سینا مشرقی - دکتر محمد دریایی، متخصص علوم زیستی و گیاهان دارویی و نویسنده بیش از چهل عنوان کتاب در حوزه تغذیه، علوم زیستی، طب سنتی و اسلامی است. وی معتقد است که به دلیل توجه مردم به طب سنتی و عوارض کمتر آن آینده درخشانی را نمی‌توان برای طب رایج یا آلوپاتی در نظر گرفت، مخصوصاً این‌که درمان انسان‌ها با داروهای شیمیایی در بسیاری مواقع منجر به ایجاد بیماری‌های جدید و عوارض خطرناک شده است، بنابراین اینجاست که طب اسلامی همچون روزگار گذشته مورد توجه قرار می‌گیرد. مشروح گفتگو با دکتر دریایی درباره ضرورت توجه به طب سنتی و اسلامی و تبیین نسبت «دین و طب» را در ادامه می‌خوانید.
طب نوین چه معایبی دارد که نگاه اکثر مردم به سوی طب سنتی برگشته است؟
طب نوین اسیر جاذبه‌های مادی شده که باید تلاش کند از مادیات رها شود تا شفا بخشی پزشکان نیز بیشتر نمود یابد. بعضی از تکنیک‌های طبی کنونی در کنار طب سنتی و اسلامی نتیجه درمانی بیشتر خواهد داشت و تنها توجه به داروهای شیمیایی نمی‌تواند مشکلات درمانی را رفع کند. بنابراین طب اسلامی با توجه به مفاهیم ارزشی، تغذیه سالم و غذا درمانی می‌تواند نقش راهنمایی برای طب امروزی ایفا کند، چرا که در این سال‌ها براساس تحقیقات گسترده، خواص داروهای گیاهی و راهکارهای طب سنتی چون حجامت بسیار مورد توجه جوامع واقع شده است.
بنابراین مردم باید به سمت تغذیه سالم، گیاهان دارویی و عرقیات سوق پیدا کنند و ارکان طب سنتی در کتاب‌هایی چون الذریعه آقابزرگ طهرانی، قانون ابن سینا، الحاوی زکریای رازی، ذخیره خوارزمشاهی و مخزن الادویه علوی شیرازی ارائه شده است.
با توجه به این که طب نوین به قدرت و اهمیت طب سنتی معترف است؟ چقدر طب ایرانی در عصر جدید پذیرفته است؟
درباره نگاه فرهنگی به مسئله طب اسلامی یا طب سنتی نخست باید توجه کرد که چه راهکارهایی برای حذف موانع بازسازی طب سنتی ایرانی قابل ارائه است و مشاهده می‌شود که این روزها روش‌های بدیع طب سنتی رواج یافته و پژوهشگران طب سنتی بسیاری در ایران فعالیت می‌کنند. پژوهشگران و متخصصان معترف‌اند که عصر هویت طبی و علمی ایران چون طب سنتی که با تلاش بوعلی سینا، جرجانی، رازی و... بنیان نهاده شده، باید احیا شود. بر این اساس روش‌های طب اسلامی باید مطالعه و هدف جامعه قرار گیرد، در این زمینه باید آموزه‌های طبی و بهداشتی پیشوایان را کاربردی کرد تا مشکلات اجتماعی، فردی و بسیاری از روان‌پریشی‌ها به دلیل مشکلات تغذیه‌ای از بین برود، علاوه بر این انجام پژوهش در زمینه موانع و بن‌بست‌های فرهنگی طب سنتی و طب اسلامی نیاز جامعه امروز ماست.
روش استخراج نکات طبی از آیات قرآن کریم و روایات ائمه(ع) را چگونه باید عمل کرد؟
نخست باید بتوان ترجمه و تفسیر صحیحی از قرآن و روایات به دست آورده و در مقابل نظرات علمی روز را نیز بررسی کرد و هر بحثی از علم روز که با آیات تطبیق داشته باشد، تایید شود، برخی موضوع‌هایی که در طول زمان مشخص می‌شود در حال حاضر تعبیری ندارد چرا که کلام پروردگار بالاتر از تمام اندیشه‌های بشری است.
