فاطمه صناعی: در آستانه برگزاری اجلاس سران عدم تعهد در تهران قرار گرفتیم. اجلاسی که سه سال ریاست جنبش را به ایران محول می کند. بد نیست در این مجال نگاهی به تاریخچه پیدایش این جنبش، در کنار فعالیت ها و نوع رویکرد نگرش نم داشته باشیم و در حالی که سال های زیادی از تشکیل این جنبش می گذرد این مسئله را که آیا در رسالت جنبش عدم تعهد تغییری هم به وجود آمده است یا خیر، بررسی کنیم. در ابتدا نگاهی به تاریخچه جنبش عدم تعهد می اندازیم.

تاریخچه جنبش عدم تعهد
جنبش کشور‏های غیر متعهد ، جنبش عدم انسلاک یا جنبش عدم تعهد در سال ۱۹۶۱ میلادی برابر با ۱۳۴۰ خورشیدی در اوج جنگ سرد و فضای دوقطبی بین غرب و شرق با هدف وحدت میان کشورهایی که نه در اردوگاه کمونیسم و نه در اردوگاه سرمایه‌داری (امپریالیسم)، قرار داشتند، تشکیل شد. نام جنبش ابتدا "Non-Commitment" بود اما سریعا به نام جدید تغییر یافت. اما با اتمام دوران جنگ سرد، هم اکنون اعضای این جنبش را اکثراً کشورهای در حال توسعه تشکیل می‌دهند.
اصطلاح عدم تعهد نخستین بار توسط جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر هند طی نطقی در 28 آوریل 1954 در کلمبو بیان شد. زمینه‌های مهم تاریخی در روند تکوین جنبش عدم‌تعهد را می‌توان گردهمایی‌های منطقه‌ای در آسیا و آفریقا بین سالهای 1947 تا 1955 دانست که با هدف همکاری و یافتن راه‌های عملی برای حل مشکلات مبتلا به کشورهای تازه استقلال یافته برگزار می‌شد. نمایندگان کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین برای نخستین بار در سان‌فرانسیسکو ملاقات کردند و این دیدار مقدمه تشکیل یک رشته جلسات در اوایل دهه 50 میلادی را فراهم کرد. با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و آغاز رقابت‌های ایدئولوژیک و نظامی دو ابرقدرتِ بجای مانده از این جنگ، سیستم جدیدی بر مبنای دو قطب بزرگ قدرت در معادلات بین‌المللی حاکم گردید.
با اینکه جامعه ملل تلاش اولیه‌ای را برای پایان دادن به استعمار و رهاندن ملت‌ها از دخالت و مداخله در سرنوشت خود در قالب سیستم قیمومت آغاز کرده بود، اما آغاز جنگ جهانی دوم و ایجاد نظام دو قطبی پس از آن باعث افزایش نگرانی کشورهای تازه رها شده از دام استعمار یا در بند استعمار و حتی کشورهای کم توان گردید. در عین حال سیستم اقتصادی موجود در جهان بر مبنای توسعه‌طلبی قدرت‌های استعماری بنا شده بود. از این روی شکاف قابل توجهی در میان دو دسته از کشور‌ها به وجود آمده بود. این شرایط در کنار تلاش‌های توسعه‌طلبانه دو ابرقدرت باعث گردید رهبران کشورهای تازه استقلال یافته و در حال توسعه به دنبال مقابله با آثار قبلی و آسیب‌های بعدی باشند. از این روی، در تبیین تکوین جنبش مذکور می‌توان برخی انگیزه‌های سیاسی نانوشته را مطرح نمودکه به نظر می‌رسد مهمترین نقش را در تکوین این جنبش داشته‌اند. چهار محوری که می‌توان از آنها تحت عنوان انگیزه‌های اصلی بانیان جنبش عدم تعهد نا برد عبارتند از:
• محور سیاسی: استعمار زدایی و حمایت از استقلال سیاسی کشورهای عضو
• محور اقتصادی: رد انقیاد اقتصادی – که منجر به استعمار ملت‌ها می‌شود- و ایجاد یک نظم اقتصادی که دستیابی به توسعه اقتصادی را اجازه می‌دهد
• محور ایدئولوژیک: رهایی از اردوگاه شرق و غرب
• محور فرهنگی: خودبیانگری منطقه‌ای و داخلی فرهنگی


ساختار و روش‌کاری جنبش غیرمتعهدها
با اینکه عملکرد جنبش شباهت بسیاری به عملکرد و فعالیت سازمان‌های بین المللی دارد اما آن را نمی‌توان یک سازمان بین‌المللی در نظر گرفت. دلایل زیادی در تایید این سخن مطرح گردیده است که از مهمترین آنها می‌توان به نبود دبیر خانه دائمی، سازوکار داخل جنبش و اساسنامه آن اشاره نمود. جنبش غیرمتعهدها فاقد دبیرخانه است و مسوولیت امور دبیرخانه‌ای آن بر عهده کشوری است که ریاست دوره‌ای را بر عهده دارد.
