گفتگوها از: مصطفی حسینی - امیر زینلی - «با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه جمعی و در مسیر تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی، در چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل.»
این چند جمله کوتاه اما محکم و امیدوار کننده، جملات آغازین سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی است. سندی که پس از کارهای تحقیقاتی بسیار روی آن در مجمع تشخیص مصلحت نظام، در تاریخ 12 آبان ماه 1382 توسط رهبر معظم انقلاب به سران قوای سه‌گانه ابلاغ شد. با گذشت
10 سال از تاریخ ابلاغ این سند به سراغ چهره های صاحب نظر رفتیم تا بدانیم تا اینجای کار چه میزان جلو رفته ایم، چه جاهایی کوتاهی شده است، چه کارهایی بر زمین مانده و چه کارهایی باید در 12 سال باقی مانده صورت گیرد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفتگو با «شما»:
نا هماهنگی بین قوا مهمترین مانع تحقق اهداف چشم اندازتدوین الگوی ایرانی‌ـ‌اسلامی پیشرفت بر زمین مانده است
سند چشم انداز 1404 به عنوان مهمترین سند راهبردی کشور محسوب می شود. 10 سال از تصویب این سند می گذرد. در این خصوص با حجت الاسلام غلامرضا دکتر مصباحی مقدم از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که در زمینه مسائل اقتصادی نظرات قابل توجهی دارد گفتگو کردیم. وی معتقد است ناهماهنگی بین سه قوه و عدول از اهداف تبیین‌شده از مهمترین مشکلات بر سر راه تحقق اهداف چشم انداز 1404 است.
آقای دکتر! در حال حاضر حدود 10 سال از تصویب چشم انداز 1404 می گذرد به نظر شما چه میزان به اهداف چشم انداز نزدیک شده ایم؟
البته ما هنوز فاصله قابل توجهی تا 1404 داریم، می‌شود گفت از چشم‌انداز 20 ساله و اهدافش نا امید نیستیم که ان‌شاءالله به آن نقطه هدف نزدیک شویم. در مورد موقعیت علمی و فناوری حرف اول را در منطقه می‌زنیم، یعنی در مورد وضعیت علمی به هدف‌گذاری‌ای که برای 1404 شده است، دست پیدا کرده‌ایم. در مورد مسائل سیاسی هم همین طور است، ایران از نظر سیاسی تأثیرگذارترین کشور آسیای غربی و شمال آفریقاست .
از نظر نظامی هم قدرت اول منطقه هستیم و در منطقه هیچ قدرتی در مقابل جمهوری اسلامی با این موقعیت وجود ندارد. موقعی که برای تحقق چشم‌انداز 20 ساله شروع به کار و برای 1404 هدف‌گذاری کردیم، از بعد نظامی تفاوت بسیار زیادی با امروز داشتیم. در بعد فرهنگی نسبت به هدف‌گذاری‌ای که شده است، فاصله زیادی داریم. البته جزء کشورهایی هستیم که در منطقه موقعیت ممتاز و خوبی داریم، ولی فاصله جدی هم با اهدافمان داریم.
چرا هنوز در عرصه فرهنگی نتوانسته ایم به آن اهدافی که می خواستیم برسیم؟
زیرا برجستگی‌های فرهنگی کشور ما می‌بایست نشان بدهد به اهدافمان در سند چشم‌انداز دست یافته‌ایم. یکی از آن شاخص‌ها و برجستگی‌ها مسئله ایمان، اعتقاد و اخلاق در جامعه ایران است که ملت ما به یک خودباوری جدی رسیده باشد که در اینجا و در این مسئله در منطقه پیشتاز و از نظر مجموعه شاخص‌های فرهنگی هم باید در منطقه برترین باشیم. من تصور می‌کنم با این هدف هنوز خیلی فاصله داریم.
