در اسلام توصیه‌هایی شده است که برای اینکه روزه‌‌ها به مشکل نخورند، در کارتان تخفیف بدهید، خصوصاً به زیردستانتان. نظر شما درباره عدم تغییر ساعت کار در ماه مبارک رمضان چیست؟

آنچه در روایات آورده شده است که به کارتان تخفیف بدهید، ناظر به امور غیر ضروری است، در امور ضروری معمولاً گفته‌اند عمل به تکلیف اوجب بر مستحبات است. به فتوای مقام معظم رهبری خلاف قانون، خلاف شرع است و پیغمبر اکرم (ص) فرمودند: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِى هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللهِ». یعنی بهترین کار در ماه رمضان این است که انسان کار خلاف شرع انجام ندهد. وقتی مقام معظم رهبری می‌فرمایند خلاف قانون خلاف شرع است، یعنی سال‌های گذشته که ساعت کاری تغییر و تقلیل می‌یافت خلاف شرع بود و مجلس، شورای نگهبان و مراکز قانونی اعتراض می‌کردند که روی چه حسابی این کار انجام می‌شود؟ البته از کارهای غیر ضروری صرف‌نظر شود و در مورد کارهای ضروری هم گفتند بخشی‌اش که خیلی لطمه نمی‌زند تخفیف بدهید. امسال اعلام کرده‌اند اگر کسی از اول تا آخر ماه مرخصی ساعتی خواست، سختگیری نشود، ولی اینکه رسماً خود دولت به عنوان مجری قانون کار غیر قانونی انجام بدهد، آن هم در ماه رمضانی که بالا‌ترین اعمال ترک گناه است، جای اشکال و بحث دارد.

پس چرا این همه توصیه در ماه مبارک برای انجام کارهای عبادی داریم؟ به هرحال باید فرصت آن وجود داشته باشد یا خیر؟

امیرالمؤمنین (ع) از پیغمبر اکرم (ص) سئوال کرد اگر هر شب احیا بگیرم، خوب است؟ مردم که یک ختم قرآن می‌گیرند، مثلاً من ده تا ختم قرآن کنم. پیغمبر (ص) فرمودند نه بهترین کار این است که فقط گناه نکنی. «الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللهِ». هم گناه‌های فردی داریم و هم گناه‌های اجتماعی. خلاف قانون جزء گناه‌های اجتماعی است. فتوا داریم که عبور از چراغ قرمز و ورود ممنوع خلاف شرع است. چرا؟ چون خلاف قانون است. اگر در دوره‌ای اشتباه و خلاف شرع عمل کردند، الان نباید خلاف شرع عمل شود. مگر اینکه مراکز قانون‌گذاری ما مثل مجلس و قوه مقننه که گفتند یک روز بعد از عید فطر تعطیل است و آن را قانونی کردند، بگویند در ایام ماه مبارک رمضان ساعت اداری تغییر می‌کند و آن را قانون کنند.

دولت مجری قانون است. باید یقه دولت را موقعی بگیریم که قانون را اجرا نمی‌کند، چون هم دارد به مملکت ضرر می‌زند و هم در حکومت اسلامی کار خلاف شرع می‌کند. آنجایی که دارد قانون را اجرا می‌کند به فتوای مقام معظم رهبری دارد طبق شرع عمل می‌کند. اگر جایی خلاف قانون عمل شد باید اعتراض کنیم و ایراد بگیریم، چون خلاف شرع هم هست. آنهایی که باید از بعد قانونی عمل کنند، مسئولین ذی‌ربط‌اند. گفته‌اند در امور دینی تخفیف بدهید، ولی این را طوری انجام بدهیم که خودش خلاف شرع نشود، یعنی برای انجام یک مستحب مرتکب حرام نشویم، چون آنچه در ماه رمضان لازم و واجب است، روزه است. بقیه اعمال مستحب است.

اینکه در کار تخفیف بدهم و شب مناجات کنم مستحب است. خیلی خوب است انسان بتواند مناجات کند، هر شب احیا بگیرد و کارهای مستحب انجام بدهد، ولی مشروط بر این است که به واجب ضرر نزند، چون علی (ع) فرموده‌اند: «لَا قُرْبَه بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ». مستحب ارزشی ندارد وقتی که با انجام آن به واجبم ضرر بزنم. مثل این است که نماز شب بخوانم و نماز صبحم قضا شود. در این حالت نماز شب ارزشی ندارد.