جنبش عدم تعهد فاقد یک ساختار سازمانی مشابه سازمان‌های بین‌المللی می‌باشد. موسسان جنبش با درک اختلاف دیدگاه ایدئولوژیک و تنوع گسترده اعضا به این نتیجه رسیدند که به جای ارائه منشور و ایجاد ساختار سازمانی منسجم و گسترده با اتخاذ روش‌های کاری ساده و مورد توافق امورات و وظایف خویش را بر مبنای اصول و اهداف اساسی و همچنین تصمیمات اتخاذ شده را به پیش ببرند. بر این اساس جنبش فاقد دبیرخانه می‌باشد و مسوولیت امور دبیرخانه‌ای بر عهده کشوری است که ریاست دوره‌ای را بر عهده دارد یا میزبان اجلاس‌های مختلف می‌باشند.
به عبارتی جنبش عدم تعهد یک مجمع مهم برای هماهنگ‌ نمودن مواضع کشورهای عضو با یک تشکیلات اداری منحصر به فرد، غیر سلسله مراتبی، چرخشی و مشارکتی است که به همه کشورهای عضو اجازه می‌دهد بدون تفاوت یا تبعیض در سیاست‌ها و تصمیم‌ سازی جهانی شرکت نمایند. جنبش عدم تعهد همزمان، اصول روشمندی، مفاهیم، برنامه‌ها و توافقاتی را توسعه داده است که راهنما و مبنایی برای انجام و نمایش دادن اجماع میان کشورهای عضو می‌باشد. آنها در بیانیه‌ها، برنامه‌های اقدام، قطعنامه‌ها، اعلامیه‌ها، گزارش‌ها و یگر متون مصوب کنفرانس‌های سران و وزراء ملحوظ می‌باشد.
ریاست
اعضای جنبش با دسته‌بندی مختلف منطقه‌ای ریاست دوره‌ای را بر عهده می‌گیرند. کشور میزبان به طور خودکار ریاست جنبش را تا نشست بعدی سران بر عهده دارد و مسوول امور اداری و هماهنگی میان فعالیت‌های این تشکل می‌باشد. رییس دوره‌ای جنبش برای پیشبرد امور، بخشی را در وزارت‌ امور خارجه آن کشور برای رسیدگی به امور جنبش طی دوره ریاست خویش تشکیل می‌دهد.
تروئیکا
مفهوم تروئیکا شامل روسای فعلی، قبلی و بعدی جنبش عدم تعهد در جلسه‌ وزرای خارجه جنبش در دهلی‌نو درششم آوریل 1997 شکل گرفت و اولین نشست آن در پنجاه و دومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر سال 1997 در نیویورک برگزار شد.
