فرهاد همتی- حدود دوهفته پیش پهپادهای آمریکا در حمله ای به منطقه وزیرستان شمالی پاکستان «حکیم‌الله محسود» رهبر جنبش طالبان پاکستان را کشتند. حکیم‌الله محسود پس از کشته شدن «بیت‌الله محسود» به رهبری این گروه رسیده بود. حذف محسود از صحنه سیاسی پاکستان بعد از نشست سران انگلیس، پاکستان و افغانستان در«لندن»صورت گرفت .پیش از این، از محسود به عنوان یکی از مخالفان جدی سیاست نزدیکی دولت پاکستان با امریکا یاد می شد. اکنون این پرسش مطرح می شود که حذف محسود چه آثار و پیامدهایی در تحولات سیاسی پاکستان و افغانستان به همراه خواهد داشت؟
تحلیل رخداد
با توجه به اهمیت شخصیت سیاسی-نظامی محسود در پاکستان، تحلیلگران سیاسی طی چند روز گذشته تحلیل های مختلفی درباره دلایل کشته شدن وی ارایه کردند .برخی از کارشناسان سیاسی بر این باورندکه، با توجه به نتایج مثبت نشست لندن و هموار شدن زمینه های گفتگو در افغانستان و پاکستان، مقامات کاخ سفید با حذف محسود ضمن اینکه مخالفت خود را با این اقدام نشان داده، بلکه در واقع مانع به بار رسیدن نتایج نشست لندن شده است.
به بیان دیگر پایتخت های واشنگتن و لندن در موضوع صلح در جنوب آسیا اختلاف نظر دارند و حذف محسود در این زمینه قابل ارزیابی است. اما در این بین عده ای دیگر از کارشناسان بر این باورند که دولتمردان آمریکا با انگلیس برای تسهیل خروج آبرومندانه از افغانستان با همکاری پایتخت های اسلام آباد و کابل ، با فراهم کردن زمینه های صلح در منطقه بسترهای لازم را برای خروج از افغانستان فراهم می سازند و در این بین هر گروه یا فردی که مخالف این جریان باشد، از صحنه سیاسی حذف می شود وکشته شدن محسود به عنوان مخالف نزدیکی اسلام آباد با کشورهای غربی در این چارچوب قابل ارزیابی است. برای در ک بهتر چرایی کشته شدن محسود از سوی امریکا ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد:
1-اگر چه کشته شدن «حکیم الله محسود» یک موضوع داخلی پاکستان محسوب می شود، اما به باور بسیاری از تحلیلگران این موضوع پیوند مستقیم با مسایل منطقه به ویژه مسایل افغانستان دارد. به بیان دیگر در حدود 9 ماه آینده، مردم افغانستان با انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، خروج نیروهای غربی از این کشور و توافقنامه امنیتی کابل- واشنگتن»مواجه خواهند بود و در این بین، نقش گروههای افراطی دراین مسایل تعیین کننده است.
با درک مسایل فوق این موضوع دور از ذهن نیست که موضوع «فرایند صلح»در افغانستان یک موضوع «لیدی» در میان دیگر موضوع ها محسوب می شود. و اگر موضوع صلح در افغانستان به نتیجه برسد، دیگر مشکلات نیز به تبع آن بر حل و فصل خواهد شد . به بیان دیگر به سرانجام رسیدن انتخابات ریاست جمهوری، توافقنامه امنیتی، بحث خروج و... در گرو روشن شدن موضوع «صلح افغانستان» است و این موضوع به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در یک صورت قابل حل است و آن اینکه، «جریان افراط و عقبه سیاسی» آن در منطقه با این موضوع همکاری نمایند.
