق/ 4

4ـ احزاب/ 39

5ـ مائده/ 67

6ـ نور/ 54

7ـ بقره/ 83

8ـ اسراء/ 53

9ـ نحل/ 125

10ـ آل‌عمران/ 104

11ـ همان

12ـ مؤمنون/ 96

13ـ نحل/ 125

14ـ حجرات/ 10

15ـ توبه/ 105

16ـ ق/ 18

17ـ نساء/ 59

18ـ احزاب/ 70

19ـ نساء/ 63

20ـ طه/ 44

21ـ اعراف/ 21

22ـ جن/ 2

23ـ طه/ 28

24ـ توبه/ 122

25ـ حجرات/ 12

26ـ همان

27ـ همزه/ 1

28ـ حجرات/ 11

29ـ نساء/ 112

30ـ طه/ 48

31ـ لیل/ 15 ـ 16

32ـ نور/ 19

33ـ نور/ 21

34ـ احزاب/ 48

35ـ پیشین/ 57

36ـ پیشین/ 58

37ـ ناس/ 5

38ـ حجرات/ 11

39ـ پیشین/ 12

40ـ پیشین/ 11

41ـ پیشین/ 6

42ـ نساء/ 143