فردی که به خود اعتماد ندارد و خود را کوچک و حقیر میبیند می کوشد با تکیه بر عوامل بیرونی خود را قوی کرده و اعتماد بهنفسش را بالا ببرد و برای نمونه با نمایش ثروت و قدرت و زیبایی خود را بهتر جلوه میدهد. در حالی که بازهم احساس قدرت نمیکند
حامد نجفی مهر- پیشرفته شدن جوامع باعث می شود تا افراد دیدگاهشان نسبت به پیرامون تغییرات زیادی کند. زیرا در این جوامع رسانه ها و وسایل رفاهی گسترده تر شده و کارهای انسانی را عملاً ماشینها و وسایل الکترونیکی و مکانیکی دیگر انجام می دهند. با ورود این وسایل و تجهیزات به زندگی اجتماعی افراد عملاً عده زیادی از مردم این جوامع دچار بیکاریهای طولانیمدت و موقتی شده و در این دوره احتمال اینکه به کارها و فعالیتهای مصرفگرایانه روی بیاورند بیشتر است. البته روی آوردن به وسایل و تجهیزات رفاهی به دلیل کارکرد مناسب و کمتر هدر دادن زمان بسیار مناسب است اما ورود کالاها و تجهیزات لوکس به بازارها باعث افزایش روحیه مصرفگرایی افراد شده و آن ها را به سوی پدیده ناهنجار اجتماعی «چشم و هم چشمی» سوق می دهد. اینکه آیا چشم و هم چشمی صرفاً مفهومی منفی است و اینکه آیا کاربردهای دیگری در زندگی ما دارد و چگونه میتوان آن را تعادل بخشید.
رقابت از نوعی متفاوت
غالب افراد چشم و هم چشمی را بر سر مادیات میدانند و آن را پدیده ای ناهنجار می پندارند در حالی که متخصصان حسادت و چشم و هم چشمی را تنها بر سر مادیات ندانسته و نظراتی دیگر دارند. دکتر فربد فدایی روانپزشک در این مورد می گوید: هر یک از فرزندان خانواده مایل هستند مورد توجه والدین قرار گرفته، از اینرو با سایر فرزندان رقابت میکنند و حتی نوه ها هم برای جلب محبت و نظر انحصاری پدربزرگها و مادربزرگها باهم رقابت میکنند. واقعیت آن است که انسان با همان انگیزههایی که در دوران شیرخوارگی و نوپایی در وجودش نهادینه شده است پا به دوره کودکی، نوجوانی و جوانی میگذارد. یعنی خشم، ترس، رنجش و حسادت و...
باید امیدوار بود که در دوره میانسالی و سالمندی انگیزه ها و عواطف مثبتتری زندگی افراد را تحت الشعاع و فضای روابط انسانی را تحت تأثیر قرار دهد. در عرصه اجتماعی با گذشت زمان و در طول تاریخ این تحول مثبت دیده می شود. رقابت بین روستاها یا محلات یک شهر واحد، یا بین شهرها و سپس بین کشورها امروز جای خود را عموماً به همکاری داده است. بنابراین میبایست به کسانی که گرفتار چشم و هم چشمی هستند آموخت به جای آن که در این حوزهها از دیگری تقلید کنند، در مواردی با یکدیگر رقابت کنند، که برای آنان مفید و سازنده است.
چشم و هم چشمی در گذشته
در مورد چشم و هم چشمی و ریشه آن از گذشته دور باید گفت چشم و هم چشمی از دیر باز میان مردم رواج داشته است. حتی در روستاها آثار مردمشناسی آن دیده می شود اما در شهرها به دلیل کمرنگ شدن معنویات و همچنین هجوم فرهنگهای بیگانه در تمام کشورها این پدیده اجتماعی روبه افزایش است.
