مخالفان حمله (سوریه، روسیه، ایران و کشورهایی مانند سوئد) درباره تجاوزگری آمریکا و نقض حقوق بین‌الملل هشدار دادند. اما بریتانیا، آلمان، فرانسه، ترکیه، اسرائیل و عربستان سعودی، استرالیا، ایتالیا، لهستان، امارات متحده عربی، ژاپن و کانادا حمله آمریکا به سوریه را اقدامی در جهت حمایت از کنوانسیون منع کاربرد سلاح‌های شیمیایی تلقی کردند.
حمله به سوریه با شعار اصلی ترامپ «اول آمریکا» هم‌راستا نیست؛ پس چرا ترامپ به سوریه حمله کرد؟ این حمله چه پیام و پیامدهایی داشته است؟ آیا حمله هوایی به سوریه از تغییر رویکرد ترامپ حکایت دارد؟
چرا ترامپ به سوریه حمله کرد؟
به‌رغم آنکه حدود سه ماه از آغاز بکار دولت جدید آمریکا می‌گذرد، این دولت همچنان درگیر مسائلی است که در دوره کارزار انتخاباتی با آن مواجه بود. مهم‌ترین مسئله ارتباط پنهانی دولت ترامپ با دولت روسیه بود که موقعیت برخی مشاوران و نزدیکان وی را نیز به خطر انداخت. از سوی دیگر نظر ترامپ در خصوص ضرورت هماهنگی با روسیه در سوریه، درباره اراده ترامپ برای حفاظت از منافع کشورش در برابر پوتین نگرانی‌هایی ایجاد کرد. بنابراین حمله به سوریه که از حمایت مجدانه روسیه برخوردار است، به‌مثابه گریزگاهی برای ترامپ است تا ضمن رد این اتهامات، عزم خود را برای به‌کارگیری ابزار نظامی به نمایش بگذارد.
روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است در صدور دستور حمله به سوریه، 13 نفر (رکس تیلرسون، استیو بنن، استفان میلر، مایکل آنتون، دینا پاول، گری کوهن - مشاور ارشد اقتصادی و رقیب بنن، مک‌مستر- مشاور امنیت ملی، رینس پریباس- رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید، جوزف هیگن - معاون پریباس و متخصص عملیات کاخ سفید که در دوره بوش پسر، اتاق وضعیت کاخ سفید را باز طراحی کرد- جارد کوشنر، استیون منوچین، ویلبر راس و شان اسپایسر) ترامپ را همراهی کردند.
طبق قانون آمریکا، اقدام نظامی یک‌جانبه زمانی صورت می‌گیرد که منافع آمریکا به‌طور مستقیم در معرض خطر قرارگرفته باشد؛ ضمن اینکه مجوز استفاده از زور باید از سوی کنگره صادر شود. در حمله اخیر نه‌تنها منافع آمریکا به‌طور مستقیم مورد تهدید قرار نگرفت، بلکه این حمله بدون مجوز کنگره انجام شد. ترامپ حمله به سوریه را به حوزه امنیت حیاتی آمریکا مرتبط و آن را گامی در راستای حمایت از کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی (CWC)عنوان کرد.
لری اسپوزیتو موری، کارشناس کنترل تسلیحات در توجیه این اقدام به سه مورداشاره کرده است:
اولاً اینکه ترامپ اصل غافلگیری را موردتوجه قرارداد؛ ثانیاً احتمال مخالفت کنگره با این حمله او را واداشت تا بدون مجوز دست به این اقدام بزند؛ ثالثاً دولت آمریکا می‌تواند استدلال کند که هرچند در این حادثه منافع آمریکا به‌طور مستقیم تهدید نشد، اما اقدام نظامی باهدف دفاع از همسایگان سوریه (شبیه آنچه کلینتون در دهه 1990 در کوزو انجام داد) انجام گرفت.
پیام‌ها و پیامدهای این حمله چیست؟
حمله هوایی به سوریه، تفاوت ترامپ را با اوباما نشان داد. ترامپ با این اقدام ضمن نشان دادن حمایت از هنجاری بین‌المللی، تمایل به استفاده از ارتش قدرتمند خود را آشکار کرد. این حمله نشان داد چگونه رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند بر مبنای تصاویر تلویزیونی اقدام نظامی را در دستور کار قرار دهد و برداشت اولیه از بی‌کفایتی خود را تقویت کند.
