می‌پردازد. فریضه امر به معروف و نهی از منکر و مشکلات اجرای آن بهانه ای شد تا گفت و گویی با وی داشته باشیم.
سید حسین مومنی معتقد است در موضوع امر به معروف و نهی از منکر وقتی بزرگان ما در سطح کلان نسبت به این امر توجه خاص نکنند، طبیعتاً در سطوح پایین‌تر یا بی‌تفاوت‌اند یا اگر مطلبی را هم بگویند مؤثر واقع نخواهد شد.
آیا به نظر حضرتعالی امر به معروف و نهی از منکر فقط در ساحت فردی خلاصه می‌شود؟ معمولاً با شنیدن این اصطلاح آنچه که به ذهن‌ها خطور می‌کند این است که داریم درباره موضوعاتی مثل حجاب و موسیقی حرف می‌زنیم. حدود امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام به چه میزان است؟
امر به معروف و نهی از منکر در فقه ما کاملاً تعریف شده است و هر نوع منکری را شامل می‌شود؛ منکر سیاسی، منکر اقتصادی، منکر اجتماعی و منکراتی که در اذهان هست، ولی تعریفش که میزان و حدودش کجاست در کتب فقهی ما آمده است، اما به هر حال به منکرات اجتماعی و اخلاقی‌ای که می‌بینیم محدود نمی‌شود. هر نوع منکری را شامل می‌شود، لذا در همه سطوح قابل تعقیب است.
چرا این فریضه در سطوح اجتماعی کمرنگ‌تر است تا سطوح فردی؟
شاید دغدغه در مورد سطوح اجتماعی کمتر است. البته علل مختلفی دارد. سئوالاتی که شما می‌کنید سئوالات کاملاً تخصصی است و با یک مصاحبه معمولی حل نمی‌شود. باید بنشینیم و این مسائل را کارشناسی کنیم. بنده مثلاً می‌خواهم صدا و سیما را نهی از منکر کنم. به‌محض این که این کار صورت بگیرد، هزار تا برچسب و انگ به انسان زده می‌شود که شما حتماً با نظام مشکل داری که صدا و سیما را زیر بار انتقاد گرفته‌ای، درحالی که این چنین نیست. باید کارشناسی شود که چرا این کار تا به حال صورت نگرفته است؟ چرا در امر به معروف و نهی از منکر فقط اذهان به سمت تذکر مثلاً به یک بدحجاب می‌رود و در همین حد محدود می‌ماند؟ در باره این موضوع باید بنشینند و در حوزه‌های تخصصی صحبت کنند.
تفاوت نصیحت به ائمه مسلمین با تخریب چیست؟ منظورمان مجموعه حاکمیت است. این که بخواهیم نصیحتی بکنیم که کاری را انجام بدهند و مرز آن با تخریب چیست؟
نصیحت مشفقانه و دلسوزانه است. تخریب از سر غرض حاصل می‌شود و معلوم نیست ریشه دینی داشته باشد و طرف از سر احساس مسئولیت دینی کاری را انجام بدهد، لذا تخریب می‌کند، منتهی ممکن است خودش اسمش را نهی از منکر بگذارد، درحالی که نهی از منکر شرایط و مراتبی دارد. اول لسانی است و بعد قدم‌های بعدی که یکی پس از دیگری برداشته می‌شوند و در مرحله آخر ممکن است به عملیات اجرایی و غیرلفظی برسد. لذا تخریب قطعاً از سر غرض و مرض صورت می‌گیرد، اما نصیحت از سر دوستی و محبت انجام می‌شود، لذا در مراحل امر به معروف و نهی از منکر هم گفته شده است اول با زبان و بعد مراحل بعدی و در مرحله آخر فعل و اجرا.
آثار تعطیلی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه چیست؟
امنیت، دلسوزی طرفینی، اقامه حدود الهی. اینها همه یکی پس از دیگری پشت سر هم می‌آیند و با تعطیل شدن این فریضه قطعاً از بین می‌روند.
بعضاً بیان می‌شود امر به معروف و نهی از منکر باید با لحن لیّن باشد. امر و نهی چگونه با لحن لیّن سازگاری دارد؟
مراحل امر به معروف و نهی از منکر در بحث فقهی تعریف شده‌اند. امر همان طور که از خود کلمه هم معلوم است با حالت آمرانه همراه است تا تأثیر کند، منتهی این بیان آمرانه در قدم اول باید با آرامش و نرمی صورت بگیرد، نه این که از همان اول با پرخاش و تندی باشد که قطعاً اثرگذار نخواهد بود، ولی از آن طرف اگر آمر به معروف و ناهی از منکر بخواهد با ضعف وارد شود و این کار را انجام بدهد، قطعاً مؤثر واقع نخواهد شد.