در گذشته دور هنر عوام و اشراف به پوشیدن لباسهای زیبا بوده است. گاه اشراف زادگان لباسهای نو و با تنوع فراوان بر تن کرده و تن پوشهای زیبا میپوشیدند. همین امر هنر فخرفروشی و به رخ کشیدن زیورآلات و لباسهای آنچنانی و فاخر بوده است. حتی در کشوری مانند ژاپن در زمان گذشته زنان با لباسهای متعدد که آنان را از دیگر زنان جامعه متمایز میساخت، به نوعی پدیده رقابت در داشتن لباسهای متعدد در میان آنان مطرح بود. با این حال در دنیای امروز و در جامعه کنونی هر چه مردم از توانمندی مالی بیشتری برخوردار میشوند، با زر و زیور قصد دارند به دیگران برتری خود را نشان دهند. متأسفانه هر چه می گذرد رقابتها و چشم و هم چشمیها بیشتر می شود.
رقابت سازنده و مثبت
عدهای رقابت را عامل پیشرفت دانسته اند ومعتقدند رقابت سبب پیشرفت دانش می شود. این موضوع در روانپزشکی اجتماعی ثابت شده است که هر اندازه دو نفر به یکدیگر شباهت ظاهری بیشتری داشته باشند احتمال رقابت آنان با یکدیگر بالاتر میرود.
اینگونه رقابتها دو بعد دارند: یک بعد آن نشاندهنده بالا رفتن رفاه و امنیت در جامعه است و بعد دیگر مصرف را در جامعه بالا برده و موجب اشتغالزایی بیشتر می شود. توزیع عادلانه ثروت صورت میگیرد و آسیبهای اجتماعی پائین میآید. اغلب کشورهای سرمایه دار اجازه مصرف هر نوع کالای اقتصادی را به مردم جامعه خود می دهند.
بنابراین تولید در این کشورها افزایش پیدا میکند اما در برخی از کشورها مصرف گرایی اثر منفی دارد بخصوص کشورهای فقیر و در حال توسعه، زیرا بهدلیل تک محصولی بودن این قبیل کشورها اثر منفی دارد و برای استفاده برخی کالاها بناچار باید واردات کالاها صورت بگیرد و به ناچار در این کشورها بیشتر از کالاهای خارجی استفاده میکنند. اگر تولیدات داخلی افزایش پیدا کند و همچنین قدرت خرید مردم بالا برود دیگر نیازی به واردات کالاهای خارجی نیست. سبقت و پیشی گرفتن از یکدیگر در امور خیر نیز چشم و هم چشمی مثبت است. به این معنا که فردی انجام امور را سازنده و مفید و نعمتی بزرگ مییابد و تلاش میکند که او نیز به آن دست پیدا کند و یا آن را انجام دهد. این گونه است که مسابقه در کارهای خیر و نیکو در میان اشخاص به عنوان رقابت سازنده و مفید و هنجاری پسندیده خودنمایی میکند و جامعه را به سوی تعالی و تکامل می کشاند.
چشم و هم چشمی منفی
فردی که به خود اعتماد ندارد و خود را کوچک و حقیر میبیند می کوشد با تکیه بر عوامل بیرونی خود را قوی کرده و اعتماد بهنفسش را بالا ببرد و برای نمونه با نمایش ثروت و قدرت و زیبایی خود را بهتر جلوه میدهد. در حالی که بازهم احساس قدرت نمیکند و این به دلیل ضعف درونی اوست. افرادی که مایلند هر چه بیشتر ثروتمند شوند گمان میکنند با داشتن مقدار معینی ثروت احساس آرامش خواهند داشت.
در حالی که غالباً با به دست آوردن بیشتر از آنهم احساس آرامش ندارند و بیآنکه به آرامشی دست پیدا کنند همچون فرد تشنهای هستند، که با نوشیدن آب شور تشنهتر میشوند. از اینرو نیاز پی بردن به انگیزهها موجب تسلط بر آنها خواهد شد. برخی میکوشند با پوشیدن لباسهای گرانبها و سوار شدن بر اتومبیلهای مجلل به دیگران بفهمانند که آنان دیگر بی پول نیستند بلکه پولدار شده اند. در حالی که برخی دیگر تمایلی به نمایش ثروت خود ندارند و همانند مردم عادی به نظر می رسند. اغراق و تظاهر در هر چیز نمایانگر وجود ضد آن در فرد است. برای نمونه فردی که ظاهر خیلی خشن و بیرحم دارد، در واقع ناخودآگاه میکوشد احساس ضعیف و ترس درون خویش را کتمان کند.
