شهید آیت الله مرتضی مطهری که منصوب امام خمینی(ره) در شورای روحانیت موتلفه اسلامی بود بعد از تبعید امام (ره) در آبان ۴۳ که در پی سخنرانی اعتراضی ایشان به تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس بود، در جمع اعضای موتلفه اسلامی چنین نظری را به عنوان یک فقیه مطرح کرد.
اعضای موتلفه اسلامی نیز برای شکستن جو خفقانی که رژیم حاکم کرده بود و در اعتراض به تبعید مرجع تقلیدشان و نیز با هدف لغو قانون کاپیتولاسیون برنامه اعدام انقلابی منصور را طراحی کردند و در این مسیر علاوه بر داشتن نظر موافق نماینده امام (ره) در شورای فقاهتی شان، مجوز شرعی این اقدام را از آیت الله العظمی میلانی از مراجع عظام تقلید دریافت کردند و در اول بهمن ۱۳۴۳ حکم الهی در باره حسنعلی منصور در مقابل مجلس شورای ملی با ضرب گلوله شهید محمد بخارایی به اجرا در آمد.
شهید مظلوم آیت الله دکتر بهشتی در این باره و نیز در خصوص فعالیت تشکیلاتی موتلفه اسلامی چنین اظهار داشته بود:
می دانید که اولین تجربه نسبتاً نیرومند متشکل سیاسی اسلامی خالص ما در هیئت های موتلفه بود. هیئت های موتلفه بحث یک حزب بود و از نظر تشکل، مرکزیت، سازماندهی، مدیریت و سرعت در تصمیم گیری و عمل در حد یک حزب، خیلی خوب بود، منتها اسمش هیئت های موتلفه بود چون از این هسته ها بوجود آمد.
در آن موقع هیئت های موتلفه چهار نفر را به امام پیشنهاد کردند و امام ما چهار نفر را به عنوان شورای فقاهتی و سیاسی این هیئت-ها تعیین کردند. مرحوم آقای مطهری، بنده، آقای انواری و آقای مولائی.
اواخر سال ۴۲ یا اوایل ۴۳ ما بسیاری از مسائل مربوط به سازماندهی، مدیریت و تشکل را در این سازمان مخفی سیاسی نظامی تجربه می کردیم. جلوتر هم ما کارهای تشکیلاتی داشتیم اما در این سطح نبود و خصوصیات جالب و سازنده این هیئت ها را نداشت و با جمعیت هیئت های موتلفه رابطه فعال و سازمان یافته ای داشتیم.
چون شاخه نظامی هیئت های موتلفه تصویب کرده بود که منصور را اعدام کنند و بعد از اعدام انقلابی منصور پرونده دنبال شد و اسم بنده هم در آن پرونده بود دوستان فکر می کردند که به یک صورتی من را از ایران خارج کنند و در خارج مشغول فعالیتهایی باشم.
این شهید بزرگوار تحلیل دیگری نیز از فعالیت موتلفه اسلامی ارائه کرده است؛ «مردمی کردن حرکت انقلاب، نتیجه کار موتلفه اسلامی بود. هیئت های موتلفه پرکار، پرتوان، با ایمان، پرشور و پرحرکت بود. مخصوصاً اینکه می توانست زیر پوشش روابط کسب و کار و مسافرت و دیدار آشنایان و امثال اینها در سرتاسر ایران حضور خودش را نشان بدهد و این یک نقطه قوت عالی بود.
بنابر این توده ای کردن، خلقی کردن، مردمی کردن و عمومی کردن حرکت به مقدار زیادی، نتیجه کار اینهاست».
به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان اعدام انقلابی منصور، فصل جدیدی در نهضت مبارزه اسلامی ملت ایران گشود و امید تازه ای به توده های مبارز و مسلمان داد و دلهره ای هم برای سردمداران رژیم ایجاد کرد.
