قرآن کریم، از خرافات با عنوان «اساطیر» یاد می‌کند. اساطیر از ریشه سطر و جمع‌الجمع است و اساطیر جمع اسطوره است و به معنای نوشته‌های باطل، حکایت‌های دروغ و افسانه‌های بی‌اساس است. در سوره انعام آمده است: «از آنان کسانى هستند که به کلام تو گوش مى‌دهند، لیکن ما بر دل‌هاى آنان پرده‌اى که از فهم‌شان جلوگیرى کند، افکنده و گوش‌هایشان را سنگین کردیم و اگر هر آیه‌اى را ببینند باز ایمان به آن نمى‌آورند، حتى وقتى هم که نزد تو مى‌آیند غرضشان جدال است، و لذا همان‌ها که کافر شدند بعد از شنیدن آیات قرآن مى گویند این جز همان افسانه‌ها و حرف‌هاى قدیمى نیست.» در سوره نمل آیه 68 اینگونه آمده است: «این وعده‌ای است که به ما و پدرانمان از پیش داده شده اینها همان افسانه‌های خرافی پیشینیان است» و نیز در سوره‌ها و آیات دیگر مانند انفال، 31؛ نحل، 24؛ مؤمنون، 83؛ فرقان، 5؛ احقاف، 17؛ قلم، 15؛ مطففین، 13؛ کلمه «اساطیر» به معنای افسانه‌ها و خرافات آمده است که غالباً از ناحیه کفار و مشرکان به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله علیه و آله ـ و کتاب مقدس قرآن نسبت داده می‌شده است. قرآن کریم همچنین در آیات مختلف به مبارزه با خرافات پرداخته است از آن جمله؛ مبارزه با ترویج سحر، جن‌گیری و جن‌پرستی، مبارزه با غلو در رابطه با مقام معصومین و مقام خدایی برای آنها قائل شدن، نفی ربوبیت قائل شدن برای غیر خداوند، نفی تثلیث و غلو در مقام حضرت عیسی، نفی تکبر و غرور و عبادت برای غیر خداوند، نفی‌الوهیت حضرت عیسی(ع) و همچنین شریک گرفتن برای خداوند و...
خرافه‌گرایی، با توجه به عوامل مختلفی مانند مبارزات پیامبران و ائمه(ع)، تلاش علما، فلاسفه و اندیشمندان عقل باور، گسترش روزافزون تعلیم و تربیت و علم و تکنولوژی، نزد بشر کاهش یافته است، اما این پدیده محو نشده است و شاید کمتر بتوان انسان‌هایی را یافت که اصلاً خرافه‌گرا نباشند.
بسیاری از مردم به این مسئله واقفند که این باورها صحت منطقی و عقلانی ندارند، اما این اعتقادات در وجود آنها نهادینه شده است و بر طبق آنها عمل می‌کنند. این مسئله شاید به این دلیل باشد که بسیاری از آنها ریشه‌هایی در گذشته دارند و گذر زمان سبب شده است که حالت شبه مذهبی به خود بگیرند و لباس مذهب بر تن کنند.
4 دسته از خرافات موجود در عزاداری
خرافات موجود را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
1- خرافات در توصیف شخصیت‌ها و بیان وقایع:
برخی اشعاری که به منظور توصیف شخصیت امام حسین(ع) و حادثه عاشورا سروده شده است با هدف و مرام ایشان فاصله زیادی دارد و باعث تنزل آن شده‌اند. اینها چیزی جز خرافات نیستند. همچنین غلو نمودن یا شأن خدایی برای ائمه قائل شدن که در قالب سخنرانی و مداحی وجود دارد.
2- خرافات در مقتل‌خوانی‌ها:
قرائت روضه‌های دروغ در مراسم عزاداری از جمله خرافاتی است که وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان به عروسی حضرت قاسم(ع) در کربلا اشاره نمود که یک تحریف در واقعه عاشوراست و مقدمه‌ای برای خرافات می‌شود. یا روضه‌هایی که مستند نیستند و خواب را سند آنها می‌دانند همانند این موضوع که برخی از مداحان یا روضه‌خوان‌ها از امام زمان(ع) نقل می‌کنند که هر کجا روضه عموی ایشان عباس خوانده شود ایشان فرموده‌اند که سراسیمه به آنجا می‌آیند.
3- خرافات شکلی:
مواردی همچون قمه زدن، زنجیر تیغی زدن، استفاده از علم‌های صلیبی شکلی که به نوعی تهاجم فرهنگی است، استفاده از تصاویر معصومین، افراط در استفاده از طبل، سنج و شیپور در برخی عزاداری‌ها، استفاده از ابزارآلات موسیقی غربی، 41 منبری، روشن کردن شمع، ریختن خون در برابر دستجات عزاداری و موارد دیگر از جمله خرافات شکلی موجود در عزاداری‌هاست که باید اصلاح یا حذف شود.
4- خرافات محتوایی:
الف) به کارگیری احساسات به جای تعقل و بالعکس: محبت و عقلانیت به منزله دو بال در عزاداری محسوب می‌شوند که وجود مشکل در هر کدام از آنها باعث می‌شود که رسیدن به هدف مشکل یا دست نیافتنی شود.
ب) ترک واجب برای انجام مستحب
ج) هدف قرار دادن گریه: برخی ذاکرین و عزاداران، گریه را در عزاداری‌ها هدف قرار داده و از هر روش درست و نادرستی برای دستیابی به آن استفاده می‌کنند.
د) قشری‌گری در عزاداری: غفلت از محتوای عزاداری و توجه به ظواهر از جمله خرافاتی است که دامنگیر مراسم‌های عزاداری گشته است.
هـ) گم شدن هدف: به نوعی با قشری‌گری یک رابطه دو طرفه دارد و علت و معلول یکدیگر هستند از جمله خرافات محتوایی محسوب می‌شود.
خ) ورود جعلیات: استفاده از منابع غیرموثق یا دست بردن در متون، به منظور سودجویی یا به خاطر اشک گرفتن از عزاداران و از این قبیل مسائل سبب ایجاد خرافات در محتوای عزاداری‌ها شده است. (ادامه دارد)
* پژوهشگر حوزه