دفتر هماهنگی
دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد برای اولین بار در سطح وزرا و در نشست سران در سال 1973 تشکیل شد. مسوولیت این دفتر آماده‌سازی فعالیت‌ها، و برنامه‌ها برای نشست‌های سران و وزرا می‌باشد. دفتر هماهنگی‌ کانونی مرکزی برای هماهنگی فعالیت‌ها و مواضع کشورهای عضو جنبش به ویژه در سازمان‌ ملل می‌باشد. این دفتر فعالیت‌های گروه‌های کاری، گروه‌های تماس، گروه‌های ویژه و کمیته‌های کشورهای عضو جنبش عدم تعهد را بازبینی و هماهنگ می‌نماید و در نیویورک تشکیل جلسه‌ می‌دهد و از جمله وظایف اصلی آن تقویت اقدام یکپارچه و متوازن توسط کشورهای عضو جنبش در سازمان‌ ملل و دیگر مجامع بین‌المللی است.
حوزه کاری دفتر هماهنگی در دوره‌های مختلف سال شامل وظایفی می‌باشد که برای عملکرد جنبش است و بخشی از کار آن در سطح سفراء نمایندگی می‌شود. این بخش از کار دفتر هماهنگی در کنفرانس کلمبو در سال 1976 تنظیم شد و مسوولیت عملکردی آن گسترش یافت. کلیه کشورهای عضو جنبش امکان شرکت در نشست‌های دفتر هماهنگی را دارا می‌باشند.
گروه‌های ویژه، تماس و کاری و کمیته‌های دایمی
گروه‌های کاری به طور غیررسمی کار می‌کنند و یک نقش مهم در امر هماهنگی و آماده‌سازی دارند. این گروه‌ها و کمیته‌‌ها اساسا درچارچوب نهاد‌های اصلی سیاسی سازمان ملل متحد کار می‌کنند. آنها به طور رسمی از اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1973 در الجزایر با هدف دفاع از مواضع مشترک و ارائه پیشنهاد اقدامات مناسب در مجمع عمومی سازمان ملل متحد فعال شدند.
گروه‌های کاری پیش نویس قطعنامه‌ها را تهیه و ارائه می‌دهد و برای تصویب آنها رایزنی می‌نماید. آنها همچنین مسوولیت تنظیم سخنرانی در خصوص موضوعات در دستور کار را بر عهده دارند. گروه‌های کاری توسط برخی کشورهای عضو هماهنگی می‌شوند. در حال حاضر، فعالترین گروه‌های کاری در خصوص خلع سلاح، عملیات حفظ صلح، فلسطین، حقوق بشر و اصلاح شورای امنیت می‌باشند.
گروه کشورهای جنبش عدم تعهد در شورای امنیت
در اجلاس سران کارتاهنا (1995) بر ضرورت ادامه همکاری کشورهای عضو از جمله امکان مشورت منظم میان اعضای جنبش عضو غیردائم شورای امنیت و دیگر اعضاء تاکید شد. اعضای جنبش عضو غیر دایم شورای امنیت بدون کنار گذاشتن حق حاکمیتی خویش ماموریت دارند تا مواضع مشترکی را بر مبنای تصمیمات و مواضع مورد توافق جنبش در جلسات شورای امنیت اتخاذ نمایند.
کمیته مشترک هماهنگی
این کمیته مسوولیت و همکاری میان کشورهای عضوجنبش عدم تعهد و گروه 77 را به منظور ارتقاء منافع کشورهای در حال توسعه، جلوگیری از دوباره کاری ودسترسی به اهداف مشترک در مجامع بین‌المللی را بر عهده دارد.
شورای همکاری اطلاعاتی
این شورا دراجلاس سران جنبش عدم تعهد در کلمبو در سال 1976 برای همکاری در حوزه رسانه‌‌ای میان کشورهای عضو تشکیل شد. این شورا به دنبال تقویت همکاری‌ میان اعضاء در زمینه رادیو و تلویزیون، ساخت فیلم و انتشارات، تقویت تماس میان موسسات آموزشی کشورهای عضو و همچنین تقویت همکاری‌های فرهنگی می‌باشد.