چارلز کال، عضو «برنامه سیاست خارجی» می‌گوید: ازاین‌پس روسیه، چین، کره شمالی و دیگر کشورها باید واکنش غیرقابل‌پیش‌بینی و مرگبار ایالات‌متحده را در نظر داشته باشند. مایکل اوهانلون، عضو ارشد «مرکز اطلاعات و امنیت قرن21» هم پیام‌های حمله موشکی ایالات‌متحده به پایگاه هوایی سوریه را این‌گونه ذکر می‌کند: پیامی به بشار اسد مبنی بر اینکه به‌کارگیری سلاح شیمیایی به‌هیچ‌عنوان پذیرفتنی نیست. پیامی به روسیه که ایالات‌متحده از اقدام نمی‌هراسد و این پیام به جهانیان که ترامپ قادر به استفاده از قاطعانه و مسئولانه از قدرت نظامی آمریکاست. جان الن، همکار او نیز یادآور می‌شود که دستور حمله ترامپ به روسیه در حالی صورت گرفت که وی میزبان رئیس‌جمهور چین بود. شی جین پینگ با مشاهده حمله به کشوری که روسیه مدافع اصلی آن است، درمی‌یابد حمایت کشورش از کره شمالی مانعی بر سر راه برخورد نظامی آمریکا با پیونگ‌یانگ نخواهد بود.
تغییر در روابط روسیه و آمریکا
ازنظر حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، اقدام یک‌جانبه دولت ترامپ تأثیری منفی بر روابط واشنگتن و مسکو خواهد داشت و احتمالاً فصلی جدید از اختلاف میان واشنگتن و کرملین آغاز خواهد شد. در مقابل، برخی کارشناسان با اشاره به اطلاع‌رسانی آمریکا به روسیه درباره این حمله موشکی معتقدند ازآنجاکه روس‌ها دیدار آتی وزیر خارجه آمریکا را از مسکو لغو نکردند، می‌توان گفت با حمله موشکی آمریکا کنار آمده‌اند و به دنبال تنش نیستند.
محمدرضا رئوف‌شیبانی، سفیر سابق ایران در سوریه نیز به این موضوع توجه کرده است که این عملیات همانند تجاوزات متعدد رژیم صهیونیستی به سوریه در حالی صورت می‌گیرد که سیستم دفاع موشکی روسیه در طراز اس 300
و اس 400 مسئولیت حفاظت از فضای سوریه را به عهده داشته لیکن در قبال این حمله و حملات قبل از آن هیچ‌گونه واکنشی از خود نشان نداده است.بنابراین این گمان مطرح است که تحولات اخیر بستری را برای روس‌ها فراهم آورده است تا به‌تدریج حمایت خود را از اسد کاهش دهند.
ناتان ساکس، کارشناس موسسه بروکینگر این حمله را فرصتی برای اسرائیل و عربستان جهت مقابله با ایران و حزب‌الله در پوشش مبارزه با داعش عنوان کرده است.
آیا حمله هوایی به سوریه از تغییر رویکرد ترامپ در قبال این کشور حکایت دارد؟
آگوست 2015، زمانی که مرگ پسر سه‌ساله سوری در ساحل ترکیه احساسات جهانی را برانگیخت، ترامپ در حال برگزاری کمپینی علیه مهاجرت بود. او بارها گفت حذف اسد اولویت دولت او نخواهد بود و تا زمانی که منافع آمریکا به‌طور مستقیم تهدید نشود، از ابزار نظامی استفاده نخواهد کرد. اکنون این سؤال مطرح است که آیا ترامپ استراتژی خود را تغییر داده و به دنبال تداوم رهبری آمریکا در نظم لیبرال جهانی است؟ در این خصوص دو دیدگاه مطرح است.
