ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، به طور کلی وظیفه هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی، قضائی، نظامی و امنیتی را بر عهده دارد و موظف است تمامی ارگان‌ها را نسبت به پیشگیری، شناسایی و برخورد با قاچاق ساماندهی کرده و در ادامه با توجه به وظایف قانونی خود از این نهاد پاسخ‌هایی دریافت کند.
اما امروز و با وجود گذشت نزدیک به از دو دهه از آغاز فعالیت این ستاد، در زمینه مبارزه با قاچاق کالا و ارز، پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای رخ نداده و همچنان اجناس قاچاق در بازار به وفور مشاهده می‌شود.
به گزارش خبرگزاری مهر در همین خصوص حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی در تیرماه امسال ضمن انتقاد از عدم تکمیل سامانه‌های مرتبط با مبارزه با قاچاق، تلویحاً از عملکرد کلی مقابله با قاچاق در کشور ابراز نارضایتی کرد. وی در جلسه مشترک با اعضای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز عنوان کرده بود: «اگر این ستاد بتواند نقش خود را به طور کامل و به‌درستی ایفا و به شکل مؤثری با قاچاق کالا مبارزه کند، بدون تردید شاهد رونق تولید، ایجاد اشتغال و شکوفایی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور خواهیم بود».
وظیفه اصلی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز چیست؟
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از سال‌های دور به طور مرتب در رسانه‌ها نسبت به جمع‌آوری قاچاق در سطح عرضه اعلام آمادگی کرده ولی در عمل، اجناس قاچاق هنوز هم به‌وفور در مراکز عرضه اصلی شهرها به‌راحتی قابل‌دسترس است.
در سال جاری نیز علی مؤیدی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز طی نامه‌ای به سراسر استانداران دستور داد تا تمامی کالاهای فاقد شناسه در حوزه‌های «پوشاک»، «دخانیات»، «لوازم‌خانگی»، «کالاهای سلامت‌محور» و «لوازم‌یدکی» توسط ضابطان جمع‌آوری شود.
پس از ابلاغ این دستور، بلافاصله محمدرضا فاطمی امین، وزیر صمت هم موضع قاطعانه خود را برای برخورد با کالای قاچاق در سطح عرضه اعلام کرد و وی در روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۱ اعلام کرد: «طرح ویژه وزارت صمت برای مبارزه با کالاهای قاچاق و تقلبی با پنج اولویت کالایی از ۱۵ فروردین‌ماه امسال آغاز می‌شود که لوازم‌یدکی و قطعات خودرو در اولویت نخست، اجرای طرح خواهد بود.»
اما کماکان در سال جاری نیز همانند سال‌های گذشته، این برخوردها در کف بازار آن‌طور که باید اتفاق نیفتاد و به‌مانند قبل طرح‌های مقابله با قاچاق در سطح عرضه مستمراً به تعویق و تمدید دچار شده است یا صرفاً با برخوردهای جزئی و کشف ارقام ناچیز قاچاق، فیصله پیدا کرد.
ستاد از چه ارگان‌هایی باید پیگیری انجام دهد؟
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به‌عنوان دستگاه هماهنگ‌کننده برخورد با قاچاق در کل کشور، وظیفه دارد اسامی دستگاه‌های متخلف و کم‌کار در حوزه مقابله با قاچاق را در رسانه‌ها اعلام کند.
بر اساس ماده ۴ پیش‌نویس آئین‌نامه اجرایی قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۱۳۹۳، قرارگاه ستاد مبارزه با قاچاق می‌بایست به طور مستمر عملکرد ارگان‌های ذی‌ربط را تحت‌نظر بگیرد و ضمن انجام پیگیری‌های لازم از این ارگان‌ها، کم‌کاری آنان را به مقامات مسئول گزارش کند. اهم ارگان‌های مسئول در امر مقابله قاچاق عبارت‌اند از:
وزارت صمت: موظف به درج شناسه کالا و کد رهگیری برای تمام گروه‌های کالایی مصوب و نیز تکمیل سامانه‌های مرتبط در حوزه پیشگیری و مقابله با قاچاق است.
تعزیرات و قوه قضائیه: موظف به صدور حکم برای ضبط میدانی قاچاق و رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با کشفیات قاچاق است.