روش کاری جنبش عدم تعهد
تصمیم‌سازی
کلیه تصمیمات در جنبش عدم تعهد براساس اجماع و مکانیزمی برای گسترش انسجام و وحدت اتخاذ می‌شود. اجماع در جنبش عدم تعهد متضمن احترام به دیدگاه‌های مختلف می‌باشد. اگر چه این امر به معنای یک توافق توسط اکثریت قابل ملاحظه کشورهای عضو است، لیکن به منزله درخواست یا متضمن اتفاق آراء نمی‌باشد. در صورتی که کشوری موافق نباشد می‌تواند تحفظ خود را در خصوص موضوع در دستور کار اعلام نماید. در راستای اهداف عملی، اجماع، در کشورهای عضو جنبش عدم تعهد می‌تواند به معنای وجود یک اکثریت قاطع در حمایت از پیشنهاد ارائه شده باشد.

جلسات جنبش عدم تعهد
جلسات سطح بالا
ـ کنفرانس‌های سران کشورها و دولت‌ها: این نشست‌ها هر سه سال یکبار بر مبنای چرخش جغرافیایی برگزار می‌شود. (اجلاس‌های سران برگزار شده در ادامه ذکر شده است)
ـ کنفرانس‌ها وزراء: این نشست‌ها حد فاصل میان اجلاس‌های سران و بر مبنای چرخش جغرافیایی برگزار می‌شود.
ـ جلسات وزرای خارجه دفتر هماهنگی:‌ این جلسات چند ماه قبل از برگزاری جلسات سران به منظور هماهنگی مواضع برای آن جلسات و در کشوری که ریاست جنبش را بر عهده دارد برگزار می‌شود.
ـ جلسات وزاری خارجه جنبش عدم تعهد در حاشیه نشست‌های سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد
ـ علاوه بر این، برخی جلسات سطح عالی از قبیل موارد ذیل نیز برگزار می‌شود: جلسات ویژه وزراء، جلسات کمیته وزراء در خصوص متدولوژی، جلسات کمیته دایمی وزراء برای همکاری‌های اقتصادی، جلسات وزراء در مورد موضوعات مختلف همکاری‌های بین‌المللی (بهداشت، کار، اطلاعات و غیره)
جلسات دیگر
جلسات سطح پایین‌تر از قبیل نشست‌های فوق‌العاده و منظم دفتر هماهنگی‌، جلسات کمیته‌ها و گروه‌های کاری، ویژه و تماس و جلسات کمیته مشترک هماهنگی‌ جنبش عدم تعهد وگروه 77 می‌باشد.

اصول بنیادین جنبش عدم تعهد
 ده اصل کنفرانس باندونگ با تغییرات جزئی به عنوان اصول بنیادین جنبش عدم تعهد مشخص شده است.  این اصول ده‌گانه همواره در پایان سند نهایی کلیه نشست‌های سران و وزرای خارجه تصریح می‌گردد.  این اصول عبارتند از:
 ۱-احترام به حقوق بشر و اهداف و اصول منشور ملل متحد
 ۲-احترام به حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی کلیه کشورها
 ۳-تصدیق برابری میان کلیه نژادها و میان کلیه ملت‌ها، بزرگ و کوچک
 ۴-پرهیز از دخالت در امور داخلی کشور دیگر
 ۵-احترام به حق ملت‌ها در دفاع از خویش، به صورت فردی یا جمعی، در تطابق با منشور ملل متحد
 ۶-پرهیز از استفاده از ترتیبات دفاع جمعی برای خدمت به منافع ویژه قدرت‌های بزرگ و پرهیز هر کشور از اعمال زور علیه کشور دیگر.