در منطقه کشورهایی هستند که از ما جلوتر هستند. به عنوان مثال ترکیه از نظر اقتصادی رشد سالانه بالاتری دارد. ما در سالهای گذشته در این زمینه عقب‌گرد هم داشته‌ایم. سال گذشته رشد 5/5- درصد را تجربه کردیم که یک عقب‌گرد جدی بوده است، که هم عوامل داخلی و هم تحریم‌ها روی آن اثر گذاشته‌اند. امیدواریم ان‌شاءالله بتوانیم در طی سالهای باقیمانده این عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم و به جایی برسیم که از این دو بعد هم حرف اول منطقه را بزنیم.
به نظر حضرتعالی موانعی که بر سر راه نیل به این اهداف وجود دارند، کدامند و برای برطرف کردن این موانع چه راهکارهایی را ارائه می‌دهید؟
یکی از موانع جدی کم‌توجهی به سند چشم‌انداز در برنامه‌ها، اجرا و مدیریت کلان کشور است. البته در بخش برنامه شاید خیلی بهتر برنامه‌ریزی کردیم. اگر برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم را نگاه کنید، سند چشم‌انداز در آنها دنبال شده است، اما در مقام عمل از برنامه فاصله گرفته‌ایم. گاهی اوقات مسائلی مطرح شدند که در برنامه دیده نشده بود و برخی از مسائلی هم که در برنامه دیده شده بود مورد غفلت قرار گرفته‌اند. اینها موجب شد نرخ رشد اقتصادی کاهش و نرخ بیکاری افزایش یابند و نرخ تورم بالا رود.
مسائل سیاسی و اقتصادی روی مسائل فرهنگی جامعه ما هم اثرگذار بودند. اتفاقاتی که در سال 1388 بعد از انتخابات رخ داد و فتنه برانگیخته شد، اثر بسیار منفی بر مسائل فرهنگی و اخلاقی جامعه گذاشت. نمی‌دانم کی جبران خواهد شد. شاید یک مقداری با انتخابات اخیر ریاست جمهوری جبران شد، اما خیلی فاصله داریم تا با وضعیتی که آثار مخرب اتفاقاتی که روی دادند چه از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جبران شود. امیدواریم با اقداماتی که دولت جدید زیر سایه رهبری نظام انجام می‌دهد، بتوانیم عقب‌افتادگی‌هایی را که پیدا کرده‌ایم، جبران کنیم.
به نقش دولت اشاره کردید. می‌خواهیم بدانیم دولت فعلی برای این که بتواند در راستای چشم‌انداز حرکت کند چه وظیفه‌ای دارد و به نظر شما چه کارهایی را باید انجام بدهیم که بتوانیم نقص‌ها و ناکامی‌هایی را که تا کنون داشته‌ایم جبران کنیم؟
آنچه که من از دیدگاه رئیس‌جمهور محترم مشاهده می‌کنم این است که می‌خواهد حرکت متوازنی را در سطح کشور دنبال کند و سند چشم‌انداز را به صورت جدی مبنا قرار داده است. هم در بعد سیاست داخلی و خارجی با یکپارچگی ملت شریف ایران و هم در بعد مسائل اخلاقی شعار خود را اخلاق‌محور و حاکمیت اخلاق قرار داده است. ما رفتارهای دکتر روحانی را با رعایت اخلاق و احترام نسبت به قوا، مردم، اقوام و تمام کسانی که در سرنوشت این کشور نقش دارند، می‌بینیم. حتی احترام به کسانی که دولت یا ریاست جمهور را قبول ندارند. این را در رفتار رئیس‌جمهور می‌بینیم.
در بعد مسائل اقتصادی هم ابتدا بنا را بر این گذاشته‌اند که مشکلی را که از نظر اقتصادی بروز کرده است، از جمله تورم، بیکاری، کاهش سرمایه‌گذاری و رکود را جبران کنند و به یک نقطه تعادل برسند و از آن به بعد هم دنبال پیشرفت بیشتر باشند.
