نقطه قابل تأمل این است که در جهان واقعیات حرف خوب زدن به تنهایی کفایت نمی کند؛ خاصه در روابط بین الملل آرمانگرایی باید از مسیر ممکن طی شود و واقعگرایانه تعقیب شود.

اگرچه درآمد 5 میلیارد دلاری عربستان از حج (طبق اعلام رسمی این دولت در سال گذشته) حدود 2 درصد از بودجه کل این کشور است و به لحاظ اقتصادی عربستان اتکای چندانی بدان ندارد؛ اما جنبه های معنوی این امر که موجب گسترش نفوذ عربستان در بخش عمده ای از کشورهای اسلامی شده و داعیه رهبری جهان اسلام را برای پادشاهان آن کشور فراهم کرده است؛ قطعا موجب عدم اجابت این تقاضا از سوی سعودی ها خواهد گردید.

اما ظرافت این پیشنهاد عبور نرم از انحصار آل سعود بر حج به سوی سازمانی است که همینک عملا در کنترل این کشور است و در صورت افزون شدن فشارها می تواند موجب پذیرش این خواسته گردد.

• سازمان همکاری اسلامی چیست؟

سازمان همکاری اسلامی در واکنش به حادثه هتک حرمت و آتش سوزی عمدی مسجد الاقصی با عضویت 22 کشور در ‏سال 1348 به وجود آمد؛ اما همینک تعداد اعضای آن به 57 کشور از چهار قاره رسیده است. اگرچه همه اعضا کشورهای اسلامی نیستند و مثلا سورینام، کشوری نیم میلیون نفری با حدود تنها یک ششم جمعیت مسلمان در قاره آمریکا نیز عضو آن است؛ اما این سازمان نزدیک به یک سوم تعداد کشور های عضو سازمان ملل را به خود اختصاص داده است. کشورهایی که اغلب استراتژیک و مورد طمع قدرتهای سلطه گر هستند. برای نمونه 74 دصد ذخایر شناخته شده نفت جهان و ۵۰ درصد ذخایر گازی جهان متعلق به اعضای این سازمان است. همین امر سبب حضور حکمرانان دست نشانده در بسیاری از کشورهای عضو شده که منجر به کاهش استقلال رأی و در نتیجه کم اثر شدن آن گردیده است. حتی در مقابله با سیاست های اسرائیل که مهمترین انگیزه تشکیل سازمان بود خود مراکش که از بنیانگذاران سازمان بود روابط پنهانی با رژیم صهیونیستی دارد و سازمان هم واکنشی نشان نداده است.

نام «سازمان کنفرانس اسلامی» که دچار مشکل مفهومی بود، در نشست چهار سال قبل خود در آستانه،‌ پایتخت قزاقستان به «سازمان همکاری اسلامی» تغییر یافت.

اگرچه بسیاری از مصوبات سطح سران و وزیران خارجه اجرایی نمی شود یا کمتر اجرا می گردد اما سازمان مصوبات خوبی مثل صندوق توسعه و پارلمان مشترک یا بین المجالس اسلامی هم داشته است. جدی ترین معضل این سازمان رقابت های درونی آن می باشد که نتوانسته اند رهبری واحدی را ایجاد کنند. همینک چند رهبری در این سازمان مشهود است و ایران، عربستان، ترکیه، مالزی و مصر هر یک با تفسیری متفاوت از اسلام دامنه نفوذی بر کشورهای اسلامی دارند. اگرچه دبیرخانه سازمان بین المجالس اسلامی در تهران است اما با توجه به قرار گرفتن دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی در جده، تأمین بیشترین بخش بودجه این سازمان توسط عربستان عملا سازمان همکاری اسلامی بسیار متأثر از آل سعود بوده است. کمل الدین احسان اوغلو، دبیر کل پیشین ترک این سازمان در دوره ده ساله خود نا حدی توانست نفوذ گسترده پیشین عربستان را در این سازمان کاهش دهد اما با انتخاب ایاد بن امین مدنی به دبیرکلی این سازمان در سال ۲۰۱۴ تلاشهای او تا حد زیادی از دست رفت. ایاد مدنی 78 ساله متولد مکه است و از سال 1378 تا 1384 هجری شمسی وزیر حج عربستان بود و چهار سال بعد وزارت فرهنگ و اطلاعات آل سعود را بر عهده داشت. از این رو حتی اگر کمپین فعلی جواب دهد، منتج به خلع ید آل سعود از مراسم حج نخواهد شد و باید منتظر نتایج بلند مدت آن بود. به ویژه آنکه با فرض تحقق چنین خواستی، عربستان دبیرکلی این سازمان را به راحتی واگذار نخواهد کرد.

با همه این اوصاف این خواست واقع گرایانه تر از دیگر دعاوی است. خاصه آن که این مطالبه با اساسنامه سازمان همکاری اسلامی نیز تطابق دارد. اولین بند اهداف سازمان تصریح بر « ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو» دارد. در بند پنج از « هماهنگ کردن تلاش ها به منظور حفاظت از اماکن مقدس» سخن می گوید و بند هفتم « ایجاد جوی به منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها» را خواستار است.

• هویت سازمان

سازمان با آنکه به لحاظ بنیان اعتقادی و قاعده نفی سبیل باید بستر تعامل اقتصادی بیشتر اعضا می گشت؛ توفیقی در این حوزه نداشت. اکنون کشورهای عضو زیر 7 درصد با همدیگر مبادله دارند و بیشتر مبادلات آنان با کشور های غیر مسلمان است. پیشنهاد قدیمی ایران برای پول واحد کشورهای اسلامی متکی بر بانک توسعه اسلامی هم که می توانست از کشورهای اسلامی در برابر کاهش شدید ارزش دلار حمایت کند، بازرگانی ملسمین را تسهیل کرده و راحت تر شدن رفت وآمد اتباع و جهانگردان و.. را یاری رساند؛ از مرز سخن فراتر نرفت. این انتقاد به کشور خودمان هم وارد است و مبادلات ایران با اعضای سازمان ناچیز است؛ در حالی که بازار آنها ظریفیت بالایی در جذب کالاهای صادراتی کشورمان دارد.

باید پذیرفت که سازمان در سالهای قبل بیشتر یک جایگاه تشریفاتی داشته و فاقد هویت عملی بوده است. انتقادات به همین امر سبب تغییراتی همچون تغییر نام شد اما باید دید اعضایی که تغییر را از اسم سازمان شروع کردند، حاضر به گامهای دیگر هم هستند؟ مطالبه اداره اصلی ترین مناسک مسلمین که برخاسته از اساسنامه سازمان است؛ محکی برای این سؤال خواهد بود.

اگر سازمان به سمت هویت مستقل خویش گامهای جدی بردارد؛ شاید بتوان دیگر پیشنهاد قدیمی ایران برای گرفتن کرسی دائمی شورای امنیت سازمان ملل برای این سازمان را هم تعقیب نمود؛ اما تا زمانی که چنین عزمی در اعضا نیست، طبعا دشمنان نیز هویت آن را جدی نخواهند گرفت.