شهیدان صادق امانی، محمد بخارایی، رضا صفار هرندی و مرتضی نیک نژاد قبل از اجرای حکم الهی در باره حسنعلی منصور قطعنامه ای را امضا کردندکه حاوی نکات قابل توجهی است؛
۱- باید با تمام قوا هر استعمارگری را به خارج از مرز ایران بیرون راند.
۲- باید حکومت فردی شاه، عامل منفور استعمارگران محو گردد.
۳- این هیأت کثیف حاکمه است که ننگ استعمار را به ملت مسلمان ایران تحمیل نموده است، نه آنکه ملت خود پذیرفته باشد.
۴- پدید آمدن حکومتی مستقل و ملی بر پایه های عدالت اجتماعی اسلام
۵- برای ایجاد یک حکومت ملی و اسلامی، تا مرز خون به پیش
۶- این دستگاه ضد ملی و ضد اسلامی را به رسمیت نمی شناسیم و به آنان هیچ گونه محاکمه ای پس نخواهیم داد و نشر هر خبری به عنوان محاکمه ما کذب محض است و این حقایقی است که بر ملت ایران و جهانیان عرضه داشتیم.
جلسات محاکمه این شهدا و دیگر یاران و همرزمانشان کاملاً مبین بند آخر این قطعنامه است. شهید بخارایی در دادگاه در بیان علت ضرب دو گلوله به منصور علیرغم اینکه گلوله اول به شکم وی، منصور را از پا انداخته بود، می گوید: گلوله دوم را به حنجره ای که به مرجع تقلید اهانت کرده است زدم.
دفاعیات دیگر شهدا در دادگاه نیز نشان دهنده هدف اعضای موتلفه اسلامی در حاکمیت اسلام در کشور بود. رژیم ستمشاهی پهلوی که از اقدام اعضای موتلفه اسلامی سخت وحشت زده شده بود در دادگاه نظامی چهار نفر از اعضای موتلفه اسلامی شهیدان امانی، بخارایی، صفار هرندی و نیک نژاد را به اعدام محکوم کرد و تعدادی دیگر از همرزمان این شهدا را به زندانهای طولانی مدت محکوم کرد.
حکم این ۴ شهید نیز در سحرگاه ۲۶ خرداد۱۳۴۴ در پادگان حشمتیه تهران به اجرا در آمد و نکته قابل توجه در این خصوص اتفاقی است که بیش از ۳۰ سال بعد در این محل افتاد؛ در محل شهادت این شهدا مسجدی بنا شد که با نظر رهبر معظم انقلاب مسجد جهاد نام گرفته است و ستاد کل نیروهای مسلح که مسجد در آن واقع شده چند سال بعد متوجه شدندکه این مسجد محل شهادت شهدای ۲۶ خرداد ۴۴ بوده است.
حمایت علمای حوزه از موتلفه اسلامی
یکی از موضوعات دارای اهمیت بعد از صدور حکم دادگاه نظامی رژیم در باره اعضای موتلفه اسلامی، حمایت علما و شخصیتهای برجسته حوزه قم و نجف از این افراد بود، به ویژه آنکه در میان محکومین آیت الله انواری به عنوان یک روحانی حضور داشت.
این حمایت به قدری برای رژیم نگران کننده شد که تلاش بسیاری کرد تا عکسی از آیت الله انواری در رسانه های وقت منتشر نشود با این حال فعالان در حوزه علمیه قم طوماری را مبنی بر استفتاء از علمای ایران و عراق در خصوص اقدام شهدای موتلفه اسلامی تنظیم کردند و از آنان خواستند برای نجات اعضای این گروه اقدام کنند. در پی این اقدام به عنوان نمونه آیت الله حکیم تلگرامی را به آیت الله میرزا احمد آشتیانی از علمای تهران مخابره کردند:
خبر صدور ادعانامه دادستان، مبنی بر اعدام شیخ انواری و دیگر متهمین از علما و کسبه به ما رسید و شدیداً ما را متأثر کرد. از این رو انتظار داریم به مسئولین امر مراجعه کرده، اخطار شدید ما را به آنان برسانید و از طرف ما آنان را از عاقبت وخیم و سرانجام ناگوار این کار برحذر دارید.
