ویژه

نگاهی به آثار و تألیفات شهید صادق امانی

«در مدتی که شهید امانی در منزل ما به سر بردند، از ایشان فیض بسیار بردم. مرحوم حاج صادق امانی، کمالاتی بسیار زیادی داشت. اوایل برای اینکه سرگرمی برایشان فراهم کنم، کتابهای زیادی در اختیارشان قرار دادم. سفرنامه ابن بطوطه، روح‌القوانین، تاریخ روضه‌الصفا... اما او گفت اینها را رها کن! قرآن و نهج‌البلاغه را بچسب. گفت هر چه می‌خواهی در قرآن و نهج‌البلاغه هست. تمام اینها، با تفکر عمیق و دقیق و نهج‌البلاغه به دست می‌آید».

مجتبی سلطانی- شهید حاج صادق امانی در طول زندگی نسبتاً کوتاه خود آثار و تألیفاتی بر جا نهاد. آنچه در باره این آثار مهم است جایگاه قرآن و نهج‌البلاغه و تأثیر آنها بر خط فکری حاج صادق است. به طوری که می‌توان اذعان داشت بنیان فکری و مطالعاتی شهید صادق امانی بر اساس قرآن و نهج‌البلاغه استوار بود، تا جایی که وی منشأ همه علوم را این دو کتاب می‌دانست. مصطفی حائری زاده در این باره می‌گوید:

«در مدتی که شهید امانی در منزل ما به سر بردند، از ایشان فیض بسیار بردم. مرحوم حاج صادق امانی، کمالاتی بسیار زیادی داشت. اوایل برای اینکه سرگرمی برایشان فراهم کنم، کتابهای زیادی در اختیارشان قرار دادم. سفرنامه ابن بطوطه، روح‌القوانین، تاریخ روضه‌الصفا... اما او گفت اینها را رها کن!

قرآن و نهج‌البلاغه را بچسب. گفت هر چه می‌خواهی در قرآن و نهج‌البلاغه هست. تمام اینها، با تفکر عمیق و دقیق و نهج‌البلاغه به دست می‌آید».

شهید صادق امانی در مسجد شیخ علی با شیوه‌های مختلف به تربیت دینی و مذهبی جوانان همت می‌گماشت. یکی از این شیوه‌ها سرودن شعر بود. حاج صادق امانی همچون پدر و مادر و پدربزرگش علاقه وافری به امام حسین(ع) داشت و این عشق و علاقه از همان دوران کودکی در وی نهادینه شده بود.

و با توجه به همین علاقه و ارادت وی به امام حسین(ع) اکثر اشعارش به مدح و ثنای آن بزرگوار و واقعه‌ی جانسوز کربلا و شهادت اباعبدالله و فرزندان و یاران و اصحاب ایشان اختصاص دارد. چنان که به روایت حاج هادی امانی برادر و همرزم شهید حاج صادق امانی؛ او خیلی نسبت به اباعبدالله الحسین(علیه السلام) ارادت داشت، به گونه‌ای که هر وقت نام مبارک و مقدس این امام همام بر زبانش جاری می‌شد، اشک ناخودآگاه از گوشه چشم ایشان سرازیر می‌شد». یا به روایت همسرش: «هیچ وقت زیارت عاشورایش ترک نمی‌شد، همیشه بعد از نماز صبح زیارت عاشورا می‌خواند». امانی در ابتدای مجموعه اشعارش حدیثی از امام صادق(ع) به این مضامین نقل می‌کند: «هر که در حق حسین(ع) شعری گوید و یک نفر را بگریاند، بهشت برای اوست». امانی با توجه به این مسئله و همچنین به دلیل شدت علاقه و محبت نسبت به امام حسین(ع)، اولین شعر دیوانش را در رثای اباعبدالله الحسین(ع) سرود.

و در کل بیش از نیمی از دیوان اشعار شهید صادق امانی به امام حسین(ع)، واقعه کربلا، حضرت ابوالفضل العباس، حضرت زینب(س) و فرزندان امام حسین(ع) اختصاص دارد.

یکی از ویژگیهای اشعار مذهبی امانی، به ویژه شعرهایی که در باره مصیبت واقعه کربلا سروده است، مستند بودن به روایات و کتابهای مقاتل و منابع اصلی واقعه کربلا است. این خصیصه سروده‌هایش را بعد از گذشت چند دهه تازگی بخشیده است. روایت محمد توحیدی یکی از شاگردانش بر این گفته صحه می‌گذارد:

«... این فرد از نظر پاکی و درستی و تقوا به قدری مرتبه بالایی داشت که وقتی می‌خواست شعر بگوید، مصیبت بگوید، کتاب منتهی‌الامال یا مقاتل را جلویش باز می‌کرد اشعارش را ببیند. یک شعرمتفرقه در آن پیدا نمی‌کنید. من حدود پنجاه سالی هست که اشعار ایشان را در مجالس مختلف می‌خوانم. خواننده رسمی نیستم، ولی بعضی وقت‌ها در مجالس می‌خوانم، کهنه نمی‌شود. تازگی دارد. مقتل را باز می‌کرد، نگاه می‌کرد که ببیند مقتل چه نوشته، عین آن را می‌آورد در قالب شعر؛ چه اشعاری که مربوط به بچه‌ها بود، حضرت قاسم(ع) و حضرت علی اصغر(ع) هر یک از اشعاری که می‌خواست بگوید از روی مقتل بود. عین مقتل را[به شعر] می‌گفت. این دسته اشعاری بود که ایشان در باره مصیبت[کربلا] می‌گفت».