مذمت چشم و هم چشمی
از نظر دینی
با توجه به مسئله رقابت که در این اصطلاح نهفته است، اشخاص برای دستیابی به اهداف رقابتی، دست به انواع و اقسام کارهایی میزنند که در چشم دیگری بزرگ جلوه داده و به نوعی خودنمایی کرده و برتری و چیرگی خویش را نشان دهند. چشم پرکنی و برتریجویی هدفی است که در این نوع رفتار میتوان شناسایی کرد. کسانی که دچار بیماری چشم و هم چشمی میشوند تحت تأثیر پدیده نا بهنجاری اجتماعی قرار میگیرند در الگوپذیری انسانی و رشد و تعالی و بزرگتر شدن از دیگران تقلید میپذیرند و اگر در جهت نادرست باشد نتیجه معکوس و غیرمجاز خواهد داشت. عامل دیگر تکبر است بعضی از افراد با فخر فروختن سعی میکنند از این طریق خودنمایی کنند. حسادت از جمله عواملی است که ضعف و اعتماد به نفس را پایین آورده و در نهایت چشم وهم چشمی را به وجود می آورد.
تأثیرات چشم و هم چشمی
فقر و فساد اقتصادی از جمله عواملی است که موجب انحراف رفتاری، اجتماعی و عقب افتادگی فرهنگی می شود و سبب بوجود آمدن بزهکاری و جرم می شود. همین عامل عواقبی از جمله توقع بیجا از پدر و مادر و از هم پاشیدگی خانوادگی و انحرافات دیگر را به دنبال دارد. برای پیشگیری از این موارد میبایست از دوران کودکی روی حس چشم و هم چشمی و رقابت کار کرد. با بوجود آوردن بلوغ فکری کامل، دید فرد را نسبت به زندگی درست کرد. با قرار دادن سرمشق درست زندگی که بزرگان دین ما و پیامبر و ائمه اطهار(ع) هستند راه درست را از همان زمان کودکی به او نشان داد. بنابراین با انتخاب سر مشق درست در زندگی مطمئناً فرد دچار مشکل نخواهد شد.
افرادی که به رقابت و چشم و هم چشمی نادرست می پردازند الگوی صحیحی در زندگی انتخاب نکردهاند. از اینرو رقابت در امور معنوی و علمی پسندیده است و موجب رشد و تکامل فرد می شود. در جامعه ما تقویت با مبانی اخلاقی و در سطوح مختلف جامعه میتواند راهکار مناسبی باشد. بنابراین کاهش تبلیغات سوء از طریق رسانهها از عوامل مهم است، زیرا تبلیغ لوازم غیرضروری و لوکس سبب دامن زدن به معضل چشم و هم چشمی می شود.
رقابت از نوعی متفاوت
غالب افراد چشم و هم چشمی را بر سر مادیات میدانند و آن را پدیده ای ناهنجار می پندارند در حالی که متخصصان حسادت و چشم و هم چشمی را تنها بر سر مادیات ندانسته و نظراتی دیگر دارند. دکتر فربد فدایی روانپزشک در این مورد می گوید: هر یک از فرزندان خانواده مایل هستند مورد توجه والدین قرار گرفته، از اینرو با سایر فرزندان رقابت میکنند و حتی نوه ها هم برای جلب محبت و نظر انحصاری پدربزرگها و مادربزرگها باهم رقابت میکنند. واقعیت آن است که انسان با همان انگیزههایی که در دوران شیرخوارگی و نوپایی در وجودش نهادینه شده است پا به دوره کودکی، نوجوانی و جوانی میگذارد. یعنی خشم، ترس، رنجش و حسادت و...
