حاج فضل الله فرخ از اعضای اولیه موتلفه اسلامی و نیز مبارزین قدیمی است که شخصا در قیام 15 خرداد حضور داشته میدان داری برخی گروه‌های تظاهرات را بر عهده داشته است. او برایمان از بطن حادثه گفت.
به نظر شما چه عواملی سبب شکل گرفتن این قیام تاریخی و تاریخ ساز شد؟
در سال ۴۰ آیت‌الله بروجردی فوت کردند و شاه دستوراتی را از امریکا جهت پیاده کردن برنامه اصلاحات ارضی گرفته بود و تلاش داشت تا این برنامه در زمان آیت‌الله بروجری (ره) پیاده کند ولی مقاومت ایشان مانع از این کار شد.
شاه پس از فوت آیت‌الله بروجردی احساس کرد که میدان برای پیاده کردن برنامه اصلاحات باز شده است.
محمدرضا شاه به منظور پیشبرد این برنامه در زمان اسدالله علم تلاش کرد تا لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را به تصویب برساند.
در این لایحه برخی از بندهای غیردینی گنجانده شده بود که در وهله اول این لایحه با مخالفت امام و پس از آن نیز با مخالفت جریان روحانیت و تعطیلی بازار همراه شد که این مسائل در نهایت باعث لغو این لایحه شد. این لایحه در مهر ماه به تصویب رسید و با مخالفت‌هایی که صورت گرفت در آذر ماه لغو شد.
در تدوام این امر شاه در ۱۹ دی ۴۱ خود به میدان آمد و تلاش داشت تا اصول ششگانه‌ای را تحت عنوان اصول انقلاب سفید و یا انقلاب شاه و مردم به تصویب برساند و ۱۱ بهمن این مسئله از طرف امام و روحانیت مورد تحریم قرار گرفت و به شدت با آن برخورد شد.
شاه از این قضیه ناراحت بود و خود عازم قم شد و سخنرانی تندی را علیه روحانیت در قم انجام داد و روحانیت را در این سخنرانی ارتجاع سیاه نامید.
پس از آن نیز رفراندومی را در این زمینه برگزار کرد. در بهمن، ماه مبارک رمضان آغاز شد و حضرت امام تلاش داشت تا از فرصت‌ها حداکثر استفاده را بنماید و تهدید‌ها را به فرصت تبدیل کند و قرار شد که از ماه رمضان برای این کار بهره برداری شود که در ۲۴ اسفند ۴۱ که مصادف با ایام شب عید بود از طرف امام عزای عمومی اعلام شد یعنی به خاطر مصائبی که بر اسلام وارد شده بود آن سال عید نباشد و مردم نیز گوش به فرمان امام بودند.
واکنش رژیم چه بود؟
شاه از این کار ناراحت شد. در روز ۲ فروردین ۴۲ که روز شهادت امام صادق (ع) بود قرار شد تا در مدرسه فیضیه مراسمی جهت بزرگداشت شهادت ایشان برگزار شود، شاه نیز چماق داران خود را به این مدرسه فرستاد و بسیاری از حجره‌ها را تخریب کردند و بعضی از طلاب را شهید و برخی را مجروح کردند. در همان روز نیز عده‌ای نگران حال امام (ره) بودند، ولی مشاهده کردند که امام درب خانه را باز گذاشته است و فرمودند که اگر بیشتر اصرار کنید خودم به فیضیه می‌روم. امام خمینی ۱۲ اردیبهشت چهلم فیضیه را برگزار کردند. امام خمینی تلاش داشت تا با سخنرانی‌های گسترده خاطره این حوادث را در ذهن مردم را زنده نگه دارد. امام راحل همچنین در محرم اردیبهشت سال ۴۲ به وعاظ فرمودند که روضه امسال باید روضه فیضیه باشد و حتی دسته‌جاتی که عزاداری می‌کردند نیز نوحه فیضیه می‌خواند مثلا یکی از نوحه‌ها این بود که «قم گشته کربلا فیضیه قتلگاه شد موسم یاری مولانا الخمینی».
اشاره کردید که امام دستور داده بودند که آفرینندگان ۱۵ خرداد را بشناسید. به عنوان فردی که در میان حادثه بودید، چه کسانی در خلق این حماسه موثر بودند؟
بسترهای شکل گیری قیام ۱۵ خرداد با رهنمودهای حضرت امام در حال مهیا شدن بود. راهپیمایی‌ها و تظاهراتی علیه رژیم پهلوی سامان دهی شد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها را موتلفه اسلامی سازمان داد که چند روز قبل از قیام و در روز عاشورا از میدان قیام شروع می‌شد و از سرچشمه، بهارستان نیز امتداد داشته و از پل چوبی وارد انقلاب می‌شد. شهید عراقی و شهید امانی در این راهپیمایی‌ها نیز سخنرانی تندی کردند. و هرچه ما جلو‌تر می‌رفتیم هم جمعیت بیشتر و هم شعار‌ها تند‌تر می‌شد. وقتی که به مقابل کاخ مرمر رسیدیم که شدیدا توسط مامورین محافظت می‌شد، مردم شعار می‌دادند خمینی خمینی خدا نگه دار تو بعد به سمت شاه که در کاخ مرمر بود مشت‌ها را گره می‌کردند و می‌گفتند بمیرد بمیرد دشمن خون خوار تو. نهایتا نیز راهپیمایی در مسجد امام خاتمه پیدا کرد.
