الف) منع تجسس در امور مردم: در قرآن کریم یکی از گناهان بزرگ، تجسس در امور دیگران به شمار می‌رود. البته لازم به ذکر است مراد از تجسس، کشف عیوب دیگران است. آیه ۱۱ سوره حجرات یکی از اخلاقی‌ترین آیات قرآن در این رابطه است که خداوند انسان‌ها را از تجسس در امور یکدیگر نهی نموده است.
همچنین خداوند در سوره حجرات، آیه ۱۱، خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «یا ایهاالذین امنو اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا…ای کسانی که ایمان آورده‌اید از بسیاری گمان‌ها بپرهیزید زیرا بعضی از گمان‌ها گناه است و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید…»
در تفسیر این آیه نوشته‌اند: یکی از اصحاب پیامبر شبی در مدینه به تجسس مشغول بود از دیوار بالا رفت و بی‌اجازه وارد منزل مردی شد و صاحب خانه را با عده‌ای در حال شرب خمر دید. پس از اینکه مرد را به جرم شرب خمر خواند، مرد گفت: عجله نکن! اگر من یک گناه کردم تو چهار خطا مرتکب شدی. اول اینکه از راه دیوار وارد منزل من شدی که این خلاف گفته قرآن است چرا که در آیه ۱۸۹ سوره بقره آمده: «و لا تأتو البیوت من ظهور‌ها و لکن البرمن اتقی البیوت من ابواب‌ها.»
دوم اینکه بدون اذن صاحبخانه داخل شدی که این خلاف آن چیزی است که در قرآن آمده، چرا که در آیه ۲۷ سوره نور آمده: «و لا تدخلو بیوتا غیر بیوتکم حتی تستأنسوا.»
گناه سوم هم این است که هنگام وارد شدن سلام نکردی. در سوره نور آمده است: «و سلموا علی اهلها».
گناه چهارم هم این است که زندگی شخصی مرا مورد تفتیش قرار دادید که در آیه ۱۱ سوره حجرات به این مورد به وضوح اشاره شده است. پس از شنیدن این صحبت‌ها، این صحابی از او عذرخواهی کرد.
در واقع تجسس در پیرامون اشخاص درباره چیزهایی است که افراد پنهان می‌کنند و دوست ندارند که دیگران از آن آگاه شوند. رازهای پنهانی مردم، بیشتر نقاط ضعف و رفتارهای ناپسند آنهاست که آشکار شدن هر یک از آن‌ها موجب کوچکی و پستی می‌شود و معمولا این نقاط ضعف، راز هر کس است که البته انسان از بیان رازش به دیگران نهی شده است، همچنان که امام صادق (ع) فرموده‌اند: «راز تو جزیی از خون تو است پس نباید که در رگ‌های غیر تو جریان یابد.»
در این زمینه از پیامبر اکرم (ص) نقل است که‌ای جماعتی که به زبان اسلام آورده‌اید لغزش‌های مسلمانان را نجویید که هر کس لغزش‌های برادرش را بجوید؛ خداوند لغزش‌های او را پیگیری می‌کند و هر کس را که خدا عیب جویی کند، رسوایش سازد هر چند اندرون خانه باشد.»
امام علی (ع) نیز در همین رابطه فرمودند: «تفتیش در امور دیگران از بد‌ترین گناهان است. پس از آن اجتناب کن.» همچنین علی (ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر فرمود: «فان فی الناس عیوبا الوالی احق من سترها…»
یعنی؛ در مردم عیوبی است که حکم در پوشاندن آن سزاوار‌تر است، به عبارت دیگر یعنی تو به عنوان والی مردم به دنبال عیوبشان نباش.
ب) منع غیبت: آیه ۱۲ سوره حجرات: «ولایغتب بعضکم بعضا، ایحب احرکم ان یاکل لحم افیه عمیقا، فکرهتموا.» در معنی غیبت آمده است: در غیاب کسی درباره او چیزی بگویی که اگر بشنود ناراحت شود.