توصیه شما به دولت چیست؟
توصیه اکید ما این است که عقلایی عمل کنند که می‌کنند. توصیه ما این است که از نظر کارشناسان استفاده کنند که در دستور کارشان دارند. توصیه اکید ما این است که برنامه‌ها ـ‌در حال حاضر برنامه پنجم‌ـ را محور قرار بدهند. ما در مورد برنامه پنجم برنامه‌های زیادی داریم که روی زمین مانده‌اند و روی آنها کار نشده است. یکی از آنها تدوین الگوی ایرانی‌ـ‌اسلامی پیشرفت است که اگر تدوین و تصویب شود، چهارچوب خوبی برای حرکت جمعی ملت ایران به سمت قله‌های پیشرفت خواهد بود.
قوای مقننه و قضائیه در مورد چشم‌انداز چه وظایفی را به عهده دارند؟
سند چشم‌انداز برای همه قوای کشور است. وقتی می‌گوییم دولت، مقصودمان حاکمیت است و لذا صرفاً قوه مجریه مد نظر ما نیست. چه مجلس، چه دولت و چه قوه قضائیه باید دست به دست هم بدهند و در یک مسیر حرکت کنند. تصورم این است که این آمادگی در هر سه قوه وجود دارد که حرکت همراه و همگامی را به سمت تحقق سند چشم‌انداز داشته باشند.
به نظر شما مهمترین مشکلی که تا به امروز بر سر راه تحقق سند چشم‌انداز وجود داشته، چه بوده است؟
ناهماهنگی بین سه قوه و عدول از اهداف تبیین‌شده از مهمترین مشکلات بر سر راه تحقق سند چشم انداز است. مطرح کردن مسائلی که در سند چشم‌انداز دیده نشده بود و مطرح کردن مسائلی که در برنامه‌ها نبودند اولویت پیدا کردند و طبعاً کشور را به سمت دیگری سوق داد، به سمتی که اذهان مردم شاید بیشتر متوجه حل کوتاه‌مدت مشکلات رفتند، بدون این که به سند چشم‌انداز و برنامه‌ها توجه و یک حرکت متعادل، متوازن و حکیمانه‌ای را دنبال کنند.
دکتر علی عباسپور با اشاره به کاستی های فرهنگی در تحقق سند چشم انداز؛
تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور، تحقق سند چشم انداز را تسریع می بخشد
به عقیده برخی از کارشناسان، بیشتر عقب ماندگی ما در تحقق سند چشم انداز در حوزه فرهنگی است. دکتر علی عباسپور تهرانی در گپ و گفت کوتاهی با ما به دلایل مختلف این مسئله پرداخته است.
چه تمهید ویژه‌ای باید برای دوازده سال پیش رو که نقطه نهایی تحقق سند چشم‌انداز است، بیندیشیم؟ به صورت تخصصی جنبه‌های فرهنگی مورد سئوال هست، چون به جنبه‌های تکنولوژیک قضیه توجه شده است، ولی به نظر می‌رسد در جنبه‌های فرهنگی و آموزشی غفلت بیشتر بوده است.
از نظر ارزیابی کمیتی، دو هدف مهم در سند چشم‌انداز در نظر گرفته شده است. یکی جایگاه اول علمی و دیگری جایگاه اول اقتصادی در منطقه. البته بهبود شاخص‌های فرهنگی، تربیتی، رفاه اجتماعی و... مقولاتی بوده است که نهایتاً حرکت به سمت یک جامعه اسلامی با معیارهای اسلامی در سند چشم‌انداز دیده شده است.
در بعد حرکت‌های علمی و جایگاه اول علمی، اقدامات خوبی صورت گرفته است. در شورای انقلاب فرهنگی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تصویب شد. قبل از آن نقشه جامع کشور به تصویب رسید و اقداماتی در جهت ارتقای جایگاه علمی با انتشار مقالات، گسترش تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها صورت گرفت که در مجموع بسیار امیدوارکننده است که در ظرف دوازده سال آینده بتوانیم جایگاه خودمان را تثبیت کنیم. نشانه‌هایی از رسیدن به این جایگاه هم الان دارد که خود را در بعضی از فناوری‌ها از جمله نانو و سلول‌های بنیادی نشان می‌دهد و ما نه‌تنها در سطح منطقه، بلکه در دنیا هم جایگاه رفیعی داریم.
