دکتر علیرضا اسلامی- در قانون اساسی ایران ملت سه وظیفه اصلی (انتخاب و پرداخت مالیات و نظارت) بر دولت دارد، هرچند حقوق دیگری نیز دارد که در این مقاله اشاره نشده است.
همچنین دولت به معنی قوه مجریه نیز وظایف متعددی نسبت به مردم دارد که عمده آن مستقیم و بعضی نیز تبعی است.
این وظایف به مادی و معنوی تقسیم میگردد و در زمینههای فرهنگی، اجتماعی،اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی و... به شرح ذیل میباشد:
همچنین وظایف دیگری در سند چشمانداز 20 ساله سیاستهای مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، برنامههای توسعه 5 ساله، بودجههای سالانه و سایر قوانین عادی به عهده دولت میباشد که خارج از این نوشته میباشد.

وظایف دولت نسبت به ملت
اصل 3:
- ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوی و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی
- آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی
- تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینههای علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان
- طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب
- محو هر گونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی
- تأمین آزادیهای سیاسی و اجتماعی در حدود قانون
- مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش
- رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه درتمام زمینههای مادی و معنوی
- ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیرضرور
- تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی و نظام اسلامی کشور
- پیریزی اقتصاد صحیح و عادلانه طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینههای تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه
- تأمین خودکفایی در علوم و فنون، صنعت، کشاورزی،امور نظامی و مانند اینها
-تأمین حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون
-توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم
-تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بیدریغ از مستضعفان جهان
اصل 8:
- امر به معروف و نهی از منکر
اصل9:
حفظ آزادی و استقلال و وحدت و تمایت ارضی کشور
اصل16:
-تدوین زبان عربی در دوره راهنمایی تا پایان دوره متوسطه
اصل21:
تضمین حقوق زنان با اقدامات ذیل
ایجاد زمینههای مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او
حمایت مادران به خصوص در دوران بارداری و صفات زنانه و حمایت از کودکان بیسرپرست
ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده
ایجاد بیمه خاص بیوهگان و زنان سالخورده و بی سرپرست
اعطای قیمومیت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی
اصل 28:
دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
اصل 29:
دولت باید از محل درآمدهای عمومی و حاصل از مشارکت مردم خدمات و حمایتهای مالی مذکور را برای برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بیسرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و... را برای همه فراهم نماید.
اصل30:
آموزش و پرورش رایگان برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه و گسترش وسایل تحصیلات مالی تا سرحد خودکفائی کشور
اصل 31:
فراهم کردن زمینه داشتن مسکن متناسب با نیاز به خصوص روستانشینان و کارگران
اصل41:
تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمیتواند آن را سلب کند مگر به درخواست وی.
اصل49:
گرفتن ثروتهای حرام ناشی از ربا، غصب، رشوه، اختلاف، سرقت، قمار، سوء استفاده از موقوفات، سوء استفاده از مقاطعه کاریها و معاملات دولتی، فروش زمینهای موات و مباحات اصلی، دایر کردن اماکن فساد و سایر موارد غیرمشروع با حکم دادگاه و رد به صاحبان حق
اصل52:
تهیه بودجه سالانه کل کشور و ارائه به مجلس جهت تصویب
اصل53:
تمرکز کلیه دریافتهای دولت در حسابهای خزانهداری کل و پرداخت در حدود اعتبارات مصوب
اصل79:
کسب مجوز محدود و کمتر از 30 روز از مجلس در برقراری حکومت نظامی در حالت جنگ و شرایط اضطراری
اصل80:
اخذ و دادن وام یا کمک بدون عوض داخلی و خارجی با تصویب مجلس
اصل81:
ممنوعیت دادن امتیاز تشکیل شرکتها و مؤسسات تجاری و صنعتی و کشاورزی و معاون و خدمات به خارجیان
اصل82:
ممنوعیت استخدام کارشناسان خارجی مگر در موارد ضرورت با تصویب مجلس
اصل103:
رعایت تصمیمات شوراها توسط استانداران، فرمانداران، بخشداران و سایر مقامات دولتی
اصل122:
مسئولیت رئیسجمهور در برابر ملت و رهبر و مجلس
اصل123:
ابلاغ مصوبات مجلس و نتایج همهپرسی توسط رئیس جمهور
اصل125:
امضاء عهدنامهها، مقاولهنامهها، موافقتنامهها و قراردادهای ایران با سایر دولتها و پیمانهای بینالمللی پس از تصویب مجلس با رئیس جمهور یا نماینده قانونی اوست
اصل151:
فراهم کردن برنامه و امکانات آموزش نظامی برای همه افراد کشور
البته باید بدانیم که ملت در قانون اساسی دارای حقوق دیگری نیز هست که مستقیماً برعهده دولت نیست مثل برخورداری از حقوق مساوی، مصونیت از تعرض و دستگیری، ممنوعیت تفتیش عقاید و کنترل نامهها و مکالمات و شکنجه و هتک حرمت، حق تشکیل احزاب، تعیین محل اقامت و دادخواهی و مالکیت و...
ب – وظایف ملت
(رأی و مالیات و نظارت (از طریق امر به معروف) شکایت به اصل 90 – شکایت به دیوان عدالت اداری)
اصل 6- اداره امور کشور به اتکا آرای عمومی از طریق انتخابات رئیس جمهور، نمایندگان مجلس، اعضای شوراها و ... یا از راه همه پرسی است.
اصل8- امر به معروف و نهی از منکر وظیفهای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت
اصل 51- پرداخت مالیات
اصل59- شرکت در همه پرسی در مسائل مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پس از تصویب مجلس
اصل 90- شکایت از طرز کار قوه مجریه به مجلس
اصل114 – انتخاب رئیس جمهور برای مدت چهار سال
اصل117- انتخاب رئیس جمهور در مرحله دوم برای مدت چهار سال
اصل 173- شکایت و تظلم و اعتراض نسبت به مأمورین یا واحدها یا آئیننامههای دولتی به دیوان عدالت اداری