در فضای اغتشاشات اخیر کشور، آیا بازی های دیجیتال اثرگذار بوده اند یا خیر؟ چگونه می توان این اثرگذاری را ثابت کرد و از کجا بدانیم این حرف ها درست است؟
ما سه نکته داریم که از کجا بفهمیم آیا بازی‌ها در این اغتشاشات اخیر تأثیرگذار بودند یا نبودند؟.
شاید در دسترس‌ترین و راحت‌ترین دلیل، استناد به سخنان مسئولان نظامی و یا انتظامی است که آمار می‌دهند.
سردار فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه اعلام می‌کند: برخی از نوجوانان و جوانانی که در این اغتشاش دستگیر شده اند، اشاره به کلیدواژه‌ی «شبیه‌سازی بازی دیجیتالی» کرده اند.
این نقل از کسی است که مجموعه آنها تیم‌های بررسی دارند و گزارش دریافت می‌کنند و از خود بچه‌ها و کسانی که اغتشاش کرده‌اند این حرف را گرفته‌اند؛ پس صرف ادعا نیست و قابل استناد است.
دومین نکته این‌که سردار محمد عبدالله‌پور، فرمانده‌ی سپاه استان گیلان می‌گوید که ما در این اغتشاشات، ۱۰۸ لیدر دستگیر کرده ایم. این فراتر از بچه‌هایی هستند که به صورت هیجانی در این اغتشاشات حضور پیدا کردند و در ادامه بیان کرد: تعدادی از این لیدرها به شدت اهل بازی بودند و خودشان می‌گفتند که از بازی تأثیر گرفتیم؛ پس از سطح عموم بالاتر آمدیم و به لیدر هم رسیدیم و از ۱۰۸ لیدر تعداد معتنابهی هم اهل بازی بوده‌اند.
درخواست من از مسئولین نظامی و انتظامی این است که این نکات را به صورت یک نمودار حرفه‌ای، یک آمار رسمی و جدول‌دار اعلام کنند و بعدا به صورت علمی قابل استناد باشد که در فلان اغتشاش مثلا ۳۰ درصد بر این اساس بوده است. یک کار علمی هم بکنند که در آینده به شدت قابل استناد و مورد نیاز کشور است.
دلیل دوم نوع رفتارهایی است که مشهود بوده است. یعنی مثلا من در حوزه جلسه دارم، در فلان سازمان جلسه دارم، وقتی می‌نشینم، همه دارند نقل می‌کنند که؛ حاج‌آقا! این رفتارها در غیربازی‌ها اصلا وجود دارد؟ یعنی ادراک عمومی به این رسید که این یا مال فیلم‌های اکشن آن‌چنانی و یا بازی‌های اکشن است. این‌که خود فرد داعیه‌دار می‌شود که بخشی از این اغتشاش را انجام دهد، این در فیلم هم وجود ندارد؛ در بازی وجود دارد که خودم نقش ایفا می‌کنم. پس احتمالا بازی‌ها بسیار به مراتب جدی‌تر از فیلم‌ها و این چیزها تأثیرگذار بودند.
مثلا برای من نقل کرده‌اند که چند شب پیش جلوی دانشگاه صنعتی شریف، سه دختر یک نیروی پلیس را دوره می‌کنند و او را به حرف و صحبت می‌گیرند. آنها یک قدم جلو می‌روند و آن بنده‌ی خدا به خاطر بحث محرم و نامحرم، یک قدم به عقب می‌رود. آن ۳ دختر او را کنار دیوار می‌کشانند و او را احاطه کرده‌اند و یک پسری مخفیانه در این میان می‌آید و چاقو را زیر دل او می‌زند و تا بالا می‌کشد.
ما این حرکات را کجا دیدیم؟ با فیلم‌ها هم چنین چیزهایی ندیده‌ایم. این رفتارها در بازی ها وجود دارد.
نکته‌ی سومی که وجود دارد کسانی هستند که در همین ایام داخل در این تیم‌ها شده‌اند برای این‌که تشخیص رفتار بدهند و منشأیابی کنند، مثل خبری که خبرگزاری فارس مفصل منتشر می‌کند و خبرنگار می‌گوید من ۳-۴ ساعت بین این‌ها بودم و دقیق توضیح می‌دهد و می‌گوید که نمی‌توان گفت هیچ‌کدام از رفتارهای این‌ها با آنچه که در بازی‌ها دیده بودند، تفاوت داشت.
