برای آشنایی بیشتر با سبک کتابخوانی مقام معظم رهبری، به سراغ محمدرضا سرشار نویسنده، منتقد و رئیس علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی رفته‌ایم.
آقای سرشار کمی از شیوه‌های مطالعه و کتابخوانی مقام معظم رهبری برایمان بگویید.
مطالعه پیش از خواب یکی از مسایلی است که در شیوه کتابخوانی مقام معظم رهبری وجود دارد، ایشان همیشه قبل از خواب یک مطالعه سبک دارند. یکی دیگر از روش‌های کتابخوانی مقام معظم رهبری استفاده از وقت‌های انتظار برای مطالعه است که البته ایشان بیشتر در زمان‌های قبل از انقلاب از این شیوه استفاده می‌کردند و در اتوبوس و هر جای دیگری به کتابخوانی و مطالعه می‌پرداختند. سال‌ها پیش، ایشان می‌گفتند که یکی از سرگرمی‌های ما در خانواده مطالعه جمعی کتاب است، همه اعضای خانواده دور هم جمع می‌شویم و یکی کتاب می‌خواند و دیگران استفاده می‌کنند. همچنین ایشان عادت دارند پس از پایان هر کتاب نظر خود را در یک صفحه در رابطه با این کتاب یادداشت کنند و در کتابخانه قرار دهند.
معظم له چگونه با این همه مشغله فکری و کاری می‌توانند یک خواننده فعال کتاب نیز باشند؟
ببینید. یک نکته این است که بعضی‌ها وقتشان برکت دارد و با وجود این همه مشغله اتلاف وقت ندارند، بعد اینکه از هر زمان و فرصت خالی ولو اندک برای مطالعه بهره می‌گیرند. یک مسئله دیگر هم کم خوابی ایشان است که باعث می‌شود شب‌ها وقت بیشتری برای کتابخوانی داشته باشند که این نوعی صرفه جویی در وقت محسوب می‌شود.
قلمرو مطالعه ایشان بیشتر شامل چه حوزه‌هایی است؟
ایشان همه کتابهایی که به نوعی به رشته حوزوی و مسئولیت سیاسیشان مربوط می‌شود را مطالعه می‌کنند، البته مطالعه ایشان در برخی زمینه‌ها مخصوصا کتب ادبی و زیر شاخه آن کتابهای حوزه مقدس خیلی زیاد است. کلا ایشان کتابهای مطالعه آزاد را انتخاب می‌کنند و عمده مطالب ایشان در رابطه با کتاب خوانی الحمدالله گردآوری شده است و در دو کتاب و مقاله منتشر شده است.
خاطره‌ای از رهبر انقلاب در رابطه با کتابخوانی دارید؟
یکبار اواخر دهه ۱۳۶۰ بود، ایشان تازه به رهبری رسیده بودند و هنرمندان حوزه هنری دیداری با ایشان داشتند. مقام معظم رهبری در این دیدار شروع کردند به اسم بردن از برخی کتاب‌ها که تازه خوانده بودند و از ما پرسیدند که این‌ها را شما‌ها خوانده‌اید همه کتاب‌ها نیز در حوزه ادبیات بودند. خب ما اسم این کتاب‌ها هم بعضا به گوشمان نخورده بود، باز اسم بردند و کتاب‌ها برای ما ناآشنا بود و خیلی خجالت کشیدیم. آقای چلیپا که نقاش هستند، آن روز در کنار من نشسته بود و با مزاح گفتند ما باید آقای یوزباشی که مسئول کتابخانه حوزه هنری است را با خودمان می‌آوردیم؛ یعنی می‌گفت اطلاعات مقام معظم رهبری در خصوص کتاب در حد مسول یک کتابخانه است نه ما که فقط یک کتابخوان معمولی هستیم. من اعتراف می‌کنم اغلب ما اهالی ادبیات تعداد کل کتابهای داستانی که خوانده‌ایم کمتر از کتابهایی است که ایشان خوانده‌اند و غالبا در زمینه کتابخوانی و کتب جدیدی که منتشر می‌شود عقب‌تر از ایشان هستیم.
مسئولین چطور می‌توانند به دغدغه‌های مقام معظم رهبری در زمینه کتاب و کتاب خوانی پاسخ بدهند؟
چرا فکر می‌کنید مسئولین باید پاسخ بدهند؟ بلکه به اعتقاد من مردم باید پاسخ دهند. مطالعه یک فرهنگ است و فرهنگ را مسئولین نمی‌توانند به وجود بیاورند، آن هم در یک مدت کوتاه. مردم باید در خودشان یک انقلابی ایجاد کنند، البته گاهی اوقات با اتخاذ سیاست‌هایی از سوی مسئولین می‌توان این فرهنگ را نهادینه کرد تا این اتفاق زود‌تر بیفتد، ولی اینکه فکر کنیم همه مسایل جامعه را مخصوصا مسایل فرهنگی را مسئولین می‌توانند حل کنند، تفکر درستی نیست.