علت دستگیری امام خمینی(ره) توسط رژیم چه بود؟
امام خمینی(ره) هم در مدرسه فضیه یک سخنرانی بسیار تندی را علیه شاه ایراد نمودند و خطاب به محمدرضا شاه بیان داشتند که پدرت رفت مردم خوشحالی کردند کاری نکن که که وقتی تو می‌روی هم مردم خوشحالی کنند. ایشان کلمه مردک را در ارتباط با شاه به کار بردند. لذا شاه و دستگاه حکومتی نتوانستند این وضعیت را تحمل کنند و تصمیم به دستگیری امام گرفتند. آن‌ها شب هنگام امام خمینی را دستگیر کردند که مصادف با شامگاه ۱۲ محرم بود و دستجات آماده برای عزاداری حسینی بود.
در مورد خلق کنندگان این قیام می فرمودید.
روز آخر مراسم عزاداری ما در یکی از هیئت‌های انقلابی به نام هیئت انصار الحسین (ع) بود، قرار بر این بود که عزاداری از صبح شروع و تا ظهر ادامه داشته باشد، ولی وقتی که ما وارد مراسم شدیم با خبر شدیم امام را دستگیر کرده‌اند که دستگیری امام برای مردم و بازاریان بسیار تکان دهنده بود و به خاطر این امر و صحبت‌هایی که انجام شد بازار بسته شد. ما هم از خبر دستگیری امام توسط مرحوم حاج مرتضی نعیمی مطلع شدیم و همه با هم به مردم پیوستیم. بنده شعار می‌دادم یا مرگ یا خمینی و مردم هم تکرار می‌کردند تا به چهارسوق بزرگ رسیدیم و در این مکان توسط مامورین مورد حمله قرار گرفتیم و جمعیت به چند قسمت تقسیم شد. برخی به طرف بازار رفتند، گروهی به نوروز خان رفتند و ما هم به چهار سوق کوچک حرکت کردیم. شعار هم ادامه داشت و مردم نیز صحنه را خالی نگذاشته بودند. بنده نیز در بخشی از راهپیمایی و تظاهرات به مردم اعلام کردم تا کنون دستور به رعایت آرامش داشتیم، ولی امروز این مسئله عوض شده است امروز مرجع تقلید ما را دستگیر کرده‌اند، لذا برای جانفشانی باید آماده باشیم. در بازار کفاش‌ها نیز خبر دستگیری امام توسط مرحوم نعیمی به مردم اعلام شد و جمعیت زیادی به قیام پیوست و به سمت رادیو حرکت کردیم و در همین اثنی کامیون‌های ضربت وارد عمل شدند و شروع به تیر اندازی و حمله به مردم با تمام ابزارهای ممکن کردند. هر چه قیام گستره‌تر می‌شد عمال رژیم شاه نیز بیشتر به سمت مردم تیراندازی می‌کردند. بسیاری را شهید کردند و بسیاری را نیز مجروح نمودند. حضور مردم در صحنه تا بعد از ظهر ادامه داشت و مردم نیز کاملا در صحنه حضور داشتند و گروه ضربت نتوانست مردم را کنترل کند و به همین خاطر ارتش شاهنشاهی وارد عمل شد و یک میدان جنگی واقعی را شکل داد. در هر حال با ورود ارتش کشتار مردم بسیار بیشتر شد.
به نظر شما مهم‌ترین پیام ملت در قیام ۱۵ خرداد چه بود؟
در مجموع می‌توان در رابطه با قیام پانزده خرداد و شهدای آن روز بیان کرد که قیام ۱۵ خرداد و شهدای آن روز هم بصیرت داشتند هم فداکاری و هم به موقع اقدام کردند. باور کنید اگر این قیام ۵ روز دیر‌تر انجام می‌شد انقلاب و قیام در نطفه خاموش می‌شد. قیام پانزده خرداد بر تغییر موضع رژیم شاهنشاهی که در پی شهادت امام بودند بسیار اثر گذاشت و آن‌ها را از این کار باز داشت. حتی یکی از روزنامه‌ها تیتر زده بود که روحانیت در نظر دولت محترم است و شاه هم روز 15 خرداد وحشت زده شده بود و حتی خود را برای فرار از کشور آماده کرده بود. از طرف دیگر شهدای ۱۵ خرداد بسیار مظلوم واقع شدند و حتی محل دفن آن‌ها معلوم نمی‌باشد.