البته او تفکیک می‌کرد و می‌گفت که لیدرها جدا بودند؛ ولی ما طبق اظهارنظر سردار عبدالله‌زاده گفتیم که لیدرها هم از همین‌ها بودند، یعنی بخشی از این‌ها این‌طور بودند.
مشخصا چه نوع بازی‌هایی روی نوجوانان و جوانان ما اثر گذاشته است؟ یکی از مطلعین بیان می کرد در یکی از شهرها، ۱۰۰ درصد نوجوانانی که دستگیر شدند، تأثیر گرفته از فضای گیم بودند. می‌خواهم بدانم مشخصا چه نوع بازی‌هایی روی این افراد تأثیر گذاشته است؟
بازی ها اثرگذار هستند؛ اما به نظر می‌رسد بازی‌ها به تنهایی نمی‌توانند افراد را بیرون بکشند و به اغتشاشات بیاورند.
این کار شبکه‌های مجازی و ماهواره است. یعنی بازی این قدرت را ندارد که تو را تحریک کند و بیرون بیاورد؛ اما اگر بیرون آمدی به تو یاد داده که چه کاری باید بکنی. پس حیطه‌ی تأثیرگذاری آن حیطه‌ی رفتار بعد از وقوع اصل عمل است.
ببینید در اغتشاشات اخیر من چهار دلیل را خیلی عمده می‌بینم؛ اول خانواده، دوم فضای مجازی به ویژه پیام‌رسان‌ها، سوم ماهواره و چهارم بازی‌های دیجیتالی.
اولین مقصر هم مسئولین وزارت فناوری اطلاعات و وزارت ارشاد هستند. یعنی این‌ها مسئول حاکمیت این کار هستند و باید این‌ها را تدبیر کنند. نمی‌توانند بگویند که به ما ربطی ندارد و ما خرج‌های دیگری داریم. باید برای مباحثی همچون ساماندهی بازی های دیجیتالی در کشور، بودجه مناسب تعیین کنند و متأسفانه امروز به این صورت نیست.
در بحث چهارم که بحث بازی‌های دیجیتالی است، ببینید ما دو سبک بازی داریم که به صورت گروهی انجام می‌شود.
عمده‌ی این اغتشاشات و این نکاتی که گفته شده است، برداشت من این است که از این دو سبک حاصل می‌شود که به آنها بازی‌های گروهی می‌گویند که سبک مولتی پلیِر است؛ بازی‌هایی که چند نفر همزمان با هم بازی می‌کنند و همچنین بازی بتل رویال (battel royal) که توسعه یافته‌ی همین مولتی پلیِر است که ۱۰۰ نفر در یک محیط از کل جهان حضور پیدا می‌کنند و این‌ها باید یکدیگر را از بین ببرند تا یک نفر بماند، آن یک نفر پیروز می‌شود و جوایز را می‌گیرد.
خود مولتی پلیِر هم گونه‌های مختلفی دارد که یک مدل آن تیم دث مچ (TDM) است. یک مدل، مدل فرانت لاین است. در مدل فرانت لاین، دو گروه از دو نقطه‌ی دور از هم در محیط قرار می‌گیرند و زائیده و ایجاد می‌شوند. این‌ها یکدیگر را نمی‌بینند ولی باید یکدیگر را نابود کنند تا به یک امتیازی مثلا به ۵۰ امتیاز دست یابند. آن‌قدر یکدیگر را می‌کشند و اینجا مسیرها و کوچه‌های مختلفی وجود دارد، از پنجره‌ها با اسلحه‌های تک تیرانداز و امثالهم باید با هم درگیر شوند تا یک تیم به آن ۵۰ امتیاز برسد و یکی برنده و دیگری بازنده است.
چیزی که ما در این اغتشاشات دیدیم، این‌هایی که از جاهای مختلف شروع می‌کردند و از یک نقطه‌ی خاص نبودند، من مبدأ آنها را خیلی شبیه بازی فرانت لاین می‌دیدم. یعنی وقتی می‌گفتند من به یاد این می‌افتادم که ما در آنجا شبیه به این را داریم.