 ۷- خودداری از اقدام یا تهدید به حمله با استفاده از زور علیه یکپارچگی یا استقلال سیاسی هر کشور دیگر
 ۸-حل کلیه مناقشات بین‌المللی توسط ابزار صلح‌‌آمیز از قبیل مذاکره، مصالحه، محکمه یا راه‌حل قضایی و همچنین دیگر ابزار صلح‌آمیز به انتخاب طرف‌ها، در تطابق با منشور ملل متحد
 ۹-ارتقا منابع و همکاری دو جانبه
 ۱۰-احترام به عدالت و تعهدات بین‌المللی
 ۱۱-در ضمیمه سوم سند نهایی پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در شرم‌الشیخ (۲۰۰۹)، ۲۵ پاراگراف ذیل به عنوان اصول الهام گرفته از بیانیه مربوط به اهداف و اصول و نقش جنبش عدم تعهد در شرایط بین‌المللی حاضر در چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا ذکر شده است:
 ۱۲-احترام به اصول گرامی داشته شده در منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل
 ۱۳-احترام به حاکمیت، برابری حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی کلیه کشورها
 ۱۴-تصدیق برابری کلیه نژادها، مذاهب، فرهنگ‌ها و ملت‌ها، اعم از بزرگ و کوچک
 ۱۵-ارتقا گفت‌وگو میان مردم، تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مذاهب بر مبنای احترام به مذاهب، نماد و ارزش‌های آنها، تقویت و تحکیم بردباری و آزادی بیان
 ۱۶-احترام و تقویت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه از جمله اجرای موثر حق مردم برای صلح و توسعه
 ۱۷-احترام به برابری حقوق کشورها از جمله حق لاینفک هر کشور در تعیین آزادانه سیستم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون هرگونه مداخله از ناحیه کشور دیگر
 ۱۸-تاکید مجدد بر اعتبار و مرتبط بودن مواضع اصولی جنبش درباره حق تعیین سرنوشت مردم تحت اشغال خارجی و استعمار یا سلطه خارجی
 ۱۹-عدم مداخله در امور داخلی کشورها هیچ کشور یا گروه کشورها حق ندارند مستقیم یا غیرمستقیم با هر انگیزه‌ای در امور کشور دیگر دخالت نمایند.
 ۲۰-رد هرگونه تغییر خارج از قانون اساسی دولت‌ها
 ۲۱-رد هرگونه تلاش برای تغییر رژیم
 ۲۲-محکومیت استفاده از مزدوران در کلیه وضعیت‌ها به ویژه مناقشات
 ۲۳-خودداری تمامی کشورها از اعمال فشار بر کشورهای دیگر، از جمله توسل به حمله یا دیگر اعمال استفاده از زور مستقیم یا غیرمستقیم، و به کارگیری یا تقویت هرگونه اقدام یکجانبه قهری که علیه حقوق بین‌الملل بوده یا در مسیری مغایر با آن باشد با هدف اجبار نمودن کشور دگیر برای تابع نمودن حقوق حاکمیتی آن کشور یا به دست آوردن هرگونه منفعت به هر میزان
 ۲۴- رد کامل حمله به نحوی که نقض جدی و خطرناک حقوق بین‌الملل، و مستلزم مسئولیت بین‌المللی برای متجاوز شود.
 ۲۵-احترام به حق ذاتی فردی یا جمعی دفاع از خویش در تطابق با منشور ملل متحد
 ۲۶-محکومیت قتل‌عام، جرایم جنگی، جرایم علیه بشریت و نقض سیستماتیک و گسترده حقوق بشر در تطابق با منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل
 ۲۷- رد و مخالفت با تروریسم در تمامی اشکال و ظهور آن، توسعه هر کس در هر کجا و با هر هدف که ارتکاب یافته است به طوری که جدی‌ترین تهدید برای صلح و امنیت بین‌المللی را به وجود می‌آورددر این ارتباط، تروریسم نباید با مبارزه مشروع مردم تحت استعمار و سلطه خارجی یا اشغال خارجی برای حق تعیین سرنوشت و آزادی ملی برابر دانسته شود.