آقای سید عبدالله شیرازی نیز پاسخی به «استفتا»ی مجاهدان حوزه قم داداند که متن استفتا و پاسخ آن در یک صفحه چاپ و پخش شد، متن آن چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی جناب آقای شیرازی – مدظله العالی
به عرض عالی می رساند پس از حادثه قتل حسنعلی منصور که بر خلاف نص آیه کریمه «ولن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا» بیگانگان را بر ملت مسلمان ایران مسلط کرد، و استقلال مملکت را به مخاطره انداخت، علما و جامعه روحانیت را که «الراد علیهم کالراد علی الله» به طرز موهنی ستون پنجم نامید و مرجع عالیقدر ، حضرد آیت الله العظمی آقای خمینی – مدظله – را تبعید کرد، دولت هویدا بالغ بر صد نفر از روحانیون و مردمان مسلمان و متدین بازار تهران را که به پاکدامنی و تقوا و صلاح و سداد معروفند، دستگیر و زندانی کرد و از این عده ۱۳ نفر را به اتهام شرکت و مباشرت در قتل منصور با تقاضای اعدام، تسلیم دادگاه نظامی نمود، دادگاه سری فرمایشی هم چهارنفر را به اعدام و بقیه را به حبس های طویل المدت محکوم ساخت. باتوجه به عملیات موهن دولت منصور نسبت به روحانیت وقوانین ضد اسلامی و ضد استقلال، که شخص مزبور را در حال مبارزه با اسلام و استقلال مملکت قرار داده بود و با توجه به اینکه آقایان دستگیرشدگان از بهترین افراد سرشناس روحانیت و بازار تهرانند و با ملاحظه اینکه کیفیت وقوع حادثه؛ دلایل اتهام، جریان دادگاه و دفاعیات متهمین، هیچ کدام به اطلاع ملت ایران نرسیده است و در صورت صحت اتهام هم، عمل مزبور ناشی از روح دینی و احساسات مذهبی نامبردگان در برابر اختناق و فشار حرکت منصور و مبارزه صریح او با اسلام و روحانیت بوده است، بیان فرمایید: آیا رأی دادگاه کذایی که سرنوشت آن در دادگاه تجدیدنظر معلوم نیست، باموازین شرع مقدس اسلام مطابقت دارد یا خیر؟ و آیا اعدام و حبس این عده بر مبنای حکم دادگاه مزبور جایز است یا نه؟
متمنی است برای استحضار ملت ایران که با ناراحتی شدید، منتظر فتوای مراجع عظام هستند، رای مبارک را صریحاً مرقوم فرمایید.
به تاریخ ۱/۳/۴۴ به امضای ۵۲ نفر از مدرسین و محصلین حوزه علمیه قم
متن جواب حضرت آیت الله العظمی آقای شیرازی – دام ظله العالی
بسم الله الرحمن الرحیم و له الحمد
حضرات حجج اسلام، آقایان مدرسین و فضلای حوزه علمیه قم – دامت افاضاتهم
پس از اهدای سلام و استدعای دوام توفیقات آقایان از محضر مقدس خداوند متعال در پاسخ سئوالات فوق الذکر آن حضرات:
چنانکه می دانید حکومت ایران در این دو – سه ساله اخیر آنچنان زبانه آتش ظلم و استبدادش بالا گرفته که به منظور بقای خود و انجام اوامر و دوستی نصارا و یهود از هیچ گونه عملی خلاف دین و قانون و انسانیت فروگذار نکرده و نصایح اینجانب و سایر مراجع تقلید عظام و علمای اعلام و ناصحان و خیراندیشان ملت، اثری جز مزید شرارت به وجود نیامد (و مازادهم الا طغیاناً و ظلما)و پس از جعل قوانین بر خلاف دیانت مقدسه اسلام و خونریزی ها؛ از قبیل فاجعه عظیمه مدرسه فیضیه قم و کشتار هزاران تن از ملت مسلمان ایران در