دستگاه‌های امنیتی، فراجا، اصناف و وزارت صمت: موظف به شناسایی قاچاقچیان و قاچاق‌فروشان و در صورت تصریح قانون موظف به برخورد عملیاتی - انتظامی با اجناس قاچاق در انبارها، فروشگاه‌ها و در سطح خرده و عمده‌فروشی هستند.
۴ سوال بی‌پاسخ از ستاد مبارزه با قاچاق کالا
در مقوله مبارزه با قاچاق همیشه سوالات و ابهاماتی در کشور وجود داشته است که ذهن دغدغه‌مندان این حوزه را به خود مشغول کرد و نیاز بوده است که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در جهت تنویر افکار عمومی و پاسخگویی به رسانه‌ها پیش‌قدم شود و پاسخ‌های مناسبی در این زمینه ارائه کند:
در حال حاضر چه گروه کالاهایی به طور کامل شناسه کالا دریافت کرده‌اند و اگر دریافت کرده‌اند؛ چرا برخورد با آنان در سطح عرضه صورت نمی‌گیرد؟
تاکنون به شکل تجمیعی چه میزان برخورد با قاچاق در اجناس دارای شناسه کالا (مثل لوازم‌خانگی) انجام شده است؟
چرا ستاد مبارزه با قاچاق کالا ارز به طور صریح کم‌کاری دستگاه‌های ذی‌ربط را اعلام نمی‌کند؟
چرا اتحادیه‌هایی همچون تولیدکنندگان لوازم‌خانگی و پوشاک به طور دائم در سالیان گذشته از عملکرد ستاد و وضعیت برخورد با قاچاق ابزار نارضایتی کرده‌اند؟
انتقادات همیشگی نسبت به‌وفور کالای قاچاق
انتقاد و گلایه اتحادیه‌ها، اصناف و انجمن‌های تولیدی نسبت به وفور اجناس قاچاق در بازار، همیشه وجود داشته است؛ اما در هفته‌های گذشته شاهد آن بودیم که این انتقادات نسبت به گذشته بازتاب بیشتری در رسانه داشته است.
مجید افتخاری عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک درباره چرایی عدم برخورد با پوشاک قاچاق گفته بود: «رویکرد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال‌های ۹۷ و ۹۸ کمک‌کننده بود؛ ولی متأسفانه در حال حاضر پاسخگویی از سوی ستاد وجود ندارد و به‌نوعی دچار آمار زدگی شده‌اند.»
همچنین محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری نیز در خصوص حجم بالای کالای قاچاق در بازار امین‌حضور تهران و عدم برخورد جدی با عرضه‌کنندگان آن، گفته بود: «این موضوع را باید از مسئولان ستاد مبارزه و قاچاق کالا و ارز و همچنین دیگر مسئولان ذی‌ربط پیگیری کرد؛ اما موضوع فقط فضای فیزیکی نیست؛ بلکه عرضه کالای قاچاق به‌صورت گسترده‌تری در فضای مجازی در حال اتفاق افتادن است.»
قاچاق و معضل بی آماری
به گزارش مهر، این انتقادات در حالی روزبه‌روز بیشتر می‌شود که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در زمینه آمار کشفیات خود هم آمار دقیق و تفکیک شده‌ای به رسانه‌ها اعلام نمی‌کند. در وبگاه رسمی این ستاد هم نه‌تنها آمارهای تجمعی منظمی از قاچاق دیده نمی‌شود، بلکه مدت‌هاست اطلاعات این وبگاه به‌روزرسانی نشده و بعضاً گزارشات آن منسوخ شده و غیرقابل‌استناد است.
حمیدرضا دهقانی نیا سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در این ماه اعلام کرده بود، میزان آمار کشفیات و برخوردها توسط اداره آمار و فناوری اطلاعات این ستاد ارائه می‌شود و رسانه‌ها می‌توانند این آمار را از دفتر فناوری اطلاعات این ستاد دریافت کنند.
علاوه بر این از سال ۱۳۹۸ آماری از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز منتشر نشده است و پیش از آن نیز آمار میزان قاچاق کالا و کشفیات همواره ارقام ثابتی بوده است و در طی چندین سال این ستاد رقم ۱۲.۵ میلیارد دلاری را میزان قاچاق به کشور عنوان کرده بود.
گویا ستاد میزان قاچاق را به‌گونه‌ای اعلام می‌کند که علاوه بر زیر سوال نبردن ماهیت خود، انتقادات شدیدی را متوجه خود نسازد.