مثلاً در فناوری نانو رتبه هشتم را به دست آورده‌ایم که نشان می‌دهد در این زمینه اقدامات خوبی صورت گرفته است. البته معتقدم این اقدامات بیشتر به همت دانشگاهیان بوده و بحث‌هایی که به صورت سندهای بنیادین شده است و سفارشاتی که شخص مقام معظم رهبری در مورد پیشرفت علمی داشته‌اند. اگر دولت‌های نهم و دهم هماهنگی‌های مطلوبی را به عمل می‌آورد، شاید پیشرفتمان مطلوب‌تر بود، اما در کل وضعیت خوبی داریم.
به نظر می رسد ارتباط دانشگاه و صنعت از موارد مغفول مانده در راستای تحقق سند چشم انداز بوده است؟
دولت یازدهم باید به علم و فناوری به‌خصوص مدیریت علمی، مدیریت پژوهشی، رسیدگی به دانشگاه‌ها، ارتباط صنعت با دانشگاه و شرکت‌های دانش‌بنیان توجه بیشتری کند تا این حرکت تسریع شود و به فراتر از آنچه که مقام معظم رهبری از نظر علمی در چشم‌انداز دیده‌اند، برسیم.
در مسائل فرهنگی معضل اساسی داریم. نقشه مهندسی فرهنگی با سند چشم‌انداز در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده است. عنوان می‌شود که محورهایی از آن به تصویب نهایی رسیده است، اما دارد ده سال می‌گذرد و ما هنوز به نتیجه‌ای به عنوان مهندسی فرهنگی برای کشورمان نرسیده‌ایم. ضمن این که معتقدم در دولت‌های نهم و دهم عزمی برای این که به سمت فرهنگ اسلامی حرکت کنیم، وجود نداشت.
متأسفانه دولت دهم یک فرهنگ التقاطی را به نمایش گذاشت که فاصله بسیار داشت؛ لذا می‌خواهم بگویم در بعد مسائل فرهنگی در ابتدای کاریم و شاید بار ده سال گذشته به دوش ده سال آینده می‌افتد و لذا دولت یازدهم باید خیلی در این مسئله دقت و امکانات لازم برای این منظور را تهیه کند. به‌خصوص وظیفه شورای انقلاب فرهنگی این است که بتواند هم سند را سریع‌تر نهایی کند و هم در اجرایی کردن سند مهندسی فرهنگی کشور اقدامات اساسی را انجام بدهد و پیگیری کند و هماهنگی بین دستگاه‌ها را به عمل آورد.
در حوزه اقتصادی، پیشرفت کار تا کجا بوده و چه کم کاریهایی شده است؟
در بعد اقتصادی هم متأسفانه با دو مقوله روبه‌رو بودیم، یکی تحریم‌ها و دیگری سوء مدیریت اقتصادی‌ای که در دولت‌های نهم و دهم شاهد آن بودیم و همین امر باعث شد شاخص‌های اقتصادی در کشور ما نه‌تنها رشد خوبی را نداشته باشند، بلکه از بسیاری از کشورهای منطقه عقب بیفتیم و نمی‌توانیم همه این پسرفت‌ها را به گردن تحریم‌ها بیندازیم. معتقدم توجه به نیروی جوان، امکانات خدادادی و از همه مهم‌تر عقیده‌ای که مردم ما به مکتب اسلام و تفکر اسلامی دارند و مقاومت در مقابل دشمنان را می‌پذیرند و سختی‌ها را تحمل می‌کنند و تمسک به اصل ولایت مطلقه فقیه می‌توانست ما را در پیشبرد اهدافمان و گریز از تحریم‌ها نه به‌طور کامل بلکه با درصد بسیار بالایی یاری کند، اما در اینجا باز هم متأسفانه با سوء مدیریت روبه‌رو شدیم و فاصله داریم. در ده سال باقیمانده باید دو برابر فعالیت کنیم تا پسرفت سالهای گذشته جبران شود.
