***
به نظر شما محیط منزل چگونه باید برای روزه اولی‌ها مهیا باشد؟
در خصوص بچه‌هایی که در هر رمضان مکلف به انجام تکلیف الهی می‌شوند، لازم است چند کار انجام شود. موضوع اول آشنایی بچه‌ها با تکلیف و امور واجب دینی آنهاست. قطعاً از سال‌های قبل انجام می‌شود. خانواده‌های محترممان به دلیل این که خودشان مذهبی هستند و در یک کشور مذهبی رشد کرده‌اند، این کار را انجام می‌دهند. آنچه مهم است آشنا کردن صحیح آنها و باز کردن درست احکام برای آنهاست. ابتدا باید به بچه‌هایی که مکلف می‌شوند، به طور صحیح احکام را بشناسانیم. مثلاً در مورد نماز یا روزه با مراجعه به رساله احکام زیادی را پیش رو خواهیم داشت. در قدم اول آنها نیاز نیست. امور اولیه‌اش مهم است، روزه گرفتن واجب است و باید تحمل کرد. سپس باید شرایط و استثنائاتش برای آنها گفته شود. مثلاً اگر مریض می‌شوند، ناتوان‌اند یا در شرایط خاصی قرار می‌گیرند. مورد بعدی این که باید چه مواردی را مراقبت کنند که در انجام آن فریضه و کار واجبشان خللی وارد نشود.
پس ابتدا بحث آشنا کردن بچه‌ها ـ چه دخترها و چه پسرها ـ با امور تکلیفی‌شان مطرح است. در پسرها قدری کار راحت‌تر است، چون سن بالاتری مکلف می‌شوند. در دخترها کمی سخت‌تر است، ولی وقتی خداوند در سنینی مشخص کرده است، قطعاً فهمشان آمادگی گرفتن این مطالب را دارد. موضوع را سخت نکنند. ممکن است پدر و مادرانی نتوانند به شیوایی و زیبایی این مسائل را بیان کنند. در این صورت می‌توانند به یک کارشناس امور مذهبی مراجعه کنند تا در آموزش احکام به بچه‌ها آنها را یاری کنند. تأکید می‌کنم شاید افراد موجه زیادی باشند که احکام را بگویند، اما آنچه اهمیت دارد شیوایی و روانی بیان است و نیاز به مهارت دارد. پدر و مادرها باید سعی کنند از کارشناسانی کمک بگیرند که روان و راحت در باره این مسائل صحبت می‌کنند، طوری که بچه‌ها با شنیدن این مطالب جذب، علاقمند و ترغیب شوند.
در واقع امور مذهبی به خصوص روزه را سخت و نشدنی جلوه ندهند.
نه‌تنها سخت نگیرند و سخت نگویند، بلکه راحت و روان بگویند، ضمن این که شیرینی اسلام را به کام آنها بچشانند. وقتی این ترغیب و جاذبه برای بچه‌های مکلف ایجاد شود، زمینه برای قدم‌های موفقیت‌آمیز بعدی در انجام فرایض فراهم می‌شود و چه بسا روزهای گرم و طولانی ماه رمضان امسال را تحمل می‌کنند و روزه می‌گیرند، به خاطر شیرینی این کار و این که خداوند به آنها توجه می‌کند.
نکته دوم تغذیه این عزیزان است. تغذیه آنها در این ماه باید سالم، مقوی و کم‌حجم باشد. باید شامل موادی باشد که هم از نظر مایعات به دلیل گرمای هوا و طولانی بودن روز و هم از نظر تقویتی بتواند به‌خوبی آنها را نگه دارد.
نکته سوم برنامه‌ریزی رفت و آمد است. مثلاً بچه‌ها را در هوای گرم بیرون نبرند، محیطی که در آن هستند خنک و عاری از سر و صدا باشد. اگر مایل‌اند بازی کنند بازی‌هایی باشد که انرژی زیادی از آنها نگیرد، طوری نشود که مثلاً ظهر تشنگی بر آنها غلبه کند و بچه ناچار شود هشت ساعت صبر کند.