دیدگاه نخست: حمله نشانگر تغییر در رویکرد ترامپ به سیاست خارجی است. رسول موسوی، کارشناس مسائل غرب آسیا این حمله را نشانه‌ای از آغاز تحولات در درون برخی نهاد‌های واشنگتن می‌داند. او معتقد است راهبردهای سیاست خارجی آمریکا در منطقه در حال تغییر و بازگشت به سمت ساختارها و سیاست‌های سنتی حزب جمهوری‌خواه است و ترامپ هم به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا برنامه‌های موردنظر خود را در موضوعات داخلی و خارجی این کشور تا حدودی کنار گذاشته و به همان رویکردهای سنتی جمهوری‌خواهان به‌ویژه «نو محافظه‌کاران» در رابطه با مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای بخصوص موضوع «خاورمیانه بزرگ» یا «خاورمیانه جدید» که از زمان جورج بوش مطرح‌شده بود، برگشته است.
در همین راستا ناتان ساکس، کارشناس موسسه بروکینگر هم حمله به سوریه را نشانگر تغییری عمیق و سریع در رویکرد ترامپ به سیاست خارجی می‌داند. تغییری که از پذیرش مسئولیت برای حفاظت از غیرنظامیان و حفظ هنجارها و معاهدات خبر می‌دهد و با شعار «اول آمریکا» فاصله دارد. به علاوه این حمله از رویکرد روسیه محور اولیه به سوریه دور شده است؛ به‌طوری‌که اکنون آمریکا در جبهه مقابل روسیه وارد جنگ شده است.
دیدگاه دوم: این حمله تغییری تاکتیکی جهت تأثیرگذاری بر تحولات سوریه است. توماس رایت، تحلیلگر سیاسی، این حمله را تغییری استراتژیک در رویکرد ترامپ به سوریه قلمداد نمی‌کند و معتقد است ترامپ با این اقدام تلاش کرد مانع فجایع عظیم‌تری شود.
از منظر او رهبری نظم لیبرالی مستلزم رویکرد انترناسیونالیستی در سیاست خارجی است که ترامپ فاقد آن است . لری اسپوزیتو موری، کارشناس کنترل تسلیحات نیز می‌گوید این حمله نشانه تغییر در استراتژی نظامی ایالات‌متحده در سوریه نبود، بلکه در پاسخ به یک حادثه خاص صورت گرفت و ازاین‌پس توپ در زمین اسد خواهد بود.
بنا بر تحلیل اسد الهی، کارشناس مسائل غرب آسیا هم، این حمله «تک گلوله» بود. زیرا آمریکایی‌ها ازنظر اقتصادی و اجتماعی توانایی ورود به جنگ جدیدی را ندارند؛ بااین‌وجود می‌خواهند نشان دهند آماده این کارند و طرف مقابل را وادار به عقب‌نشینی کنند. برخی تحلیلگران هم اقدام ترامپ را باعث جدیت طرفین در مذاکره بر سر سوریه می‌دانند.
آنچه در این روزها بیش از هر چیزی توجه ناظران و تحلیلگران را به خود جلب کرده است وجود دو تناقض در عملکرد دولت ترامپ است. ترامپ با ادعای مخالفت با مداخله نظامی در خاورمیانه و در اولویت قرار دادن مسائل داخلی آمریکا توانست افکار عمومی آمریکا را به خود جلب نماید، اما اکنون بدون مجوز کنگره آمریکا سوریه را موردحمله قرار داده است. از سوی دیگر این حمله چند روز بعد از اظهارات دیپلمات‌های این کشور مبنی بر پذیرش ضمنی اسد است که این خود بیانگر وجود تناقض در استراتژی نظامی و سیاسی آمریکا در قبال سوریه است. بنابراین سردرگمی و ابهام در خصوص رویکرد ترامپ به بحران سوریه نه‌تنها کمتر نشده، بلکه افزایش‌یافته است.
اما کارشناسان معتقدند باوجود نشانه‌هایی همچون هماهنگی آمریکا با روسیه در این حمله، اصرار مقامات آمریکا بر لزوم یافتن راهکار سیاسى در سوریه، تأکید متحدان غربی آمریکا بر حمایت از این اقدام به‌عنوان اقدامی مقطعی و هدفمند، مشکلات اقتصادی آمریکا، مخالفت و نگرانی جامعه بین‌المللی از تکرار حمله 2003 آمریکا به عراق و هراس آمریکا از اقدامات تلافی‌جویانه جبهه مقاومت، رویکرد نظامى آمریکا در قبال سوریه ماندگار نخواهد بود.