چشم انداز چگونه محقق می‌شود؟
مهندس سید مصطفی میرسلیم
چشم‌انداز، در حقیقت توسعه بلند مدت را مطرح میکند. برای تحقق چشم‌انداز، چرخه توسعه باید چندین بار با برنامه‌های میان مدت بدون افت و ضایعه با روندی تصاعدی طی شود. برای این منظور چه نکاتی را ناگزیر باید مراعات کنیم؟
دانش‌اندوزی در مراحل شناخت عطایای الهی و امکانات و مقدورات و شناخت نفس خویش و وضع جامعه به لحاظ نقاط قوت و ضعف و شناخت دوست و دشمن و با توجه به آرمانها و نیز اهداف انتخاب شده.
خودسازی با تقواپیشگی و در نتیجه برطرف کردن نقاط ضعف و تشدید نقاط قوت و شکوفاسازی استعدادها و اصلاح کاستی‌ها و ناهنجاریهای اجتماعی با مبارزه با رذایل و زشتی‌ها و پلیدی‌ها و کوشش برای دستیابی به استقرار قانونمندی و انضباط در جامعه و نیز قدرت تحمل یکدیگر و احترام به یکدیگر.
کسب فن برای نیل به عمل با اتقان در مرحله ایفای وظیفه و پاسخگویی به مسئولیت و وفای به عهد.
ارزیابی دقیق و مستمر کوشش فردی و جمعی و نقادی رفتارها و عملکردها برای کشف اشکالات و سپس توصیه به حق و پایداری و اهتمام به اصلاح با توسل به امر به معروف و نهی از منکر و سبقت بر یکدیگر در امور خیر.
در یک کلام تحقق چشم‌انداز و اهداف توسعه بلند مدت نیازمند ایمان راسخ و پایبندی واقعی به اصول و عمل شایسته و وجدانی است.
چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان محقق خواهد شد و در آن هویت اسلامی و انقلابی کشور وجه بارز، و الهام بخش بودن در جهان اسلام از ویژگیهای اصلی آن خواهد بود. چنان چشم‌اندازی هیچ مشابهت اصولی با آنچه از جانب حکومتهای غیردینی برای کشورشان مطرح می‌شود، ندارد هر چند در برخی جلوه‌های مادی، نظیر جایگاه اقتصادی و تعامل سازنده و موثر در مناسبات بین‌المللی، ممکن است شباهت ظاهری بین همه کشورهای پیشرفته و توسعه یافته، صرف نظر از گرایش مادی یا معنویشان بوجود آید. به علاوه تعلقات دیرینه مردم ایران ایجاب میکند که:
الف – برای ایجاد عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدیرانه جمعی با حفظ یکپارچگی و خودباوری به لحاظ تبلیغی و فعالیتهای گوناگون رسانه‌ای اقدام شود. چند صدابی‌هابی که نوای شوم وابستگی به بیگانگان را در اذهان عمومی می‌نوازد و هویت اسلامی ایرانیان را آماج حملات و ضربات ادبی و هنری و مطالب کتبی و شفاهی خود قرار داده‌اند، افتخاری برای نظام نیستند و اگر اصلاح‌ناپذیر باشند توفقشان واجب و خدمت به آینده همه مردم است.
ب- به حفظ ایمان و رشد آن اهتمام ورزیم و اجازه ندهیم دین به ابزار سیاسی تبدیل شود و هر کسی مدعی قرائتی نوین و برداشتی به اصطلاح متجددانه از آن گردد و آن قرائتها و برداشتها به اتکای مدعیانشان، منشأ تفرقه و اختلاف بینشی و مسلکی با آثار سیاسی زیان‌بار در جامعه شود و به جای همدلی سازنده، رقابتی تخریبی و پر از بغض را برقرار کند که سد راه رشد است و نیروها را در مقابل هم به برآیندی پوچ سوق دهد.