گفتنی است اشعار حاج صادق چون بیشتر در قالب مراثی و مداحی و برای جلسات روضه سروده شده، در آن آرایه‌های ادبی و قواعد شعری چندانی به کار نرفته است. از سویی دیگر اشعار وی در یک قالب خاص شعری نمی‌گنجد، هر چند بیشتر اشعارش در قالب غزل سروده شده است.

فهرست موضوعی قرآن

یکی از آثار ارزشمند حاج صادق امانی آن هم در سن 24 سالگی که از علاقه و همنشینی وی با قرآن کریم نشأت می‌گرفت، کتاب منتخب المعارف (فهرست موضوعی قرآن) است. اقدام با ارزش و قابل تحسین صادق امانی در دهه 1330 ش نگارش کتاب منتخب المعارف القرآن است که در تاریخ 10/3/33 ش نگارش آن آغاز و در تاریخ 8/1/1335 ش «به توفیق الملک العلام» به اتمام رسید.

امانی با تدبّر در آیات قرآن که خداوند هم در بسیاری ازآیات انسان را به این مسئله دعوت می‌کند، معارف و موضوعات مختلف و متعددی از لابه‌لای آیات قرآنی استخراج نمود. این موضوعات کلیه مسائل مربوط به زندگی دنیوی و هم زندگی اخروی انسان و دستورات دینی و امر و نهی‌ها و سفارشات و توصیه‌های خداوند به انسانها را در بر می‌گیرد.

شهید امانی ضمن فهرست موضوعات قرآنی، برای هر یک از این معارف و موضوعات، آیات قرآنی مربوط به آن را استخراج کرده است.

نکته ارزشمند در باره این کتاب این است که حاج صادق سعی داشت با گردآوری این مجموعه از آیات و روایات نشان دهد که توجه به این آیات و عمل به آنها تأثیرات اجتماعی زیادی در جامعه ایجاد می‌کند. این در حالی است که خود امانی در عمل به معارف و دستورات قرآنی بسیار کوشا بود. قاسم امانی فرزند شهید در این باره می‌گوید:

«کتابی جمع آوری کردند با عنوان منتخب المعارف که در هر زمینه و موضوعی آیات و احادیث را جمع کرده که در هر برخوردی می‌شود استفاده کرد که چه کارهایی باعث وهن مذهب تشیع شود. در جامعه امروز می‌تواند مفید باشد که کسی که مسلط به آیات و روایات است چطور برخورد می‌کند و در زندگی ما می‌تواند مؤثر باشد».

گفتنی است که دست نوشته‌های این مجموعه که در دهه 30 ش توسط امانی به نگارش در آمده است در سال 1380 ش به صورت کتابی در 240 صفحه توسط نشر محدث به چاپ رسیده است.

جزوه اثبات خدا

بعد از شهریور 1320 ش بسیاری از گروه‌ها و احزاب سیاسی و مذهبی شروع به فعالیت کردند. از جمله این گروه‌ها احزاب کمونیستی بودند که از جمله مهمترین آنها حزب توده بود. این حزب با توجه اوضاع سیاسی و اجتماعی بعد از شهریور 1320 بسیار گسترش پیدا کرد و بسیاری از افراد را با شعارهای فریبنده به سوی خود جذب کرد و در طول دهه 1320 و 1330 ش با انتشار روزنامه‌هایی به تبلیغ اندیشه‌های خود می‌پرداخت. لذا شهید صادق امانی از گسترش اندیشه‌های مارکسیستی در جامعه و تأثیر سوء آن بر جوانان مذهبی و متدین احساس خطر کرد. از این رو با عنایت به این مسئله بعد از کودتای 28 در دهه 1330 ش طی جلساتی که ر شبهای ماه مبارک رمضان در مسجد شیخ علی برگزار می‌شد مطالبی در باره اصول و فروع دین بیان کرده است تا از انحراف جوانان به سوی اندیشه‌های مارکسیستی و کمونیستی جلوگیری کند و آنها را به سوی خداوند و اندیشه‌های اسلامی سوق دهد. وی این مطالب را در جزوه‌ای تحت عنوان «اثبات خدا» نگاشته است. این جزوه شامل سه بخش است: بخش اول در باره اثبات خدا، بخش دوم، صفات خدا و بخش سوم در باره برخی از مسائل فروع دین است.

https://shoma-weekly.ir/Sg2VR2