نکته چهارم این که در بچه‌ها این قوه تشخیص را بپرورانند که زمانی که واقعاً حالشان مناسب و مساعد نیست یا واقعاً توان ندارند روزه بگیرند بشناسند و تشخیص بدهند، البته نه این که با اندکی احساس گرسنگی یا تشنگی روزه‌شان را بشکنند، چون به هر حال روزه این چیزها را به دنبال دارد و از خاصیت‌های روزه است. اگر به این تشخیص برسند، دیگر قضیه برایشان روشن می‌شود و دچار شک و تردید نمی‌شوند که مثلاً امروز را بخورد یا فردا را نگیرد و یکی دو روز بعدش را بگیرد.
این مراقبت‌ها و آگاهی دادن‌های تئوری و عملی به صورت توأمان بچه‌ها را از ابتدا دین‌مدار خوبی می‌کند، ضمن این که با دلایل عقلانی، منطقی و فطری دین‌پذیری خواهند داشت و اطاعت خواهند کرد.
بعضی‌ها در حوزه دین و بحث نماز و روزه معتقدند باید با جایزه شروع کردیعنی به بچه‌هایی که این تکالیف را انجام می‌دهند جایزه بدهیم که تشویق شوند. عده‌ای هم مخالف این هستند و می‌گویند وقتی با جایزه شروع کنید زمانی که جایزه را حذف کنید، آن تکلیف انجام نخواهد شد. نظر شما چیست؟
در انجام کارهایی که خدمتتان عرض کردم گاهی یک تشویق مؤثر است. خودم یادم هست اولین سالی که روزه‌هایم را کامل گرفتم، پدرم یک النگوی طلا برایم خریدند. این برایم خاطره زیبایی شد، ولی گاهی افراد در این امر افراط می‌کنند. افراط باعث می‌شود بچه نگاه صرفاً مادی به دین پیدا و از این قضیه سوءاستفاده کند. چه زمانی تشویق اثر عکس می‌گذارد؟ وقتی که در مراحل ماقبل و یا در تشویق یا افراط کرده یا تفریط و کارهای لازم را انجام نداده‌اند. این امر سوءاستفاده بچه را به همراه دارد. اگر تشویق به صورت طبیعی انجام شود نه‌تنها اشکال ندارد که مؤثر است، مخصوصاً سال اول. البته عرض کنم وقتی برای مکلفینی که سال اول روزه می‌گیرند هدیه‌ای به عنوان عیدی در عید فطر داده می‌شود، خوب است، اما نباید روند دائمی پیدا کند. بارها دیده‌ام که اگر نمازهایت را خوشگل بخوانی برایت این را می‌خرم، اگر روزه‌هایت را بگیری این کار را می‌کنم، اگر اینجا دروغ نگویی چنین می‌کنم. بچه را با اصل موضوع آشنا نمی‌کنند، بله به صورت جایزه‌ای دارند دین را به بچه یاد می‌دهند. این جریان اثر سوئی را خواهد داشت و حتی باب سوءاستفاده از سوی بچه را باز می‌کند. این دیگر شناخت بچه از دین نیست. همان طور که عرض کردم اولین مرحله شناخت است و به فراخور سن بچه و با زبان سلیس و زیبا او را با دین آشنا کنند.
دخترخانمی را می‌شناختم که در سنین سه چهار سالگی به کلاس قرآن و کلیدهای فهم آن می‌رفت. به‌قدری قشنگ حجاب را برای او باز کرده بودند که از همان موقع محکم حجابش را حفظ می‌کرد، حتی هنوز مکلف نشده و شناخت پیدا کرده بود. شناخت مسائل و احکام مذهبی می‌تواند بسیار بازدارنده از این سوء نگرش‌ها و یا اعمال باشد که خیلی مهم است.