روز ۱۲ محرم الحرام به جرم حقگویی و مساعدت علما که فراموش شدنی نیست و سایر قضایا از حبس و تضعیف حضرات علمای اعلام و بزرگان ملت، دولت منصور به دستور یا مساعدت شاه و مجلسین مصنوعی محرم دست به نغمه بالاتر زده و ملت مسلمان ایران را برده اجانب قرار داده به تصویب نمودن مصونیت اتباع آمریکا و مملکت مستقل چند هزار ساله ایران را در تحت استعمار حقیقی اجانب قرار داده. حضرت آیت الله خمینی را که یکی از مراجع تقلیدند به جرم نصیحت و حقویی و بر ملا ساختن خطرات و نکبات این تصویبنامه، بر خلاف قانون به خارج کشور تبعید نمودند که اکنون اطلاع صحیحی از حال و مکان ایشان در دست نیست، در حالی که مراجع تقلید به نص قانون مصونیت دارند. علاوه بر آزادی نطق و بیان. البته به مقتضای علاقه به دیانت و ناموس و آب و خاک، چنانچه حوادثی از قبیل قتل منصور و مانند آن پیش آید جای هیچ گونه تعجبی نیست و بطور مسلم حکم دادگاه در این باره نسبت به اعدام و حبس عده ای هیچ گونه از نظر شرع ارزشی ندارد و نمی توان آنها را مفسد خواند، بلکه مفسد واقعی دستگاه جبار حکومت است که در واقع خود مسبب اینگونه حوادث می شود «و اذا قیل لهم لاتفسدوا فی الارض قالوا انما مصلحون الا انهم هم المفسدون و لکن لایشعرون . والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
سید عبدالله شیرازی – صفر الخیر ۱۳۸۵ ه.ق
به دنبال صدور رأی غیرقانونی دادگاه تجدید نظر مبنی بر حکم اعدام شش نفر از گروه محمد بخارایی و زندان دراز مدت برای دیگرمتهمان در روز دهم خرداد ۴۴ خشم و نگرانی شدیدی سراسر حوزه قم را فرا گرفت.
روحانیان و طلاب حوزه به محض آگاهی از این رأی، طی نشستی تصمیم گرفتند که به عنوان اعتراض به آن و نیز اعتراض به ادامه تبعید امام، به تحصن در منازل علمای قم دست بزنند و فردای آن روز، ۱۱ خرداد ۴۴ این تصمیم را عملی کردندو سه گروه ۱۵ تا ۲۰ نفری در منازل ۳ تن ازعلمای طراز اول قم متحصن شدند و طی اطلاعیه ای هدف خود را از این تحصن به اطلاع عموم رسانیدند:
اطلاعیه حوزه علمیه قم
مدرسین و فضلای حوزه علمیه در منزل مراجع معظم قم متحصن شدند. به منظور اعتراض به ادامه تبعید غیرقانونی مرجع عظیم الشان، حضرت آیت الله العظمی آقای خمینی – مدظله العالی – واعتراض به رای ظالمانه دادگاه تجدید نظر نظامی، دایر بر اعدام شش تن و حبس بقیه افراد پاک و متدین و مبارز بازار تهران و حبس عده ای دیگر، فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم در منازل حضرات آیات الله العظام و مراجع معظم آقایان: گلپایگانی، شریعتمداری و نجفی – مدظلهم – متحصن شدند. ملت مسلمان ایران بدانند حوزه علمیه، مبارزه پیگیر خود را در راه اسلام و استقلال ایران همچنان ادامه می دهد و پشتیبان مبارزین فداکار و متدین مملکت است.پیروز و پاینده باد نهضت ضد استعماری ملت ایران به رهبری مراجع و روحانیت.
حوزه علمیه قم
بنابر گزارش ساواک، آقایان حاج سید محمد موسوی یزدی، حاج شیخ مرتضی حائری یزدی و حاج هاشم آملی نیز طی تلگرامی به شاه، عفو محکومین به اعدام را خواستار شدند.