در جامعه ایمانی نباید گسترش دفعی یا تدریجی اباحی‌گری و عرفی‌گرایی و بی‌عفتی مجاز شمرده شود. رواج بداخلاقی و خودباختگی فرهنگی و ابتذال در کنار شعارهای الهام گرفته از ارزشهای اسلامی و ملی و انقلابی جز نفاق بذری را در دل جوانان آینده‌ساز کشور نمی‌کارد و این نفاق سم مهلک تحقق آرمانهاست.
ج – اصول و فروع دین و مذهب به سادگی و دقت، در عین توجه به پیچیدگیهای اداره جوامع راه یافته به عصر انقلاب اطلاع‌رسانی، معرفی و هنرمندانه ترویج شود. علما و دانشمندان، استادان و مدرسان، مربیان و آموزگاران، غیر از وظیفه‌ای که در تولید و اشاعه دانش و تربیت نیروی انسانی دارند، سرمشق بودن خودشان را به لحاظ ساده‌زیستی و نمونه بودن خود را به لحاظ فداکاری و از خودگذشتگی برای ارتقای جمعی نادیده نگیرند.
آنها هر اختلاف نظری دارند باید در مراکز پژوهشی حوزوی و دانشگاهی به بحث بگذارند تا نهایتاً به رحمت بیانجامد و از کشاندن چنان مسائل اختلافی به سطح جامعه و در میان مردم مطلقاً پرهیز کنند تا به سردرگمی مردم و وازدگی آنها از دانش و پژوهش و تدبیر و تفقه و تعقل، ختم نشود که رمز عملی موفقیت در پیشبرد اهداف توسعه است. به ویژه اختلافاتی که در سالهای گذشته به دودستگی یا چنددستگی علما و روحانیون و قرار گرفتن آنها در جناح‌بندیهای سیاسی انجامیده است و در زمینه اعتقادی جامعه را جریحه‌دار کرده، باید هر چه زودتر برچیده شود و بر آن جراحات، مرهم نهاده شود چرا که خطر مزمن شدن تهدیدشان میکند. جامعه‌ای که در سطح راهنمایان فکری خود گرفتار تشتت باشد، به الگوی رفتاری مناسبی که منش و شخصیت افراد آن را قوام بخشد و شاکله درستی برای آنها بوجود آورد، دست نخواهد یافت و لاجرم مهمترین سرمایه اجتماعی خود را بر باد خواهد داد.
البته الزامات دیگری هم به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و حتی قانونی برای تحقق چشم‌انداز وجود دارد که پس از این مقدمات اساسی، در زمینه‌های اعتقادی و فرهنگی و سیاسی، باید بدانها پرداخت، آنها هم بسیار مهم‌اند ولی درجه تأثیرشان تحت‌الشعاع اینهاست.
دکتر لاسجردی با اشاره به برنامه کشورهای رقیب در منطقه برای کسب رتبه نخست؛
شتاب رقبا از ما بیشتر است
در سند چشم انداز بیست ساله کشور، مسئله کسب رتبه نخست منطقه ای در مباحث علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی،نظامی و ... به عنوان هدف دیده شده است. این بدان معنی است که ما رقبای جدی در منطقه داریم، که آنها هم چشم به سکوی نخست دارند و کم هم تلاش نمی کنند. دکتر حسن لاسجردی کارشناس امور بین الملل اعتقاد دارد ترکیه جدی ترین رقیب ما در این مسئله است.
آقای دکتر! کشورهای دیگر به خصوص کشورهای همسایه ما مشابه چنین سندی را تنظیم کرده‌اند یا خیر؟
به هر حال برنامه‌ریزی یکی از نکات بسیار مهم برای کشورها است. برخی از کشورهای منطقه از جمله ترکیه برنامه چشم‌انداز دارند که نام برنامه‌ای که ترک‌ها دارند 2023 است. سال 1923 آغاز جمهوریت در ترکیه است، دولت جدید به مناسبت 100 سالگی حکومت دموکراتیک در ترکیه برنامه‌ای با عنوان 2023 برنامه‌ریزی کرده است که به عنوان یک برنامه بنیادی یا بالادستی برخی از دورنماها و برنامه‌های درازمدت خود را از قبیل دموکراسی، استقرار حکومت، حقوق بشر و دیگر چیزهایی را که در این حوزه هست، پایه‌گذاری و پیگیری کند.
