محسن فراهانی
امیرالمؤمنین علی(ع): زَکوهُ الیَسارِ بِرُّ الجیرانِ وَ صِلَهُ الرحامِ.
زکات رفاه، نیکى با همسایگان و صله رحم است.
زندگی در شهرهای بزرگ از عوامل تغییر در شیوه روابط انسان‌ها و تعاملات آنها به لحاظ فرهنگی و اجتماعی است. تبعات ناشی از این نوع زندگی در جوامع شهرنشین و افزایش استرس، افسردگی و بیماری‌های دیگر را دامن زده است. در این شرایط، با توجه به شرایط آپارتمان نشینی زندگی به‌گونه‌ای شده که وقتی افراد خانواده که مدتی از محیط خانه بنابه دلایل شغلی یا پرداختن به امور روزانه دور بوده‌اند اکنون به محیط آرامی نیاز دارند که ساعتی در آن آرامش داشته باشند. بنابراین فرصت کمتری برای روابط اجتماعی با همسایگان پیدا می‌شود.
ضرورت نیاز روابط اجتماعی با همسایه
تغییر شیوه زندگی سبب شده که روابط اجتماعی افراد دستخوش تغییراتی شود. مرضیه جرسوزه روانشناس در این باره می‌گوید: جامعه امروز به سمت «خانواده‌های هسته‌ای» و «محور مرکزی» پیش می‌رود و گستردگی سابق را ندارد. همین عامل در روابط انسان‌ها اثرگذار خواهد بود.
در گذشته روابط اجتماعی گسترده‌تر بود و به نحوی همسایگان با هم ارتباط نزدیکتری داشتند اما امروز روابط اجتماعی محدود به چارچوب خانواده، همسر و فرزندان شده است و ناخودآگاه در روند زندگی افراد اثر گذاشته است. به هرحال انسان یک موجود اجتماعی است و باید با دیگران رابطه اجتماعی داشته باشد. باید توجه داشت همه افراد نیاز دارند به نوعی با محیط خارج از خانه همچنان روابط خود را حفظ کرده و سعی کنند که این روابط کنترل شده باشد. از این‌رو اغلب افراد به دلیل مشغله روزانه و خستگی ناشی از کار و استرس‌هایی که در طول روز درگیر آن هستند، دیگر فرصتی برای ارتباط با دیگران، به خصوص همسایگان و توجه به رعایت و ادای حقوق آنها پیدا نمی‌کنند. به هر حال شکل بهتر آپارتمان‌نشینی هنگامی به‌وجود می‌آید که تک تک افراد آپارتمان نسبت به مکانی که در آن زندگی می‌کنند احساس مسئولیت کنند.وی در مورد حقوق اجتماعی همسایگان نسبت به هم می‌گوید: هریک از همسایگان نسبت به یکدیگر دارای حقوق و وظایفی هستند. ایجاد سر و صدا و مزاحمت از طرف همسایه حق اجتماعی همسایه را از او می‌گیرد. امروزه به دلیل شرایط آپارتمان‌نشینی، برخی از افراد با فرهنگ آپارتمان‌نشینی آشنایی کامل ندارند و تصور می‌کنند چارچوبی که در آن زندگی می‌کنند از آن خودشان است و اختیار آن را داشته و هر کاری که بخواهند می‌توانند انجام دهند. این در حالی است که هر همسایه نسبت به همسایه خود وظایفی دارد و در هر آپارتمان باید امنیت خاطر برای ساکنین آن وجود داشته باشد که تحقق این مسئله با فرهنگ‌سازی و آموزش رسانه‌های گروهی، اعم از رادیو، تلویزیون، کتاب‌های درسی، تغییر اندیشه و فکر مردم و بسترسازی مناسب فرهنگ فراهم می‌شود. جرسوزه در ادامه می افزاید: درست است که قانون و مقرراتی برای آپارتمان‌نشینی وضع شده است اما فرهنگ آپارتمان نشینی و تأثیر گرفتن همسایگان از همدیگر به آنان فرهنگ صحیح را خواهد آموخت.