عملکرد پدر و مادر می‌تواند بر بچه‌ها تأثیر منفی بگذارد. در این سال‌ها شاهدیم سبک زندگی ما در ماه رمضان با سال‌های قبل خیلی متفاوت شده است. دلایل متعددی دارد، مثل پخش سریال‌های زیاد تلویزیونی و امسال هم جام‌جهانی فوتبال. شاید هنوز نتوانسته ایم خیلی شیرینی ماه مبارک را به بچه‌ها بچشانیم. انگار خودمان هم کم‌کم دور می‌شویم. پدر و مادر چگونه باید سبک زندگی ماه رمضانی را در منزل پیاده کنند؟
همیشه در سنت دینی‌مان داشتیم که از چند هفته قبل از ماه مبارک پدر و مادرها در تدارک برنامه‌های ورود و هلول این ماه بودند. این امر دقیقاً به ما آموزه‌ای می‌داد که رمضان ماه ویژه‌ای است و انسان هر قدر توجه کند می‌تواند بهره یک ساله‌اش را ببرد، خصوصاً از شب‌های قدر. در ماه مبارک شاهد بودیم که خانواده‌مان یک‌سری کارهای روزمره و معمول زندگی را تعطیل می‌کردند. تمام توجه معطوف به این قضیه می‌شد که در ماه رمضان افطاری همه دور هم باشند، دعا بخوانند، آمین بگویند، نمازشان را بخوانند، به محافل مذهبی بروند و بهره‌مند شوند و حتماً سحری را بلند شوند، حتی کسانی که روزه نمی‌گرفتند بلند می‌شدند، چون ثواب دارد و دور هم بودن‌ها خاطره قشنگی را در خاطر خانواده باقی می‌گذارد و باعث انس و الفت بیشتر بین اعضای خانواده می‌شود و پدر و مادرها اعضای خانواده را به این امور ترغیب می‌کردند و همین موجب می‌شد بچه‌ها هم خاطره قشنگی از ماه رمضان داشته باشند.
بچه‌های خودم وقتی دو سه ماه قبل از این ماه مبارک بحث ماه رمضان می‌شود، از دور هم بودن خانواده، دعا کردن، با هم مزاح کردن یا رفتن به خانه اقوام یاد می‌کنند و برایشان خاطرات شیرینی است. یکی از لطایف و زیبایی‌های ماه رمضان همین دور هم بودن‌ها و روابط عاطفی است. این را از پدر و مادرها و بزرگ‌ترهای خانواده می‌بینیم. وقتی اینها را در خانواده تجلی و استحکام می‌‌بخشند، نسل به نسل در خانواده منتقل می‌شود و بچه‌ها هم این وظیفه را برای فرزندانشان انجام می‌دهند.
خیلی مهم است که پدر و مادرها به مسائل مهم در ماه مبارک اعم از روابط عاطفی، مسائل اجرایی دینی و برنامه‌های متفاوت ماه رمضان دقت کنند.
اشاره کردید به تلویزیون و سریال‌های آن. این قضیه هم دخیل است، ولی الزامی وجود ندارد که حتماً سریال‌های همه شبکه‌ها را ببینیم. پدر و مادرها وظیفه دارند همه مسائل زندگی را هدایت کنند. یکی از دستورات اسلام این است که باید با زمان حرکت کنیم. یعنی چه؟ باید پیشرفت علمی، فناوری، تکنولوژی و همه اینها را مطابق با زمان بشناسیم، اما بر اساس چهارچوب عملی انسانی و مسائل مذهبی و ایدئولوژی آنها را هدایت کنیم. از تکنولوژی و فناوری در حد لزوم استفاده کنیم، نه این که چیزی موارد مهم را تحت‌الشعاع قرار بدهد که تمام برنامه به سمت یک جریان برود و اصلاً یادمان برود در ماه رمضان هستیم.
در آخر به نکته‌ای اشاره می‌کنم که افرادی در خانواده هم هستند ـ جوان، میانسال یا کوچک ـ که به دلایلی به عنوان مثال اصلاً هنوز اعتقاد فکری در آنها قوی نشده است و روزه نمی‌گیرند. یاد دادن حفظ حرمت رمضان نکته عطفی برای روشنگری فکری دینی انسان است. رعایت این مورد هم از سوی پدر و مادرها حائز اهمیت است. کسی نمی‌تواند روزه بگیرد، ولی مجبور است بیرون برود و در اجتماع و محل کار هم حضور داشته باشد. در سال‌های اخیر شاهدیم که حرمت رمضان و روزه‌داران در نظر گرفته نمی‌شود و به آنها بی‌حرمتی می‌شود. این بی‌احترامی چیزی از روزه‌داران نمی‌کاهد، ولی از شخصیت روزه‌خوار کم می‌کند، چون به حوزه فهم انسان‌ها برمی‌گردد. خوب است پدر و مادرها و خانواده‌های محترم حرمت‌های هر موضوعی را به بچه‌ها و خانواده بشناسانند و خودشان هم مقید و مؤدب به این آداب باشند، زیرا بهترین و عملی‌ترین نوع امر به معروف در خانواده عمل آمر به آن معروف، رفتار نیک و صحیح است.