باید امیدوار بود که در دوره میانسالی و سالمندی انگیزه ها و عواطف مثبتتری زندگی افراد را تحت الشعاع و فضای روابط انسانی را تحت تأثیر قرار دهد. در عرصه اجتماعی با گذشت زمان و در طول تاریخ این تحول مثبت دیده می شود. رقابت بین روستاها یا محلات یک شهر واحد، یا بین شهرها و سپس بین کشورها امروز جای خود را عموماً به همکاری داده است. بنابراین میبایست به کسانی که گرفتار چشم و هم چشمی هستند آموخت به جای آن که در این حوزهها از دیگری تقلید کنند، در مواردی با یکدیگر رقابت کنند، که برای آنان مفید و سازنده است.
چشم و هم چشمی در گذشته
در مورد چشم و هم چشمی و ریشه آن از گذشته دور باید گفت چشم و هم چشمی از دیر باز میان مردم رواج داشته است. حتی در روستاها آثار مردمشناسی آن دیده می شود اما در شهرها به دلیل کمرنگ شدن معنویات و همچنین هجوم فرهنگهای بیگانه در تمام کشورها این پدیده اجتماعی روبه افزایش است.
در گذشته دور هنر عوام و اشراف به پوشیدن لباسهای زیبا بوده است. گاه اشراف زادگان لباسهای نو و با تنوع فراوان بر تن کرده و تن پوشهای زیبا میپوشیدند. همین امر هنر فخرفروشی و به رخ کشیدن زیورآلات و لباسهای آنچنانی و فاخر بوده است. حتی در کشوری مانند ژاپن در زمان گذشته زنان با لباسهای متعدد که آنان را از دیگر زنان جامعه متمایز میساخت، به نوعی پدیده رقابت در داشتن لباسهای متعدد در میان آنان مطرح بود. با این حال در دنیای امروز و در جامعه کنونی هر چه مردم از توانمندی مالی بیشتری برخوردار میشوند، با زر و زیور قصد دارند به دیگران برتری خود را نشان دهند. متأسفانه هر چه می گذرد رقابتها و چشم و هم چشمیها بیشتر می شود.
رقابت سازنده و مثبت
عدهای رقابت را عامل پیشرفت دانسته اند ومعتقدند رقابت سبب پیشرفت دانش می شود. این موضوع در روانپزشکی اجتماعی ثابت شده است که هر اندازه دو نفر به یکدیگر شباهت ظاهری بیشتری داشته باشند احتمال رقابت آنان با یکدیگر بالاتر میرود.
اینگونه رقابتها دو بعد دارند: یک بعد آن نشاندهنده بالا رفتن رفاه و امنیت در جامعه است و بعد دیگر مصرف را در جامعه بالا برده و موجب اشتغالزایی بیشتر می شود. توزیع عادلانه ثروت صورت میگیرد و آسیبهای اجتماعی پائین میآید. اغلب کشورهای سرمایه دار اجازه مصرف هر نوع کالای اقتصادی را به مردم جامعه خود می دهند.
بنابراین تولید در این کشورها افزایش پیدا میکند اما در برخی از کشورها مصرف گرایی اثر منفی دارد بخصوص کشورهای فقیر و در حال توسعه، زیرا بهدلیل تک محصولی بودن این قبیل کشورها اثر منفی دارد و برای استفاده برخی کالاها بناچار باید واردات کالاها صورت بگیرد و به ناچار در این کشورها بیشتر از کالاهای خارجی استفاده میکنند. اگر تولیدات داخلی افزایش پیدا کند و همچنین قدرت خرید مردم بالا برود دیگر نیازی به واردات کالاهای خارجی نیست. سبقت و پیشی گرفتن از یکدیگر در امور خیر نیز چشم و هم چشمی مثبت است. به این معنا که فردی انجام امور را سازنده و مفید و نعمتی بزرگ مییابد و تلاش میکند که او نیز به آن دست پیدا کند و یا آن را انجام دهد. این گونه است که مسابقه در کارهای خیر و نیکو در میان اشخاص به عنوان رقابت سازنده و مفید و هنجاری پسندیده خودنمایی میکند و جامعه را به سوی تعالی و تکامل می کشاند.