به فرض اینکه تغییر ساعت کار خلاف قانون نباشد و در قانون پیش‌بینی شده باشد، آیا موافقید ساعت کار در ماه مبارک تقلیل پیدا کند؟

بله، قطعاً! چون طبق آماری که خودشان داده‌اند کار مفید در ایران روزانه دو الی سه ساعت است. حالا اگر در ماه رمضان یکی دو ساعت از اول یا یک ساعت از آخر وقت اداری کم کنند، مردم می‌توانند راحت‌تر در گرما روزه واجبشان را بگیرند، شب‌ها یک مقدار بیدار باشند و به امور فردی عبادی بپردازند و با خدا خلوت کنند و این بسیار مطلوب است.

عرض کردم باید آن را مثل جریان تعطیلی عید فطر قانونی کنند، یعنی متولیان امور فرهنگی به نمایندگان مجلس تذکر و پیشنهاد بدهند تا در قالب طرحی پیاده و قانونی شود تا بعداً حرف، سخن و کشمکش وجود نداشته باشد که آقا! چرا تعطیل کردید؟ اینکه خلاف قانون است. از آن طرف هم بگویند دولت این موارد را خلاف قانون عمل کرده است. نظام ما اسلامی است و قوا تحت نظر ولی‌فقیه کار می‌کنند و همه می‌خواهند کار خلاف شرع نکنند. در اینجا مسئولیت مجلس سنگین است، چون تعطیلی‌ها به عهده مجلس است. یادم می‌آید یک زمانی آموزش و پرورش بین تعطیلی‌ها را در مدارس تعطیل می‌کرد. صدای مجلس در می‌آمد که این خلاف قانون است، چرا این کار را می‌کنید؟ الان دیگر این کار را نمی‌کنند.‌‌ همان طور که عرض کردم در نظام اسلامی ما خلاف قانون، خلاف شرع است و صرفاً این نیست که خلاف قانون عمل کرده‌، بلکه خلاف شرع هم عمل کرده‌ایم.

در اسلام توصیه‌هایی داریم که ماه مبارک رمضان در کار‌ها به خود و زیردستانتان تخفیف بدهید. از آن طرف هم فرموده‌اند روزه می‌گیریم که سختی گرسنگی و تشنگی را درک کنیم، نه اینکه کار را تعطیل کنیم. این دو چگونه با هم جمع می‌شوند؟

قرآن می‌فرماید: «یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ» (۱) خدا از شما راحتی خواسته، سختی نخواسته است. روزه منجر به سلامتی انسان می‌شود. پیغمبر (ص) می‌فرماید: «صوموا تصحوا». روزه در ‌‌نهایت به نفع انسان است و جلوی بیماری و مشقاتی را که فرد بر اثر بیماری پیدا می‌کند می‌گیرد. برای اینکه گرفتار سختی‌ها و دشواری‌های بیماری نشویم توصیه شده است، روزه بگیریم تا بعداً راحت‌تر و سالم زندگی کنیم.

اینکه از یک طرف گفته شده است در کار‌ها تخفیف بدهید و از طرف دیگر طوری روزه بگیرید که گرسنگی و تشنگی را بچشید و درک کنید تا درد آنهایی را که ندارند بفهمید و به تعبیر پیغمبر اکرم (ص) با گرسنه و تشنه شدن یاد گرسنگی و تشنگی قیامت بیفتید، هیچ کدام به معنای سختی نیست. در واقع روزه را بگیرید، کارتان را هم تعطیل نکنید، طوری هم روزه بگیرید که گرسنه و تشنه بشوید، منتهی نه گرسنگی و تشنگی مشقت‌آور، چون همه فقها فتوا می‌دهند که اگر برای فرد مشقت دارد و طاقت‌فرسا می‌شود می‌تواند روزه‌اش را بخورد. چرا؟ چون خداوند می‌فرماید: «یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»، برای شما راحتی خواستم، سختی نخواستم. از این نظر فکر می‌کنم مشکلی نباشد که هم روزه بگیریم، هم کاری را که منجر به این می‌شود که روزه گرفتن مشقت‌آور باشد، تخفیف بدهیم.

خیلی کار‌ها هست که زیر کولر گازی انجام می‌شود، سختی هم ندارد. تخفیف دادن ناظر به کارهایی مثل نانوایی است که پای تنورند. این‌ها یک مقدار کارشان را تخفیف بدهند. کارفرما‌ها به شاگردهایی که پای تنور یا آتش هستند، تخفیف‌هایی بدهند که این‌ها بتوانند روزه‌شان را بگیرند و برایشان مشقت نداشته باشد.

پی‌نوشت‌: (۱) قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۱۸۵