این سند به چه سبکی تنظیم شده است؟
فضایی که ترک‌ها طراحی کرده‌اند، مثل اغلب سندهای بنیادین یک سند بلندمدت کاری برای ارتقای کشور ترکیه است، چیزی شبیه به برنامه توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی‌ای است که ما طراحی کرده‌ایم. آنها این سند را بر اساس ویرایش های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منتهی بر مبنای 100 سالگی جمهوریت در ترکیه طراحی کرده‌اند.
این کار از کجا شروع شده است؟
از دوره دوم حکومت اردوغان شروع شده و این برنامه محصول دولت اردوغان است. اردوغان برای این که نشان بدهد اولاً یک برنامه بلندمدت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دارد و ثانیاً می‌خواهد استانداردهای امروزی را در جامعه پیگیری کند و مهم‌تر از همه این که دولت اردوغان به دلیل مجموعه تبلیغاتی که علیه دولت اسلام‌گرا به‌ویژه در چهار ساله اول داشته است که اسلام‌گراها دارند به سمت حکومت دینی یا ایدئولوژیک می‌روند، برنامه 2023 را طراحی کردند تا نشان بدهند افکار و اندیشه‌های بلندمدتشان با رویکردهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی موضوع جمهوریت یا دموکراسی‌خواهی در ترکیه همراه است. با این ذهنیت این سند را ارائه کردند.
تا کنون چقدر به اهدافشان رسیده‌اند؟
چیزی که آنها اعلام کرده‌اند، چون پیوست‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارد، به نظر من در حوزه اقتصاد پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته‌اند. در آغاز سال 2000 که اردوغان و تیم او مسئولیت ترکیه را قبول کردند، بدهی و کسری بودجه سنگینی داشتند، تورم در ترکیه بیداد می‌کرد، وضع صنایع بسیار نامناسب و تورم تا سه رقم هم رسیده بود و سرمایه‌گذاری ترک‌ها هم قابل ملاحظه نبود.
در حال حاضر به نظر می‌رسد لااقل استانداردها و اعداد و ارقام اقتصادی ترک‌ها پیشرفت فوق‌العاده چشمگیری داشته‌اند تا جایی که در حال حاضر شانزدهمین اقتصاد جهان هستند. شاید یکی از نکات مهمی که در دوره دوم ریاست جمهوری، اسلام‌گراها موفق شدند حکومت را در دست بگیرند و در انتخابات پیروز شوند به خاطر این است که توانستند مبانی یا شاخص‌های اقتصادی بسیار پررنگی را در ترکیه به وجود بیاورند. اقتصاد ترکیه در حال حاضر از نظر تورم تک رقمی شده و بخش اعظم بدهی‌های خارجی خود را تأدیه و صنعت توریسم آن رشد بسیار بالایی کرده است. دانش فنی‌ای که ترک‌ها در ده پانزده سال گذشته در انواع و اقسام بخش‌ها مثل ساختمان‌سازی، انرژی و توریسم و خدمات صنایع هوایی به دست آورده‌اند، فوق‌العاده پیشرفته است.
کارگران ترک در خارج از ترکیه به‌ویژه آلمان اقامت دارند و بیش از پنج میلیون نفرند. دولت ترکیه توانسته است ارتباطش را با آنها ساماندهی مجدد کند.