 ۲۸-تقویت حل مسالمت‌آمیز مناقشات و کنار گذاشتن، تحت هر شرایطی، هر گونه مشارکت درذ ائتلاف‌ها، توافق‌نامه‌ها یا هر نوع ابتکار یکجانبه قهری در نقض اصول حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد
 ۲۹-دفاع و تقویت دمکراسی، تاکید مجدد بر اینکه دموکراسی یک ارزش جهانی بر مبنای آزادی‌بیان خواسته مردم برای تعیین سیستم‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌اشان و مشارکت کامل آنها در تمامی جنبه‌های زندگی خویش می‌باشد
 ۳۰-تقویت و دفاع از چند جانبه‌گرایی و سازمان‌های چند جانبه به عنوان چارچوب کاری مناسب برای حل مشکلات تاثیرگذار بر بشریت از طریق گفت‌وگو و همکاری
 ۳۱-حمایت از تلاش‌های کشورهایی که از مخاصمات داخلی رنج می‌برند برای رسیدن به برابری، عدالت،‌صلح و توسعه
 ۳۲-وظیفه هر کشور برای پیروی کامل و مناسب از معاهدات بین‌المللی که عضو آن می‌باشد و همچنین احترام به تعهدات ناشی از چارچوب سازمان‌های بین‌المللی و زندگی کردن در صلح با دیگر کشورها
 ۳۳-حل مسالمت‌آمیز کلیه مخاصمات بین‌المللی در تطابق با منشور ملل متحد
 ۳۴-دفاع و تقویت منافع مشترک، عدالت و همکاری، صرف‌نظر از اختلافات موجود در سیستم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورها بر مبنای احترام متقابل و برابری حقوق
 ۳۵-همبستگی به عنوان یک مولفه اساسی در میان ملت‌ها در کلیه شرایط
 ۳۶-احترام به تنوع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها و مردم

اهداف جنبش عدم تعهد
با اینکه مهمترین ایراد وارده بر جنبش عدم تعهد، نبود انسجام و نظم داخلی در آن می‌باشد، اما مطالعه اسناد و مدارک این جنبش معرف گفتمان منظم و فراگیری است. علیرغم اینکه منشا گفتمان حاکم را رقابت ایدولوژیک و نظامی دو ابر قدرت می‌دانند، فروپاشی سیستم دو قطبی تغییری درگفتمان مذکور نداد چرا که منشأ اصلی گفتمان حاکم بر جنبش عدم تعهد، استثمار و استعمار چند صد ساله‌ای بود که ریشه در دل تاریخ داشت. گفتمان عدم تعهد اعلام اعتراض به گفتمان هژمونیک قدرت‌های بزرگ به شمار می‌رفت که حاصل گفتمان اخیر چیزی جز شکاف بیشتر فقیر و غنی و نابودی انسان‌ها نبود.
فروپاشی نظام دو قطبی نه تنها هویت گفتمان حاضر را به چالش نکشید بلکه با گذشت زمان محبوبیت و جهانی بودن آن را بیشتر نمود در حقیقت فضا برای بیان شدن این گفتمان فراهم گردید و فرایند جهانی شدن محورهای آن را تایید نمود برخی از مهمترین محورهای گفتمان حاکم بر جنبش عدم تعهد عبارتند از نفی استعمار و استثمار،  نفی خشونت و تجاوز،  تاکید بر برابری انسان‌ها و واحدهای سیاسی،  تاکید بر همزیستی مسالمت آمیز،  تاکید بر حفظ حقوق بنیادین بشری.
با نگاهی کوتاه بر توافقات شکل گرفته در کنفرانس‌های سران، طی 15 کنفرانس برگزار شده به راحتی می‌توان دغدغه حاکم بر بنیانگذاران جنبش و ادامه دهندگان راه آنها و همچنین شرایط و وضعیت حاکم بر سیستم دوقطبی و دنیای پس از آن را مجسم نموده و درستی گفتمان حاکم را درک کرد. همچنین بر همین اساس می توان اصول 18 گانه حاکم بر جنبش را از دل این توافقات استخراج نمود. اهداف جنبش را می توان اینگونه بیان کرد؛
 ۱٫تقویت و تحکیم چند جانبه‌گرایی و ارتقا نقش کلیدی سازمان ملل
 ۲٫ایفای نقش به عنوان یک مجمع هماهنگ کننده سیاسی وکشورهای در حال توسعه برای تقویت و دفاع از منافع مشترک آنان در سیستم روابط بین‌الملل
 ۳٫تقویت اتحاد، انسجام و هماهنگی میان کشورهای در حال توسعه در مبنای ارزش‌های مشترک و اولویت‌هایی که به صورت اجماع مورد توافق قرار گرفته است.