حالا از این بدتر، تیم دث مچ (TDM) است که می‌گوید مکان زایش تصادفی است. به همین دلیل ممکن است شما اینجا باشید و دشمن شما هم همین جلو زائیده و ایجاد شود. این یک مدل است که مثلا این‌که در تهران شنیدیم که بچه‌ها با آن حالت هیجان بازی‌ها می‌آمدند و می‌دویدند و به یک خیابانی می‌رسیدند تا به ۴۰-۵۰ نفر می‌رسیدند، موتورسواران لیدر پیدایشان می‌شد و چهار تا چیز را هم آتش می‌زدند، بعد تا پلیس‌ها می‌رسیدند، این‌ها درجا فرار می‌کردند و نشانی جای بعدی را می‌دادند. من نمی‌گویم نقطه به نقطه شبیه همین مدل بازی است؛ ولی بچه‌ها این را در کجا تجربه کرده‌اند؟ در فیلم که تجربه نکرده‌اند، در تیم دث مچ (TDM) تجربه کرده‌اند که هر دفعه که مُردند و یا هر دفعه که شکست خوردند از یک جای دیگری بروز و ظهور پیدا کردند.
از همه جالب‌تر مُد کپچر ده فلگ است؛ اینجا را تصاحب کن و پرچم خودت را بالا ببر. ما در بحث آتش زدن پرچم که اتفاق افتاد، به یاد مُد کپچر ده فلگ افتادم.
شما فرض کنید یک میدان مثل میدان انقلاب تهران است. آن طرف گارد امنیتی ایستاده، این طرف مردم عادی دارند رفت و آمد می‌کنند، یک طرف هم کسانی هستند که کمی احساس تحرک دارند. چطور می‌شود که یک‌دفعه در ۴ متری پلیس‌ها پرچم آتش زده می‌شود؟ این‌ها از کجا فرار می کنند؟ چطور می‌آیند؟ به کدام کوچه می‌پیچند؟ این‌ها این حس و حال را در کجا تجربه کردند؟ در مُد کپچر ده فلگ تجربه کرده‌اند.
این‌ها انواع و اقسام دارد و ۱۲-۱۳ مدل آن خیلی متعارف است. می‌خواهم بگویم این‌ها به این کار ما شبیه‌تر است. قرار هم نیست که ما یکی را پیدا کنیم که ۱۰۰ درصد عین این باشد و بگوییم این است. نه برادر من! تو آموزش بده، خودش بقیه‌اش را انجام می‌دهد. شما ۷۰-۸۰ درصد را یاد بدهید، خودش تا ۱۰۰ درصد را انجام می‌دهد. او انسان است، عاقل است، می‌فهمد و کارش را توسعه می‌دهد.
پس بازی‌های اکشن، به ویژه بازی‌های اکشن جنگی غربی خیلی تأثیر گذار بوده اند.
ببینید وقتی بازی مثل پابجی و یا کالاف دیوتی و فورتنایت و این‌ها را بازی می‌کنند، این‌ها بازی‌های متعارف مولتی پلیّر و بتل رویالی هستند که بچه‌ها وقتی با این‌ها بازی می‌کنند شاید نتوانید بعد از ۷-۸ ساعت هم این‌ها را بیرون بکشید ولی یک لحظه نمی‌تواند حواسش را به این طرف پرت کند، یک چایی بخورد، نمازی بخواند، درسی بخواند و یا دستشویی برود. چرا؟ چون آن‌قدر درگیر بازی است که اگر یک لحظه مکث کند، از بین می‌رود و می‌میرد و او نمی‌خواهد بمیرد.
همان‌طور که گفتم این بچه، زورش به یک موش و مورچه نمی‌رسد؛ ولی آنجا به کرات آدم می‌کشد. این‌ها از اشتباهاتی است که بازی‌ها به خاطر درآمد انجام دادند.
جمهوری اسلامی در حوزه‌ی بازی‌های دیجیتال چه برنامه‌ای باید داشته باشد و رویکرد آن چه چیزی باید باشد که شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم؟
انصافا فعالیت‌ها و اقدامات خوبی انجام شده اما کوچک و محدود است.
ما از حاکمیت این انتظار را داریم که حمایت کند. من نمی‌گویم چون بازی‌ها در این اغتشاشات تأثیرگذار بودند برویم و در مقابل آن بایستیم. بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای یک معاونتی به نام نظارت دارد و نظارت هم یک ستادی به نام ستاد مبارزه با بازی‌های قاچاق دارد. بازی‌های قاچاق هم چه تعریفی دارد؟ بازی هایی که طبق رده‌بندی سنی ایران که خود بنیاد انجام می‌دهد، غیرمجاز باشند. کسی حق ندارد این را بفروشد و یا در سایتش بگذارد. این ستاد باید محکم به فعالیتش ادامه دهد، یقینی است و هیچ‌کسی هم نباید این را زیر سؤال ببرد.
در اینجا از وزارت فناوری اطلاعات گلایه می‌کنم. وزارت فناوری اطلاعات در سالیان سال رها بوده است. این دولت را عرض نمی‌کنم.