آداب همسایگی در اسلام
در زمینه احترام به همسایه در دین اسلام توصیه‌های بسیاری شده است. در این زمینه حجت‌الاسلام محمدی کارشناس مسائل مذهبی معتقد است، از دیدگاه اسلامی جامعه و روابط انسانی اهمیت داشته و روابط صحیح انسانی و اجتماعی به منظور نیل به هدف غایی آفرینش است؛ همان هدفی که کمال مطلوب اوست لذا جامعه برای انسان مانند صحنه آزمایشی است که او می‌تواند در این صحنه با ایجاد روابط صحیح و انسانی با همنوعان خود صفات نیکویی را که مورد توجه و رضایت حق تعالی است در وجودش پرورش دهد و از سوی دیگر صفات ناپسند و رذایل اخلاقی را که موجب سقوط و انحطاط وجود ارزشمند اوست از وجود خویش پاک کند.انتخاب خانه و محل زندگی از جمله مواردی است که باید به آن توجه شود تا از اختلافات و مشکلات آتی پیشگیری شود. اهمیت به همسایه از نکاتی است که باید قبل از خرید خانه مورد توجه قرار گیرد. حجت الاسلام محمدی کار شناس مذهبی در این‌خصوص می‌گوید، پیامبر بزرگوار اسلام چگونگی ارتباط و رفتار همسایه‌ها را با یکدیگر در تأمین سعادت و آسایش انسان‌ها مؤثر می‌دانست و به یارانش توصیه می‌کرد تا در جایی مسکن گزینند که بتوانند از نعمت وجود همسایگان شایسته تری برخوردار شوند. در حالی که امروز شاهد هستیم که تنها چیزی که در انتخاب خانه به آن کم‌توجهی می‌شود، مسئله همسایگان است. در عصر امروز، بیش از هر چیز ظاهر زیبای مناظر، مسافت آنها و مسائل کم اهمیت دیگر مد نظر افراد در انتخاب خانه است که نتیجه آن نیز جز نارضایتی و عدم آسایش چیز دیگری نخواهد بود. از آنجایی که انسان با همسایه خود سال‌ها در یک محل قرار است زندگی کند، بنابراین ارتباط و برخورد زیادی با او پیدا خواهد کرد که هرقدر این برخوردها جنبه نیکوتری به خود بگیرد انسان آرامش بیشتری خواهد داشت و بالعکس اگر همسایه او حقوق دیگران را رعایت نکند زندگی برای او سخت و آزار‌دهنده خواهد شد.این کارشناس مذهبی ادامه می‌دهد، آداب همنشینی با دیگران در دو مرحله اندیشه و عمل خلاصه می‌شود، از دیدگاه اسلام روابط اجتماعی انسان‌ها در مرحله اندیشه بر اصول خیرخواهی، محبت و مودت و حسن‌ظن مبتنی است. مسلمانان باید اندیشه خیرخواهی، نصیحت، دوستی و سعادت را در سر داشته و از نقشه کشی و توطئه‌چینی که به ضرر همنوع خود تمام می‌شود، بپرهیزند به‌طوری که امیرمؤمنان علیه السلام می‌فرمایند: خدای سبحان دوست دارد که نیت انسان درباره همنوعانش نیکو باشد.از طرف دیگر نظر اسلام در مرحله عمل برای تنظیم روابط اجتماعی به خصوص در مورد همسایه این است که، برای انسان‌ها آداب و وظایفی تعیین و بنای آن بر ایمان به خدا و تقویت روح فضیلت و انسانیت بنا نهاده شود. تعالیم اسلام در این زمینه به‌قدری دقیق و هماهنگ با فطرت انسان است که اگر به آن عمل شود و معاشرت‌ها رنگ الهی به خود گیرد سیمای زندگی عوض می‌شود.
بسیاری مایلند در ارتباط با همنوعان خویش زندگی موفقی داشته باشند ولی به دلیل ناآگاهی از چگونگی آداب معاشرت و نیز رعایت نکردن این آداب توانایی برقراری روابط مناسب و اسلامی را از دست می‌دهند و به ناچار منزوی می‌شوند. بنابراین شناخت این آداب در مرحله عمل و توانایی ایجاد ارتباط مناسب با قشرهای مختلف جامعه براساس بینش مکتبی از اهمیت بسیاری برخوردار است. اصول کلی آداب معاشرت به‌خصوص در مورد همسایگی در مرحله عمل این است که انسان رفتار خود را با همسایگان نیکو سازد، انصاف را رعایت کرده آنچه برای خود می‌پسندد برای آنان نیز بپسندد و آنچه برای خود دوست ندارد برای دیگران نیز نپسندد، با آنان مدارا کند به‌خصوص در این شب‌های گرانقدر ماه مبارک رمضان که نباید هنگام سحر با سروصدای مضاعف همسایگان را مورد آزار و اذیت قرار دهند، زیرا عده ای ممکن است قادر به انجام فریضه روزه‌داری نباشند.
اگر قرار است مراسم افطاری برای مهمانان برگزار شود مراسم افطاری و شام را زودتر پایان دهند که باعث آزار و اذیت همسایگان نشود. البته رعایت این حقوق دو طرفه است و هیچ‌کس نمی‌تواند در ملک خود تصرفاتی انجام دهد که به دیگران ضرر برساند. در مورد حقوق همسایگان رضا اکبری وکیل پایه یک دادگستری معتقد است: گرچه نمی‌توان کلیه روابط انسان‌ها را با قانون تنظیم کرد و از آنان انتظار داشت تا هیچ تخلفی از آنان سر نزند اما با آشنایی نسبی در خصوص حدود وحریم هر یک از همسایه‌ها نسبت به تصرفاتی که در ملک خود به عمل می‌آورند می‌توان تا حدودی جلوی برخی از اختلافات همسایگان ساکن یک آپارتمان را گرفت.این کارشناس حقوقی اضافه می‌کند، ایجاد سروصدای غیر متعارف از ساعت 1 تا 4 بعد از ظهر و 9 شب تا 9 صبح روز بعد ممنوع است. صدای هرنوع وسیله صوتی و تصویری در ساعت‌های ذکر شده فقط باید در داخل هر واحد قابل شنیدن باشد.
حقوق معنوی همسایه