همسر با ایمان، همسر سپاسگزار
دین‌داری و ایمان به خداوند از جمله معیارهایی است که در منابع اسلامی مورد توجه جدی قرار گرفته و رعایت آن شرط اساسی در انتخاب همسر به شمار آمده است. بر این اساس، مردان و زنان مؤمن از وصلت با افراد بی‌ایمان، حتی در صورت برخورداری از سایر معیارهای همسر مطلوب، نهی شده‌اند. البته، ایمان و تقوا درجات بسیاری دارد. کمترین درجه آن، که نادیده گرفتنش در امر انتخاب همسر آفات و آسیب‌هاى فراوانى را در پى خواهد داشت، انجام واجبات و ترک محرمات است.
بدون شک کسى که در برابر خداى جهان و خالق هستى کرنش نکرده و به دستورات او بى‌اعتنایى می‌کند، در برابر همسرش هم کرنش نخواهد داشت و ارزشى براى او قائل نخواهد شد. کسى که در برابر آن همه نعمت خداوند حاضر نمی‌شود شکر او را به جا آورد، چگونه می‌تواند قدردان زحمات و تلاش‌هاى همسرش باشد؟
به چه خواستگاری جواب رد بدهیم؟
یکى دیگر از شرایط همسر خوب، خوش اخلاق بودن است. اولیاى دین به پدران و مادران توصیه کرده‌اند که اگر خواستگار خوش اخلاق و متدینى به خواستگارى دخترشان آمد، بپذیرند وگرنه پیامدهاى بسیار بدى خواهد داشت. مردى به محضر امام حسن (علیه‌السلام) آمد و عرض کرد: دخترى دارم و زمان ازدواجش فرا رسیده است، او را به چه کسى بدهم؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: «او را به مرد پارسایی بده؛ زیرا اگر او را دوست داشته باشد، عزیزش می‌دارد و اگر او را خوش نداشته باشد، به او ظلم نخواهد کرد».
کسى در نامه‌اى از امام رضا (علیه‌السلام) پرسید: یکى از اقوام من به خواستگارى دخترم آمده است، اما قدرى بد اخلاق است. امام رضا (علیه‌السلام) در پاسخ او نوشت: اگر بد اخلاق است، دختر خود را به او نده.
اصل اصالت!
دلیل اهمیت اولیای دین به شایستگی خانوادگی این است که ویژگی‌های خانواده از طریق ژن‌ها به فرزندان منتقل می‌شود و بهره‌مندی فرزندان از خصلت‌های خوب اخلاقی، دلیل پاکی وراثت و فضیلت خانوادگی آنها است. علاوه بر انتقال خصوصیات از طریق وراثت، نوع تربیت خانواده هم به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تربیت در پرورش فرزند تأثیرگذار است. از طرف دیگر، ازدواج تنها زندگی با یک فرد نیست، بلکه ازدواج با یک فرد مساوی با پیوند با یک خانواده و فامیل و نسل است. بنابراین، ازدواج با فردی از خانواده ناصالح که می‌تواند منجر به بروز تنش‌هایی در خانواده شود، به رغم برخورداری وی از جذابیت‌های جسمانی، مورد نهی منابع اسلامی قرار گرفته است.
البته، اصالت خانوادگى همسر، یکى از شرایط است و نه تنها شرط. چه بسا افرادى که داراى خانواده‌اى اصیل و باتقوا و باشرافت هستند، اما خود آنان از آن تقوا و شرافت و اصالت بهره‌اى نبرده‌اند که پسر نوح نمونه تاریخى این ادعا است و نمونه‌های مشابه دیگری نیز در اطراف همه ما وجود دارد. از طرف دیگر، نمی‌توان گفت هر کسی در خانواده‌ای غیر اصیل رشد کرده، پس حتما خودش هم از اصالت برخوردار نیست و ضرورتا فرد نامناسبی است. زیرا افراد بسیاری بوده‌اند که در خانواده‌ای غیر مذهبی و غیر اخلاقی رشد کرده‌اند؛ اما راه دیگری انتخاب کرده و انسان‌های بزرگی شده‌اند. بنابراین، نداشتن خانواده‌ای اصیل نیز علت تامه بد بودن نیست.
زیبایی اصل یا فرع؟
پیشوایان اسلام، بر زیبایی زن به عنوان یکی از نشانه‌های همسر شایسته تأکید کرده‌اند، اما مطالعه منابع دینی نشان می‌دهد زیبایی زن، در مقایسه با معیارهای دیگر انتخاب همسر اهمیت کمتری دارد و در صورت لزوم انتخاب بین زیبایی و معیارهای دیگر، زیبایی از اولویت برخوردار نیست. چنانچه در مقایسه بین دین‌داری و زیبایی زن، دین‌داری او، در مقایسه بین صلاحیت خانوادگی و زیبایی زن، صلاحیت خانوادگی او و در مقایسه بین توان باروری زن و زیبایی او، توان باروری او ترجیح داده شده است.
در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «کسی که صرفاً برای زیبایی با زنی ازدواج کند، چیزی را که دوست دارد در او نخواهد دید؛ و کسی که صرفاً برای مال و ثروت با زنی ازدواج کند، خدای متعال او را به همان مال و ثروت واگذار می‌کند؛ پس بر شما است که با افراد دین‌دار ازدواج کنید».
چه مردانی جذاب هستند؟
در مورد زیبایی مردان نیز دین اسلام زیبایی و جذابیت مردان را در عقل و فرزانگی آنها می‌داند. زیرا، علاوه بر اینکه در منابع دینی تأکیدی بر زیبایی ظاهری مردان، به عنوان معیاری برای انتخاب همسر صورت نگرفته، بلکه در مواردی اولیای دین دختران و خانواده آنها را به ازدواج با مردان شایسته، علی‌رغم نازیبایی ظاهری آنها سفارش کرده‌اند.
نترسیدن از فقر
در منابع اسلامی به جنبه‌های اقتصادی انتخاب همسر نگاه ویژه‌ای شده است و طبق این منابع، توان اقتصادی مرد و زن آماده ازدواج، نباید ملاک گزینش یا رد آنها باشد. اولیای الهی مردان بدون همسر را به ازدواج ترغیب کرده و ترک ازدواج از ترس فقر را بدگمانی به خدا دانسته و آن را موجب جدا شدن از مسیر پیشوایان دین به حساب آورده‌اند.
سیره عملی اولیای دین هم نشان می‌دهد که ایشان بدون کمترین نگرانی و با اعتماد کامل به فضل الهی، اصحاب بی‌بضاعت خود را برای خواستگاری می‌فرستادند و به اولیای دختران هم توصیه می‌کردند مسایل اقتصادی را مانع ازدواج دخترانشان با این افراد قرار ندهند.
مسئولیت پذیری و تامین معاش
لازم است کسانی که قرار است مسئولیت اقتصادی خانواده را بر عهده گیرند، افرادی مسئولیت‌پذیر بوده و در راستای تأمین رفاه خانواده از هیچ کوششی فروگذار نکنند. چنانچه امام صادق (ع) به یکی از یاران خود فرمودند: «ای معاذ!... برای خانواده‌ات تلاش کن. مبادا آنان برای تو کار و تلاش کنند» و به یکی دیگر از یارانشان نوشتند: «... در تأمین معاشت تنبلی مکن که باری بر دوش دیگری- یا فرمود: بردوش خانواده‌ات- باشی».