در ایران هم، انتخاب نام خانوادگی به شکل امروزین آن از سالهای انقلاب مشروطیت در میان قشر روشنفکر جامعه معمول شد. جنگ جهانی اول که تمام شد، اداره سجل احوال تهران آغاز به کار نمود و بعد‌ها در سال ۱۳۰۴ لوایحی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که بر اساس آن استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری گردید.
طبق آنچه دهان به دهان از پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌هایمان شنیده‌ایم، انتخاب نام خانوادگی با دردسر‌های فراوانی برای هر شخص همراه بوده است. درد سر اینکه چه کلمه‌ای را به عنوان نشان خانوادگی خود انتخاب کنند؟ اما برخورد‌گاه طعنه آمیز و‌گاه با تمسخر مأمورین آن زمان ثبت احوال کلماتی را به ثبت رسانید که امروزه بعضی از آن‌ها آن قدر خنده دار هستند که هیچ کس حاضر به نگهداری آن نشان نیست.
این گونه نام‌های خانوادگی غالبا به دلیل لجبازی‌ها و
عقده‌گشایی‌های مأموران سجل احوال آن زمان بوده که امروزه باعث درد سر شده است.
از طرفی مأمورینی هم بودند که فقط برای کار راه اندازی از فکر و خلاقیت خود استفاده می‌کردند و نام خانوادگی خاصی را به فرد مذکور پیشنهاد می‌کردند که شاید آن‌ها هم از روی اجبار می‌پذیرفتند. مثلا کسی که در آن لحظات، در فکر گرفتاری‌های شخصی خود بوده و غمی داشته را «پریشان احوال» نام نهاده‌اند. شخص دیگری که ساکت و آرام نشسته بوده تا نوبتش برسد و داد و بیداد نمی‌کرده را «خاموشی» نام گذاری کرده‌اند و...
یک نام خانوادگی ممکن است دارای پسوند، میانوند، پیشوند و یا فاقد آن باشند. با این‌حال اغلب نام‌های خانوادگی معمولاً نسبی بوده و فرد یا فامیل را به یک فرد مهم (محمدی، حسینی،...)، به یکی از اجداد (مهدی‌پور، محمدزاده،...)، به یک محل (تبریزی، اصفهانیان، شیرازی،...)، به یک شغل یا حرفه (صراف، جواهریان، پزشکزاد،....)، به یک دودمان (آل‌هاشم، بنی‌هاشمی،....)، به یک ویژگی بدنی (خوش‌چهره،....) یا فیزیکی (قهرمان، قوی‌پنجه،...) نسبت می‌دهند.
اما اگر آمار نام‌های خانوادگی را بخواهید، باید گفت امروزه اتباع ایران مجموعا حدود ۱۰ هزار نام خانوادگی مختلف دارند که از میان آن‌ها واژه‌های محمدی، حسینی، احمدی و موسوی به ترتیب دارای بیشترین شمار کاربرد به صورت انفرادی و یا ترکیبی با واژگان دیگر می‌باشند. نام خانوادگی‌های محمدی با ۷۵۰ هزار، حسینی با ۵۰۰ هزار و احمدی با ۴۷۰ عنوان بیشترین فراوانی را در کشور دارند.
شرایط تغییر نام خانوادگی تا همین چند سال پیش چندان آسان نبود، اما در سالهای اخیر کمی تسهیل شده است. در سال ۹۲ اعلام شد هر فردی می‌تواند در صورت نامناسب بودن نام خانوادگی خود پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی برای یک بار درخواست تغییر آن را به ثبت احوال ارائه دهد.
بنابر اعلام سازمان ثبت احوال نام خانوادگی نامناسب مانند (پالانی، بیچاره، گدا و...)، بیش از دو کلمه مانند (خنجری برار عزیزی، فلاح ناگزیر لنگرودی و...)، استفاده از واژه‌های خارجی مانند (علی اف، چارلتون، جانسون و...)، مغایرت با ارزشهای اسلامی مانند (بی‌دین، شیطان پرست و...) از جمله مواردی است که می‌توان نام خانوادگی را تغییر داد.
حذف پسوند و یا پیشوند نام خانوادگی نیز طبق قانون امکان پذیر است. اشخاص می‌توانند در مواردی که نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه یا محل باشد مانند افتخاری علی آبادی و تبریزی رادمنش و یا اینکه نام ایل و یا طایفه، شغل باشد نسبت به حذف این موارد اقدام کنند.
همچنین هرگاه پیشوند و یا پسوند نام خانوادگی حرف، عدد و یا کلمه زائد باشد نیز می‌توانند آن را حذف کنند.
و حالا چند مورد از موارد تغییر یافته: حسین‌زاده روزگذران خوش قلب به حسین‌زاده، ترمه بافت ساکن شیراز به ترمه بافت، قصابزاده چرندابی به اهرامی منش، خرکچی به غریبی امجد، حقیر به طا‌ها نیا، فلفلی به فرهنگ اصیل، زیغ به یزدانی گهر، سبزی خشک به راد عارف، زاید به زاهدی‌نژاد، مزدور اول به شریفی فاضل، جمعه به رادکریمی، حمامی به کیانی سمیع، آج به محرابی مقدم.
این تغییرات نسبتا راحت و آسان در مراکز و دفا‌تر
ثبت‌احوال انجام می‌شوند و شما می‌توانید با خیال راحت به این دفا‌تر مراجعه کنید. البته حواستان باشد علاوه بر مدارکی که برای همه ما قابل پیش بینی است یک مدرک مهم‌تر هم لازم است: «اجازه نامه تنظیم شده در دفا‌تر اسناد رسمی از پدر یا جد پدری برای فرزندان کبیر که بخواهند از نام خانوادگی هر یک از آن‌ها استفاده نمایند.»