سرمایه بزرگ انسان در زندگی، حیثیت و آبرو و شخصیت او است و هر چیزی آن را به خطر اندازد مانند آن است که جان او را به خطر انداخته و بلکه‌گاه ترور شخصیت از ترور شخصی مهم‌تر است. همچنان که به فرمایش رسول
اکرم (ص) آبروی مومن از آبروی کعبه بالا‌تر است.
شارع اسلام از این جهت از غیبت نهی فرموده که: «غیبت اجزای مجتمع بشری را یکی پس از دیگری فاسد می‌سازد. در اثر غیبت افراد حس منفی به هم پیدا می‌کنند، با یکدیگر قطع رابطه کرده و در نتیجه جدایی افراد در سطح جامعه حاصل می‌شود. پس غیبت در حقیقت ترور هویت و شخصیت اجتماعی افراد است.»
فرق غیبت با تجسس در این است که غیبت، عیب انسان را برای دیگران آشکار می‌کند و تجسس یعنی از اسرار او نزد خودمان آگاه شویم. در حدیثی از پیامبر (ص) نقل است: «تاثیر غیبت در دین اسلام از خوره در جسم او سریع‌تر است.» در روایت دیگری، امام صادق (ع) فرموده‌اند: «کسی که به منظور عیب جویی و آبروریزی مؤمنی سخنی نقل کند تا او را از نظر مردم بیندازد خداوند او را از ولایت خویش بیرون کرده به سوی ولایت شیطان می‌فرستد اما شیطان هم او را نمی‌پذیرد.»
ج) عیب جویی مردم و وظیفه او بر عیب پوشی: امام
علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: از دوستی با کسانی که دنبال عیب‌های مردم می‌گردند، دوری کنید زیرا همنشین آن‌ها نیز از ایشان در امان نیست. پیامبر (ص) می‌فرماید: فرزند آدم را همین گناه بس که با آبروی برادر مسلمانش بازی کند. بلکه خداوند عیب پوشی و آبروداری را می‌پسندند و آن را وظیفه انسان مومن می‌داند. همچنین پیامبر (ص) می‌فرماید: «هر که از برادر خود گناهی بداند و آن را بپوشاند، خداوند در روز قیامت عیب او را می‌پوشاند.»
در روایات دیگری به وظیفه آبروداری و رازداری نسبت به همسایه بسیار سفارش شده است. امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «حق همسایه این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و حضورش را احترام نهی. دنبال عیب‌هایش نباش و اگر بدی از او دیدی بپوشانی.»
در دعاهای معنوی دینمان نیز مصادیق زیادی از این بحث، به خصوص در بعد عیب پوشی داریم. از جمله در دعای کمیل آمده: «کم من قبیح سترته؛ چه بسیار زشتی‌هایی که من مرتکب شدم و تو آن را پوشاندی» و در جایی دیگر آمده: «لا تفضحنی بخفی ما اطلعت علیه من سری و لا تعاجلنی بالعقوبه عل ما عملته فی خلواتی من سوء فعلی و اسائتی و دوام تفریطی و جهالتی و کثره شهواتی؛ رسوایم نکن برای آنچه در نهان انجام داده‌ام و تو می‌دانی و شتاب نکن در عقوبت آنچه در خلوت خودم از بدکاری و تقصیرکاری و نادانی و شهوت‌های بسیارم انجام داده‌ام.»
د) ورود به منازل و حریم خصوصی افراد: در اینجا می‌توان به آیات ۲۷ و ۲۸ سوره نور اشاره کرد: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، در غیر منزل خودتان بدون اجازه و سلام کردن به صاحب منزل وارد نشوید.» و در ادامه می‌گوید: «اگر کسی در منزل نبود، وارد نشوید تا اینکه به شما اجازه ورود بدهند و اگر به شما گفته شد برگردید این بر شما پاکیزه‌تر است.» حتی این حکم نسبت به فرزندان در ورود به حریم خصوصی والدین هم مصداق دارد.