چشم و هم چشمی منفی
فردی که به خود اعتماد ندارد و خود را کوچک و حقیر میبیند می کوشد با تکیه بر عوامل بیرونی خود را قوی کرده و اعتماد بهنفسش را بالا ببرد و برای نمونه با نمایش ثروت و قدرت و زیبایی خود را بهتر جلوه میدهد. در حالی که بازهم احساس قدرت نمیکند و این به دلیل ضعف درونی اوست. افرادی که مایلند هر چه بیشتر ثروتمند شوند گمان میکنند با داشتن مقدار معینی ثروت احساس آرامش خواهند داشت.
در حالی که غالباً با به دست آوردن بیشتر از آنهم احساس آرامش ندارند و بیآنکه به آرامشی دست پیدا کنند همچون فرد تشنهای هستند، که با نوشیدن آب شور تشنهتر میشوند. از اینرو نیاز پی بردن به انگیزهها موجب تسلط بر آنها خواهد شد. برخی میکوشند با پوشیدن لباسهای گرانبها و سوار شدن بر اتومبیلهای مجلل به دیگران بفهمانند که آنان دیگر بی پول نیستند بلکه پولدار شده اند. در حالی که برخی دیگر تمایلی به نمایش ثروت خود ندارند و همانند مردم عادی به نظر می رسند. اغراق و تظاهر در هر چیز نمایانگر وجود ضد آن در فرد است. برای نمونه فردی که ظاهر خیلی خشن و بیرحم دارد، در واقع ناخودآگاه میکوشد احساس ضعیف و ترس درون خویش را کتمان کند.
مذمت چشم و هم چشمی
از نظر دینی
با توجه به مسئله رقابت که در این اصطلاح نهفته است، اشخاص برای دستیابی به اهداف رقابتی، دست به انواع و اقسام کارهایی میزنند که در چشم دیگری بزرگ جلوه داده و به نوعی خودنمایی کرده و برتری و چیرگی خویش را نشان دهند. چشم پرکنی و برتریجویی هدفی است که در این نوع رفتار میتوان شناسایی کرد. کسانی که دچار بیماری چشم و هم چشمی میشوند تحت تأثیر پدیده نا بهنجاری اجتماعی قرار میگیرند در الگوپذیری انسانی و رشد و تعالی و بزرگتر شدن از دیگران تقلید میپذیرند و اگر در جهت نادرست باشد نتیجه معکوس و غیرمجاز خواهد داشت. عامل دیگر تکبر است بعضی از افراد با فخر فروختن سعی میکنند از این طریق خودنمایی کنند. حسادت از جمله عواملی است که ضعف و اعتماد به نفس را پایین آورده و در نهایت چشم وهم چشمی را به وجود می آورد.
تأثیرات چشم و هم چشمی
فقر و فساد اقتصادی از جمله عواملی است که موجب انحراف رفتاری، اجتماعی و عقب افتادگی فرهنگی می شود و سبب بوجود آمدن بزهکاری و جرم می شود. همین عامل عواقبی از جمله توقع بیجا از پدر و مادر و از هم پاشیدگی خانوادگی و انحرافات دیگر را به دنبال دارد. برای پیشگیری از این موارد میبایست از دوران کودکی روی حس چشم و هم چشمی و رقابت کار کرد. با بوجود آوردن بلوغ فکری کامل، دید فرد را نسبت به زندگی درست کرد. با قرار دادن سرمشق درست زندگی که بزرگان دین ما و پیامبر و ائمه اطهار(ع) هستند راه درست را از همان زمان کودکی به او نشان داد. بنابراین با انتخاب سر مشق درست در زندگی مطمئناً فرد دچار مشکل نخواهد شد.
افرادی که به رقابت و چشم و هم چشمی نادرست می پردازند الگوی صحیحی در زندگی انتخاب نکردهاند. از اینرو رقابت در امور معنوی و علمی پسندیده است و موجب رشد و تکامل فرد می شود. در جامعه ما تقویت با مبانی اخلاقی و در سطوح مختلف جامعه میتواند راهکار مناسبی باشد. بنابراین کاهش تبلیغات سوء از طریق رسانهها از عوامل مهم است، زیرا تبلیغ لوازم غیرضروری و لوکس سبب دامن زدن به معضل چشم و هم چشمی می شود.