از ابن عباس نقل شده که این آیات هنگامى نازل شد که عدهاى از مسلمانان با یهودیان، به سبب قرابت، یا همسایگى، یا حق رضاع و یا مذاکره و پیمانى که پیش از اسلام بسته بودند، دوستى داشتند و بقدرى با آنها صمیمى بودند که اسرار مسلمانان را به آنان مىگفتند، بدین وسیله قوم یهود که دشمن سرسخت اسلام و مسلمین بودند و به ظاهر خود را دوست مسلمانان قلمداد مىکردند، از اسرار مسلمانان مطلع مىشدند. لذا این آیات نازل شد و به آن عده از مسلمانان هشدار داد که چون آنان در دین شما نیستند، نباید آنها را محرم اسرار خود قرار دهید.
در آیه 118 از سوره آل عمران می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَهً مِّن دُونِکُمْ لاَ یَأْلُونَکُمْ خَبَالاً.» اى کسانى که ایمان آوردهاید، از غیر خود براى خویش دوست محرم راز نگیرید (زیرا) آنها از هیچ فسادى درباره شما کوتاهى نمىکنند.
کلمه «بِطانَه» به لباس زیر گفته مىشود که به «بَطن» و شکم مىچسبد. همچنین کنایه از مَحرم اسرار است. این آیه هشداری است جدی به آنهایی که در شناخت دوست و دشمن دچار خطا
می‌شوند و یا به عمق میزان دشمنی دشمنان پی نبرده اند.
واژه «خبال»نیز به معنی نابودی فکر و اندیشه است. لذا مطابق فرمایش آیه دشمنان از هیچ
ضربه ای برای انحراف و نابودی افکار و اندیشه مسلمان کوتاهی نمی کند. در حقیقت اولین حرکت و خطر دشمن، تهاجم فرهنگى است.
سپس می فرماید: «وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ» آنها نه تنها دوست شما نیستند بلکه دائما آرزوی مشقت و رنج شما را دوست دارند و در هر امری به دنبال ضرر و زیانتان هستند.
در ادامه آیه می خوانیم: «قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ» این گروه حتی نمی توانند کینه خود را از دهانشان پنهان کنند و به زبان نیاورند! لذا فرمود دشمنى از دهنها و سخنانشان پدیدار است و صد البته آنچه در درون سینههایشان پنهان مىدارند بزرگتر است! یعنی شما برای پی بردن به نیات دشمن‌تان نیازی نیست حتما به اسرار درونی او آگاه شوید کافی است با دقت به سخنان او گوش دهید و گفتارهای مختلف آنها را در کنار هم قرار داده و به دقت تحلیل کنید تا متوجه کینه آنها حتی در زبان و به صورت ظاهری شوید. نمونه این موضوع را مذاکره کنندگان کشورمان مشاهده نمودند. از یک طرف هیئت مذاکره کننده طرف مقابل در حال مذاکره و بیان دوستی و رفع کدورت ها بود و در همان زمان در مصاحبه های سایر مسئولینشان از وضع
تحریم‌های جدید و ابراز تهدیدهای تازه بر ضد کشورمان سخن می گفتند! این تناقض در گفتار و عمل همان چیزی است که قرآن کریم 1400 سال قبل نسبت به آن هشدار داده تا مسلمانان فریب ظاهر آراسته و کلمات به ظاهر زیبای دشمن را نخورند. در انتهای آیه هم فرمود: ما براى شما نشانهها (ى حال آنها) را روشن کردیم اگر مىاندیشید! پس در نتیجه روابط صمیمى با دشمنِ توطئهگر، نشانه عدم توجه به نشانه های عقلی آشکار است. این را هم باید توجه داشت که مطابق آیات قرآن مؤمن بودن مسئلهاى است و عاقل بودن مسئله دیگر، لذا در این آیه خداوند به مؤمنان مىفرماید: کفّار را محرم اسرار خود قرار ندهید، اگر عقل دارید و نفرمود اگر ایمان دارید.
نکته جالب اینکه واژه "ودّ” به معنای آرزو در چند جای دیگر قرآن نیز بیان شده و اگر به این کلمه در قرآن بنگریم، آرزوهاى دشمنان را درباره خود در مىیابیم:
1- او مىخواهد ما از سلاح و سرمایه خود غافل باشیم. «ودّالّذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم» (1)
2- او از ما سازش و نرمش مىخواهد. «ودوّا لو تُدهِن فیُدهِنون» (2)
3- او براى ما رنج و فشار و زحمت مىخواهد. «وَدوّا ما عَنِتّم» (3)
4- او براى ما ارتداد و بازگشت از دین را مىخواهد. «وَدّ کَثیرٌ مِن اهل الکتاب لو یردّونکم من بعد ایمانکم کفّاراً» (4)
جالب اینکه در همین آیه به سه نوع نفوذ و ضربه دشمن در قبال جوامع اسلامی اشاره نمود:
- فساد «لایألونکم خبالاً»
- فشار «ودّوا ما عنتم»
- نفاق. «ماتخفى صدورهم اکبر»
درآیات بعد قرآن کریم به معرفی دقیق تر چهره آنها پرداخته و می فرماید که این دسته از اهل کتاب منافق هستند، چون وقتی با شما ملاقات کنند، مى گویند ما ایمان داریم و آیین شما را تصدیق مى کنیم «و اذا خلوا عضوا علیکم الانامل من الغیظ»، ولى چون تنها شوند از شدت کینه و عداوت و خشم سر انگشتان خود را به دندان مى گیرند! قرآن می فرماید اى پیامبر بگو با همین خشمى که دارید، بمیرید و این غصه تا روز مرگ دست از شما بر نخواهد داشت!
البته قرآن تنها به هشدار بسنده نکرده و راهکار نیز ارائه می دهد. می فرماید اگر در برابر
کینه توزیهاى آنها دو عمل انجام دهید از هر آسیبی مصون هستید: صبر و تقوی.
اگر استقامت کنید و پرهیزگار و خویشتن دار باشید و با هر تهدید و تحریمی خود را نبازید و به وعده های الهی ایمان داشته باشید آنان نمى توانند بوسیله نقشه هاى خائنانه خود به شما لطمه‌اى وارد کنند، زیرا خداوند به آنچه مى کنید کاملا احاطه دارد. بنابراین از ذیل آیه استفاده مى شود که در امنیت بودن مسلمانان در برابر نقشه هاى شوم دشمنان مشروط به استقامت و هوشیارى و داشتن تقوى است و تنها در این صورت است که امنیت آنها تضمین گردیده است.