2- اکنون با درک شرایط کنونی افغانستان و پاکستان این پرسش مطرح می شود که چرا «حکیم الله محسود» در این مقطع زمانی از سوی آمریکا مورد هدف قرار گرفته است؟دولت آمریکا با حذف حکیم دنبال چه اهدافی است؟برای پاسخ به این پرسش ها به چند نکته اشاره می شود:
الف-اولین نکته اینکه ،حدود یک هفته پیش از مرگ محسود ،نشست سران سه کشور انگلیس ،پاکستان وافغانستان در لندن برگزار شد و در این نشست مقرر شد که:
- تیمی از سوی دولت افغانستان عازم اسلام آباد شود و با ملابرادر دیدار نمایند. دولت پاکستان در این نشست موافقت خود را با این موضوع اعلام کرده است.
- در این نشست تاکید شده که دولت پاکستان عملا از مذاکرات صلح در افغانستان حمایت و جانبداری نماید، در این باره نیز دولت اسلام اباد اعلام آمادگی کرده است.
ب- دومین نکته اینکه، مولانا فضل الرحمن، رئیس جماعت علمای اسلام، هفته گذشته در دیدار با نخست وزیر پاکستان در شهر راولپندی گفته است که وی به طور کامل آماده است تا در روند سازش میان دولت و طالبان میانجیگری نماید.
ج- نکته بعدی این که دولت پاکستان ضمن حمایت از گفتگوهای صلح در پاکستان وافغانستان، از طالبان دعوت کرده وارد پروسه مذاکرات صلح افغانستان شود، موضوعی که پیش از این به خاطر همکاری نکردن جریان افراط با این موضوع، فرایند صلح افغانستان با موفقیت چندانی همرا نبوده است.
د-در حالی که به گفته برخی از تحلیلگران سیاسی زمینه برای آغاز مذاکرات جریان افراط در داخل و خارج از پاکستان فراهم می گردید، جمعه گذشته حکیم الله محسود، رهبر طالبان پاکستان توسط هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا کشته می شود. بسیاری از تحلیل گران از «حکیم» به عنوان یکی از مخالفان سر سخت دولت پاکستان و در عین حال دولت افغانستان یاد می کردند.
نتیجه رخداد
با توجه به آغاز شمارش معکوس برای خروج نیروهای غربی از افغانستان، بسیاری از کارشناسان سیاسی بر این باورند که دولت آمریکا برای خروج ابرومندانه از افغانستان نیازمند همکاری دولت پاکستان است.
در این میان دولت اسلام آباد نیز مطالباتی را از کشورهای غربی مد نظر دارد. نکته حائز اهمیت اینکه، بسیاری از تحلیلگران سیاسی معتقدند کشورهای غربی به ویژه آمریکا و انگلیس در آستانه خروج از افغانستان و انتخابات ریاست جمهوری این کشور، با اسلام آباد به «توافقی مخفی» رسیده اند تا زمینه برای بازگشت گروه های افراطی در افغانستان فراهم شود.
این توافق نانوشته به اصطلاح بازی برد-برد محسوب می شود چرا که از یک طرف ابزار سیاسی – امنیتی حاکمیت پاکستان به افغانستان باز می گردد که مطلوب اسلام آباد است واز طرف دیگر کشورهای غربی برای خروج آبرومندانه از افغانستان، آن هم از خاک پاکستان می توانند روی کمک اسلام آباد و گروههای سیاسی و مذهبی این کشور حساب ویژه باز نمایند. در این میان حذف «محسود» به عنوان مخالف همکاری های اسلام آباد و گروههای مذهبی با آمریکا می تواند در این زمینه قابل ارزیابی باشد.
آنچه اکنون مبرهن است در آستانه رویدادهای مهم آینده سیاسی افغانستان، «امریکا وانگلیس» بیشترین فشارها را بر دولت پاکستان وافغانستان وارد می سازند تا سیاست های منطقه ای خود را پیش برند. البته در این میان متغیرهای تعیین کننده دیگری در افغانستان و پاکستان وجود دارد که می تواند همسو شدن لندن، واشنگتن، اسلام آباد و کابل را به چالش بکشد.