در این سالها که وزارت ارتباطات و اینترنت و این‌ها بوده است، کلا سایت‌ها را رها کرده‌اند. شما می‌توانید گران‌ترین بازی خارجی را در ایران با هزینه‌ی ترافیک دانلود کنید. یعنی مثلا هر گیگ هزار یا دو یا سه هزار تومان بخرید و یک بازی که به پول ایران ۱۰ میلیون تومان قیمت دارد را با ۴۰ هزار تومان دانلود کنید و بازی کنید. بعد الان بنیاد می‌گوید که این ۱۰۰ بازی مجاز و این ۳ بازی غیرمجاز است. واقعا هم این‌طور است، یعنی غیرمجازها بسیار کم هستند. آنها دید حداقلی داشتند، یعنی می‌خواستند تا امکان دارد قضیه مشکلی نداشته باشد و سختگیری نکنند؛ اما الآن همان سه بازی غیرمجاز را هم می‌توانید دانلود کنید. این دیگر وظیفه‌ی بنیاد و وزارت ارشاد نیست، این وظیفه‌ی وزارت ارتباطات است.
چطور توانست واتساپ را ببندد؟ اگر اراده کند آن را هم می‌بندد. من حس می‌کنم اراده‌ای نیست و اتفاقا من فکر می‌کنم خانواده‌ها به شدت طالب آن هستند، چون تعداد آن هم کم است و زیاد نیست و این بازی ها اگر بسته شوند، مشکلی پیش نمی آید.
همچنین حکومت باید حالت ایجابی داشته باشد، یعنی اگر ۱ درصد مقابله است، ۹۹ درصد باید برای تولید وقت بگذارد. ببینید چند روز پیش عربستان سعودی یک پولی را اعلام کرد که مبلغ آن هم در اینترنت هست و اگر به انگلیسی سرچ کنید حتما می‌آید. بنده حساب کردم با دلاری ۳۰ هزار تومان چقدر برای این صنعت پول گذاشته است.
همین چند روز پیش هم بود. میلیارد نه، تریلیارد نه، ۱ بیلیارد و ۱۲۵ تریلیارد تومان به پول ایران سرمایه‌گذاری کرد. چرا؟ گفت که من نمی‌خواهم دیگر این‌قدر به نفت وابسته باشم، من تا ۸ سال دیگر باید در کنار نفتم درآمدهای دیگر هم داشته باشم که جاذبه‌ی گردشگری و بازی‌های دیجیتالی است. من می‌خواهم از اقطاب صنعت بازی‌های دیجیتالی دنیا باشم.
در ایران چقدر سرمایه‌گذاری می‌کنند؟ خود ما باید بازی تولید کنیم، باید بهترین کیفیت دنیا را خودمان بسازیم. باید بچه‌های ما افتخار کنند، اصلا کل دنیا افتخار کنند که بتوانند در شرکت‌های بازی‌سازی ایران کار کنند.
این قابلیت در ایران وجود دارد که بازی های باکیفیت ساخته شود؟
بله؛ اگر حمایت کنیم وجود دارد. بیشترین مسئله علم است و انصافا استعداد ایرانی‌ها هم عالی است. یعنی شما از هزار نفر شاید یک نفر را پیدا کنید که ضعف استعداد دارد، ۹۹۹ نفر استعداد بالایی دارند.
پس درخواست جدی ما این است که رویکرد حکومت به شدت ایجابی باشد. البته آن رویکرد سلبی ۱ درصد لازم است وآن را هیچ‌کسی انکار نمی‌کند و باید باشد.
حالا نکته‌ای که در اینجا دارم این است که یک اقدام دیگری هم نیاز است انجام شود و آن هم بحث توسعه‌ی سواد بازی است.
ما باید سواد بازی و تفکر انتقادی در خصوص بازی‌ها را توسعه دهیم. کسی که گیمر است، این‌قدر راحت محتوای داخل بازی را نپذیرد. الان خیلی از بچه‌های ما به راحتی می‌پذیرند. در انیمیشن‌ها و فیلم‌ها دیده‌اید این‌طوری است که می‌گویند آنها این‌طوری زندگی می‌کنند. آنها هزار تا اشتباه دارند، در فیلم هم اشتباهاتشان را می‌بینند ولی انکار می‌کنند، چون مبهوت آن هستند. کار دوم ایجابی ما توسعه‌ی سواد بازی و تفکر انتقادی همه جانبه است.