بیمه اجتماعی را ساماندهی جدی کرده‌اند. در مجموع عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه ترکیه بر اساس سند 2023 رشد مناسبی را نشان می‌دهد. تا آنجایی که من مطالعه کرده‌ام، عدد و رقم ارائه نکرده‌اند، اما تلاش می‌کنند در 2023 جشن بلوغ جمهوریت را بگیرند و نشان بدهند جامعه ترکیه از نظر استانداردهای جمهوریت، دموکراسی، بحث‌های مرتبط با مردم‌سالاری، داشتن برخی از شاخص‌ها مثل اقتصاد مناسب، رفاه مناسب، دسترسی به اطلاعات، رسانه مناسب، آموزش، رسیدگی به اقلیت، ثبات و آرامش روانی‌ای که در یک جامعه دموکراتیک اهمیت دارد، آزادی فکر، اندیشه و بیان که از جمله عوامل فرهنگی است، ارتقای برخی از شاخص‌ها مثل سواد، بهداشت، کتابخوانی، دانشگاه‌ها و کالج‌های معتبر علمی و... کارهایی است که در این سند مورد توجه قرار گرفته و در مجموع مواردی که در سالهای اخیر به عنوان احیای امپراتوری عثمانی یا (Neo Osmanism) مطرح شده است، اینها به دنبال آن هستند که در سال 2023 بتوانند قدرت اول سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه را از آن خود کنند.
پس یکی از رقبای جدی ما در این زمینه ترکیه است.
به‌طور حتم بله.
رقیب دیگری هم داریم؟
در منطقه ترکیه است که برنامه رسمی دارد و آن را اعلام هم کرده است. کشورهای دیگر برنامه دارند، ولی اسم و عنوان مشخصی ندارد. عربستان در این فضا می‌تواند برنامه منسجمی داشته باشد. عراقی‌ها اگر بتوانند آرامش و ثبات در کنار بازسازی و در اختیار بودن حداقل معیشت را در جامعه‌شان به وجود بیاورند، آنها هم این پتانسیل را دارند، اما همان طور که اشاره کردم به‌جز ترک‌ها که در حال حاضر موضوع 2023 را مطرح کرده‌اند، دیگر کشورهای بزرگ منطقه تا آنجایی که من اطلاع دارم برنامه منسجمی را به عنوان یک (Proposal) یا یک طرح مشخص و روشن ارائه کرده باشند، ندارند.
عربستان و عراق می‌توانند برای ما رقیب جدی‌ای باشند؟
بعید می‌دانم با فاصله‌ای که ما در جاهای مختلف از آنها داریم، در حال حاضر رقیب ما باشند. شاید گذر زمان باعث شود آنها بتوانند در حوزه اقتصادی با ما رقابت کنند، اما در حوزه فرهنگ فکر می‌کنم دستشان چندان پر نیست. همچنین عربستان در حوزه‌های اجتماعی که یکی از شاخص‌های مهم توسعه است، کاستی‌های فراوانی دارد و نمی‌تواند در این عرصه رقابت کند.
ظاهراً ترکیه قرار است نسبت به ما دو سال زودتر از 2023 به اهداف چشم‌انداز خود برسد.
همه کشورهایی که بحث چشم‌انداز در آنها مطرح است، هر سال یک درجه سرعت و دستیابی را اعلام می‌کنند. ترک‌ها با این شتابی که الان دارند، بعید است از تاریخ اعلام‌شده عقب‌تر بروند و بعید نیست که زودتر دست یابند، چون در حال حاضر فرصت سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسبی دارند و بسیاری از سیاست‌های ترکیه می‌تواند در این فضا تفسیر شود.
به فرض رقم مجامع شعری، ادبی، رسانه‌ها جوایزی که بعضاً در جامعه ترکیه مرسوم شده است، دانشگاه‌های خصوصی و غیر خصوصی و دولتی و غیر دولتی که در حال حاضر در ترکیه رشد و نمو کرده‌اند. همکاری‌های هنری مثل تئاتر و... در مجموع شرایط این پرش و جهشی که اشاره شد، در جامعه ترکیه موجود هست. فکر می‌کنم جامعه ترکیه حداکثر تا سال 2023 بتواند به این اهداف جامه عمل بپوشاند.