اینکه همه در هر حرفی فقط مسئولان را عنوان می‌کنند این تفکر درستی نیست به‌خصوص در مسایل فرهنگی، این را ما باید از قاموس ذهنمان پاک کنیم کار فرهنگی را باید عمدتا خود مردم انجام دهند. مثلا: ائمه جمعه و جماعات در بحث تشویق مردم به مطالعه نقش فوق العاده بزرگی می‌توانند داشته باشند، اما متاسفانه من دیده‌ام تا به امروز همه آن‌ها در این زمینه به وظیفه‌شان عمل نکرده‌اند. چرا ائمه جمعه و جماعات که رابطه نزدیک و صمیمی با مردم دارند هرشب بین دو نماز یک کتاب جدید را به مردم معرفی نمی‌کنند؟ چرا هیچ وقت نمی‌بینیم جملات دغدغه آمیز مقام معظم رهبری در رابطه با مطالعه را به مردم بگویند؟ مگر ائمه جمعه و جماعات مخاطب این جملات نیستند این‌ها از نفوذی که بین مردم دارند استفاده نمی‌کنند اصلا خودشان آیا اهل مطالعه آزاد هستند. این‌ها نکته‌های قابل تاملی است که به اعتقاد من باید بدان توجه شود.
مردم و اهالی جامعه چگونه می‌توانند سرانه مطالعه در کشور را افزایش دهند؟
مطالعه کنند، کتاب بگیرند و بخوانند وقت برای مطالعه بگذارند. اولین قدم این است که هرکس ببیند وقت‌هایی که به بطالت می‌گذرد کجاست؟ باید این‌ها را بشناسد و از بین ببرد آن موقع می‌بیند که وقت برای کتاب خواندن دارد. با اینکه مشغله‌های ما خیلی کمتر از مقام معظم رهبری است؛ اما اتلاف وقت خیلی داریم، نه اینکه گرفتاری خیلی داریم! یکی از اتلاف وقت‌های ما تلویزیون است. ما از لحظه‌ای که وارد خانه می‌شویم تا وقتی که خارج می‌شویم تلویزیون را روشن می‌کنیم. انسان مگر می‌تواند جلوی تلویزیون بنشیند، تلویزیون هم روشن باشد و بتواند مطالعه با کیفیت داشته باشد. اول از همه باید یاد بگیریم تعداد ساعاتی که تلویزیون تماشا می‌کنیم را محدود کنیم. مثلا با خودمان بگوییم از ساعاتی که در منزل هستیم ۵ ساعت وقت داریم که من حداکثر یک ساعت تلویزیون نگاه می‌کنم.
الان یکی از دل مشغولی‌های طبقه تحصیلکرده اینترنت است که از تلویزیون هم بد‌تر است، در این صورت هم اگر کسی بتواند برای خودش ساعت بگذارد، می‌تواند وقت بیشتری برای مطالعه در نظر یگرد. خیلی از مهمانی‌های بی‌فایده و کم فایده را بابد کم کنیم، البته صله رحم لازم است، ولی باید زمان آن‌ها را محدود کنیم و به کیفیت آن‌ها اضافه کنیم و از کمیتش کم کنیم این خودش یکی از راه‌هایی است که می‌تواند از اتلاف وقت ما جلوگیری کند. در خود اتوبوس و تاکسی یا اوقاتی که در انتظار می‌گذرد؛ مثل مطب پزشکان، در آرایشگاه و هر جایی که انسان نیازمند این است که مدتی منتظر بنشیند اگر یک کتاب کوچک در کیفش باشد کتابی که قابل حمل باشد می‌توان از این فرصت‌ها برای کتابخوانی استفاده کرد.
در پایان اگر صحبتی در رابطه با دغدغه مقام معظم رهبری در زمینه کتاب و کتاب خوانی دارید، بفرمایید.
یک جمله خیلی تکان دهنده از ایشان در این زمینه به خاطر دارم، واقعا اگر ما معتقدیم پیرو ولایت هستیم باید بدانیم که پیروی تنها منتتسب به حلال و حرام‌های الهی و احکام شرعی نیست و باید در همه چیز از ولایت پیروی کنیم. مقام معظم رهبری در جایی که البته من نقل به مضمون می‌کنم از پایین بودن سطح مطالعه مردم ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند که چرا مردم کتاب نمی‌خوانند و این موضوع قلبم را به درد می‌آورد. خب وقتی می‌دانیم عمل نکردن به چیزی آنقدر قلب یک رهبر و ولی امر مردم را به درد می‌آورد؛ چرا به آن عمل نکنیم. من کمتر از ایشان شنیده‌ام که مثلا بگویند چیزی قلب مرا به درد می‌آورد، خب چرا کار به این آسانی و لذت بخشی را انجام ندهیم؛ یعنی واقعا مطالعه آنقدر دشوار و زجرآور است که ما تن به آن نمی‌دهیم که آن وقت رهبر انقلاب چنین جمله‌ای را بگویند؟