دیری نپایید که خبر اعتصاب مجاهدان حوزه قم در منازل علما، در مرکز و بسیاری از شهرها و شهرستانها منعکس شد و نظر محافل سیاسی و مذهبی و گروه های ملی را به خود جلب کرد. روحانیان بعضی از شهرستانها با فرستادن تلگرام هایی به قم، پشتیبانی خود را از خواسته های اعتصاب کنندگان اعلام کردند. برخی از مبارزان روحانی تهران و اصفهان، راهی قم شده با مجاهدانی که در اعتصاب به سر می بردند به گفتگو نشستندو پس از رایزنی تصمیم گرفته شد که عده ای از روحانیان تهران و اصفهان نیز در منازل علمای خود، اعتصاب کنند و همین برنامه در شهرها و شهرستانهای دیگر نیز یکی پس از دیگری به مرحله اجرا در آید. بازار قم نیز بنا بود به عنوان همدردی و پشتیبانی از اعتصاب کنندگان تعطیل شود و به اعتصاب دراز مدت دست بزند، که قهراً به دنبال آن بازار تهران و اصفهان و بعضی از شهرهای دیگر نیز به اعتصاب کشیده می شد. فشارهای رژیم باعث شکسته شدن این تحصن ها و اعتصابات گردید.
در پی شکسته شدن تحصن، اعلامیه دیگری از حوزه علمیه قم منتشر شد. متن آن چنین است:
ملت مسلمان ایران
همان طوری که مستحضر شدید، در تاریخ ۱۱/۳/۴۴ عده ای از فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم، به منظور اعتراض به تبعید غیرقانونی حضرت آیت الله العظمی خمینی و حکم ظالمانه دادگاه تجدید نظر نظامی، دایر بر اعدام شش نفر از بهترین افراد مسلمان کشور و حبس های ابد و طویل المده عده دیگر، در منزل حضرات آیات الله و مراجع معظم تقلید قم آقایان: گلپایگانی، شریعتمداری ونجفی – آدام الله ایام برکاتهم – متحصن شدند.
اینک به اطلاع می رسانیم، بر اثر موج عظیمی که این تحصن تاریخی در برداشت و هیجانی که در سراسر کشور ایجاد کرد، دستگاه حاکمه بشدت متوحش شد و سریعاً به تکاپو افتاد و با زور سرنیزه و تهدید، آقایان متحصنین را از منازل مراجع عظام بیرون ریخت.
دستگاه در برابر استقامت مراجع معظم و آقایان متحصنین بر شدت و حدت خود افزود و تحصن را در آستانه پنجمین روز در هم شکست.
ملت مسلمان ایران!
با آنکه دوران تحصن متحصنین ما کوتاه بود، ولی موج عظیمی که ایجاد کرد هنوز آرام نیافته و تازه تلگرافات تایید و پشتیبانی از متحصنین از اقصا نقاط کشور به دست مراجع عظام می رسد و طبق اخبار واصله، مدرسین اصفهان هم در منزل آیت الله ارباب متحصن شده اند. حوزه علمیه به ملت غیور ایران اطمینان می دهد، در هیچ حال دست از مبارزه دینی بر نمی دارد و به حکم وظیفه دینی، پشتیبانی مجدد خود را از مبارزین ملت مسلمان ایران اعلام می دارد.
حوزه علمیه قم
تحقق جامعه نمونه اسلامی از اصلی ترین آرمانهای شهدای ۲۶ خرداد بود. رهبر معظم انقلاب چند سال قبل در دیداری که با اعضای شورای مرکزی و خانواده شهدای موتلفه اسلامی داشتند با «نورا.. فی ظلمات الارض» خواندن این شهدا تصریح کردند: «اینها ستارگان و برجستگانی بودندکه در راه خدا رفتند، راهی را انتخاب کردند و نتیجه این شد که مشاهده می کنید یعنی حاکمیت اسلام در دوران سیطره کفر و استکبار بر عالم، چیزی که به افسانه شبیه است».