طب سنتی از روح پاک انسان‌های بزرگ نشات می‌گیرد و دانش جدید نیز باید خود را از آلاینده‌های شیمیایی مبرا کند. البته معتقدان به طب سنتی و اسلامی منکر پیشرفت‌های علمی جدید نیستند، بلکه منظور آنان این است که بسیاری از بیماری‌ها به راحتی با آموزه‌های اسلامی و سنتی قابل درمان است و نیاز به عوارض داروهای شیمیایی ندارد.
براساس دیدگاه ائمه اطهار(ع) سلامتی روانی، تغذیه و مدیریت سیستم بدن باید براساس اصل اعتدال و تعدیل و رعایت مزاج صورت گیرد بنابراین مشاهده می‌کنیم که خود معصومین(ع) در رفتار و مزاج، اعتدال را رعایت می‌کردند و نخستین بخش رسالت و منشور ولایت مهدویت در چارچوب اعتدال، تحقق می‌یابد. براین اساس طول عمر انسان براساس نحوه تغذیه صحیح و اعتدال مزاج مشخص می‌شود در حالی که دانشمندان علوم زیستی در دهه‌های اخیر به این نتیجه رسیدند که شرایط زیست محیطی در فرسایش یا عدم فرسایش سلول‌ها نقش دارد و گرنه طول عمر انسان به پنجاه هزار سال نیز خواهد رسید، در اینجا می‌توان به این نتیجه رسید که حضرت مهدی(عج) نیز براساس خواست خدا و رعایت همین مبانی بیولوژیک طول عمر پیدا کردند و بنابراین پیشوایان دینی نیز به دنبال القای مفاهیم بهداشتی در سیستم فرهنگی سلامت براساس «عدالت» و «اعتدال» هستند و طب اسلامی نیز برهمین ارکان شکل گرفته است.
عملیاتی کردن طب اسلامی در جامعه تا چه اندازه برای خودکفایی کشور و مبارزه با تهاجم فرهنگی موثر است؟
با توجه به این‌که عزت ملی و حکمت اسلامی با عملیاتی شدن آموزه‌های قرآنی و روایی به دست می‌آید، پیشوایان دینی مظهر علم و حکمت در زمین هستند و اسلام در عصر امام زمان (عج) به کمال می‌رسد، بنابراین ما وظیفه داریم زمینه تحقق تجلیات خداوند براساس احیای آموزه‌های طب اسلامی را فراهم کنیم. نباید اجازه دهیم که غرب برای ما داروی شیمیایی تجویز کند بلکه باید بتوانیم حقایق اسلام را براساس قرآن در جامعه پیاده کنیم و این امر مستلزم خودباوری، عزت ملی و اقتدار است. باید بتوانیم گنجینه‌های خود را به دست آورده، استخراج و مورد بهره‌برداری قرار دهیم. در نهایت برای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب باید ارتباط خود را با قرآن و متون دینی و روایی مستحکم کنیم.
آیا مهم ترین نقش طب اسلامی در سلامت جسمی بشر است؟
برای خارج کردن علم پزشکی جدید از آلایش‌ها و آلودگی‌ها و عوارض شیمیایی داروها باید به سمت آموزه‌های اصـــیل و طبیعـــی براساس مبانی و تعالیم پیامبــــران (ص) روی آوریم. طب اسلامی برای رعایت کردن اعتدال، پیشگیری و استفاده از عقل به منظور دستیابی به سلامت ارزشمند است و مهمترین پایه آن نیز توجه به مبحث عافیت به معنای سلامت روح، روان و جسم است. برای نمونه طب اسلامی بسیار به مواد غذایی گیاهی و میوه‌جات تاکید کرده و آن را محور سلامت انسان قرار داده است. در علم جدید نیز اثبات شده که مواد گیاهی، سبزی، میوه و مغذی‌های گیاهی بیش از گوشت خواری مورد نیاز بدن است و زیان کمتری به بدن می‌زند بنابراین در این نوع طب هرچه به سمت سبزیجات و گیاهان برویم سالم‌تر می‌مانیم و به لحاظ روحی نیز روحیه لطیف‌تر داشته و از پرخاشگری و حرص و طمع دور می‌شویم.