آیا امر به معروف و نهی از منکر فقط محدود به واجبات است یا مستحبات و مکروهات را هم شامل می‌شود؟
منکرات از محرمات شروع می‌شوند تا به مراتب پایین‌تر می‌رسد. در مراتب پایین‌تر دیگر اطلاق امر و نهی بدان نمی‌شود، بلکه موعظه و نصیحت است. امر و نهی به منکراتی اطلاق می‌شود که به واجبات و محرمات مربوط می‌شوند.
به نظر جنابعالی چرا این فریضه هنوز در جامعه ما جا نیفتاده است؟ فریضه‌ای به این مهمی که حضرت سیدالشهدا(ع) به خاطر آن قیام کردند، آن طور که باید و شاید اجرا نشده است.
تا وقتی از رسانه‌ها به شکل صحیح استفاده نکنیم، این آفت و مشکل را داریم. وقتی بزرگان ما در سطح کلان نسبت به این امر توجه خاص نکنند، طبیعتاً در سطوح پایین‌تر یا بی‌تفاوت‌اند یا اگر مطلبی را هم بگویند مؤثر واقع نخواهد شد. مثالی می‌زنم. ما در هواپیما نشسته بودیم و موزیک تندی گذاشته بودند. رفتیم و تذکر دادیم. دستورالعملی را آوردند و به من نشان دادند که باید این کار را بکنند. گفت: «من یک کارمند هستم و پول می‌گیرم که کارم را انجام بدهم. مأمور امر به معروف و نهی از منکر نیستم» یا مثلاً به نیروی انتظامی مراجعه می‌کنم و می‌گویم به این خانم یا آقا تذکر بدهید. به من دستورالعمل نشان می‌دهند و می‌گویند تا شاکی خصوصی نداشته باشند، حق اقدام نداری. در هواپیما می‌گویم: «شما نسبت به کمربند نبستن تذکر می‌دهید. برای بستن پنجره، میز و باقی چیزها تذکر می‌دهید. چرا در مورد حجاب تذکر نمی‌دهید؟» به من دستورالعمل نشان می‌دهد و می‌گوید به ما گفته‌اند در این مقوله دخالت نکنید.
وقتی مسئولین ذی‌ربط و بزرگان ما نسبت به این مسئله دغدغه ندارند، سطوح پایین کاری از دستشان برنمی‌آید و متأسفانه کسانی هم که مبتلا به منکرات می‌شوند، منتقد به این امر شده‌اند، لذا فضا را آلوده می‌کنند و می‌گویند تا شاکی خصوصی نداشته باشند دخالت نکنید، در نتیجه می‌بینیم مرتکبین به منکرات در طول سال‌های اخیر جرات بسیاری پیدا کرده‌اند.
گاهی آمران به معروف و ناهیان از منکر وقتی پرونده‌هایشان به دادگاه فرستاده می‌شود، بعضاً پرونده به نزاع تبدیل می‌شود. چه باید کرد؟
تا بزرگان ما اراده‌ای برای انجام این فریضه نداشته باشند، نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم. نمی‌توانیم خیابان را درست کنیم، اما اداره‌ها و بیمارستان‌ها که دست خود ما هستند، هواپیمایی که دست خود ما است. ما می‌خواهیم کوچه و خیابان‌ها را با نیروی انتظامی درست کنیم، درحالی که مبادی‌ای را که دست خودمان است درست نمی‌کنیم. باید آنها را اصلاح کنیم. همه باید به اندازه مسئولیت خودشان در این حوزه وارد شوند. ستادی به عنوان امر به معروف و نهی از منکر تشکیل می‌شود، ولی متأسفانه به شکل کارشناسانه به این عرصه وارد نمی‌شوند.
تفاوت وظیفه یک فرد با وظیفه یک تشکیلات و حزب برای انجام وظیفه و وظیفه مسئولین حکومتی در این حوزه چیست؟
هر چه حوزه کاری وسیع‌تر شود، طبیعتاً مسئولیتش هم بیشتر می‌شود. حوزه و امکانات مسئولین و جریانات ذی‌ربط در این مسئله خیلی بالا است. باید به این مسئله توجه خاص داشت. همه باید وظایف خود را انجام بدهند، ولی مسئولین وظایف سنگین‌تری دارند که متأسفانه می‌بینیم در این عرصه وارد نمی‌شوند.