در طب اسلامی چه الگویی دنبال می‌شود؟
با توجه به جهان شمول بودن طب اسلامی که نشأت گرفته از قرآن و روایات دینی است قرآن کریم از بیش از 35 ماده خوراکی نام برده که هر یک برای سلامتی انسان لازم است. برای نمونه موادی چون عسل، زیتون، انجیر، شیر، قارچ، ماهی و... هریک برای سلامتی لازم است که قرآن نیز به آنها اشاره کرده است. بنابراین مهمترین الگوی طب اسلامی بازگشت به فطرت و طبیعت درمانی، توجه به شاخص‌های غذایی و تغذیه صحیح است. این روزها به دلیل مشخص شدن عوارض شیمیایی داروها، افزایش سرطان‌ها، سموم و بیماری‌ها، ایران نیز به احیای نهضت طب اسلامی و سنتی پیوسته و گیاهان دارویی را مورد توجه قرار داده است.
رسانه ها در احیای طب ایرانی اسلامی چه کمکی می توانند به متخصصان این امر داشته باشند؟
تلاش کنیم تا براساس منویات مقام معظم رهبری در جهت احیای نهضت طب اسلامی و سنتی گام برداشته شود و در این راستا به تولید داخلی دست بزنیم. همچنین در این زمینه باید کتاب، کتابچه، جزوه و بروشور منتشر کرد و در مجامع مختلف و مراکز فرهنگی، زیارتی پخش کرد و به ترویج طب‌هایی همچون طب النبی، طب الصادق و طب الرضا پرداخت و در این زمینه نقش رسانه‌ها بسیار مهم است.
در تشریح حقایق طب اسلامی باید فرهنگ‌سازی کرد. بنابراین جامعه ایران به دلیل خودکفایی و تولید ملی ظرفیت پذیرش طب اسلامی سنتی را داراست. در ابتدا باید به زبان ساده اقشار و عموم را با آموزه‌های اسلامی و سنتی آشنا و حرکت‌های پژوهشی و آکادمیک انجام داد.
در مقابله با جریانهایی که این احیای هویتی را به ضرر خودشان می دانند چه اقداماتی باید انجام داد؟
عدم خودباوری و علاوه بر آن موضعگیری منفی غربیان برای سود بردن خودشان است. برای رفع این آسیب‌ها باید به مطالعه پرداخت. کتاب الذریعه آقا بزرگ طهرانی(ره) تعداد 54000 کتاب از میراث مکتوب فرهنگ و تمدن اسلامی را با مستندات علمی و تاریخی متعلق به دانشمندان ایرانی می‌داند که در زمینه‌های گوناگون علوم و فنون، حکمت و فلسفه و علوم انسانی تألیف شده‌اند، از میان این تعداد کتاب، حدود 1000 عنوان کتاب که تعداد بسیاری از آنها چندین جلد را شامل می‌شود، فقط در زمینه طب، بهداشت، تغذیه، طب سنتی و گیاهان دارویی است که خمیر مایه پژوهش‌های غربی‌ها بوده است مانند: قانون ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی سید اسماعیل جرجانی و الحاوی رازی و... و تمام این‌ها به برکت بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی، تغذیه و طب اهل بیت عصمت و طهارت بوده است. طب در ایران باستان از گستره فراوانی برخوردار بوده و اسلام بر غنای آن به طور علمی و منطقی افزوده است که در کتاب طب شیعه؛ میراث گرانبهای اسلام به آنها اشاره کرده‌ام.
برای شکوفایی و تقابل با تهاجمات فرهنگی به دو گونه ارتباط ارگانیک و سیستماتیک نیاز داریم؛ ارتباط با اسلام و قرآن و متون معرفت دینی و روایات برخاسته از اندیشه‌های تابناک اهل بیت(ع) که این خود مستلزم دانستن زبان عربی تا حد ترجمه دقیق و رجوع به منابع لغوی و معنا شناختی و درک و فهم صحیح از متون روایی با توجه به تضارب آرا و تلخیص چکیده صحیح روایات مستند و متقن براساس علم رجال و درایه است.