 ۴٫دفاع از صلح و امنیت بین‌المللی و حل تمامی مناقشات بین‌المللی به وسیله ابزار صلح‌آمیز در تطابق با اصول و اهداف منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل
 ۵٫تشویق روابط دوستانه و همکاری میان همه ملت‌ها بر مبنای اصول حقوق بین‌الملل، به ویژه آن مواردی که الهام گرفته شده از منشور ملل متحد می‌باشد
 ۶٫ارتقا و تشویق توسعه پایدار از طریق همکاری بین‌المللی و برای این منظور، هماهنگی مشترک در اجرای استراتژی‌های سیاسی که تقویت و تضمین‌کننده مشارکت کامل همه کشورها، فقیر و غنی، در روابط اقتصادی بین المللی، تحت شرایط و فرصت‌های برابر، لیکن با مسئولیت‌های مختلف باشد.
 ۷٫تشویق احترام، برخورداری و حفاظت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه، بر مبنای اصول جهانشمولی،‌ عینیت،‌بی‌طرفی و غیر گزینشی، پرهیز از سیاسی نمودن مسائل حقوق بشر، و تضمین اینکه حقوق بشر افراد و مردم از جمله حق توسعه در یک حالت برابر حفظ و تقویت شود.
 ۸٫ارتقا همزیستی مسالمت‌آمیز میان ملت‌ها، صرف‌نظر از سیستم‌های سیاسی،‌اقتصادی و اجتماعی
 ۹٫محکومیت همه اشکال یکجانبه‌گرایی و تلاش‌ها برای اعمال سلطه در روابط بین‌الملل
 ۱۰٫هماهنگی اقدامات و استراتژی‌ها به منظور مواجه مشترک با تهدیدات علیه صلح و امنیت بین‌المللی از جمله تهدیدات برای استفاده از زور و اعمال تجاوزگرایانه، استعماری و اشغال خارجی و دیگر نقض‌های صلح توسط هر کشور یا گروهی از کشورها
 ۱۱٫ارتقا تقویت و دمکراتیزه کردن سازمان ملل متحد با توجه به اعطای نقش به مجمع عمومی در تطابق با وظایف و قدرت مشخص شده در منشور و ارتقا اصلاح جامع شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحوی که نقش واگذار شده از طرف منشور را در شرایط شفاف و منصفانه، به عنوان نهادی که مسئولیت اولیه برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را دارا می‌باشد، اجرا کند.
 ۱۲٫استمرار در پیگیری خلع سلاح هسته‌ای جهانی و غیر تبعیض‌‌آمیز و همچنین یک خلع سلاح عمومی و کامل تحت کنترل موثر و سخت بین‌المللی و در این ارتباط کار برای رسیدن به یک توافقنامه در مورد برنماه مرحله‌بندی شده برای نابودی کامل سلاح‌های هسته‌ای در یک چارچوب مشخص زمانی برای محو سلاح‌های هسته‌ای و ممنوع کردن توسعه، تولید، اکتساب، آزمایش، ذخیره، انتقال، استفاده یا تهدید به استفاده آنها و آماده شدن برای انهدام آنها.
 ۱۳٫مخالفت و محکومیت دسته بندی کشورها به عنوان خوب یا شرور بر مبنای معیار غیرعادلانه و ناموجه، و اتخاذ دکترین حمله پیشگیرانه، شامل حمله به وسیله سلاح های هسته‌ای، که مغایر با حقوق بین‌الملل، به ویژه ابزار لازم‌الاجرای حقوقی بین‌المللی مرتبط با خلع سلاح هسته‌ای باشد، و محکومیت و مخالفت بیشتر با اقدامات نظامی یکجانبه، یا استفاده از زور یا تهدید به استفاده از زور علیه حاکمیت، یکپارچگی سرزمینی و استقلال کشورهای عدم تعهد
 ۱۴٫تشویق کشورها به الحاق آزادانه به توافقات میان کشورها برای ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای طبق مقررات سند نهایی اولین نشست ویژه مجمع عمومی که به خلع سلاح اختصاص یافته بود (SSOD.1) و اصول تصویب شده توسط کمیسیون خلع سلاح سازمان ملل در سال ۱۹۹۹ شامل ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه، ایجاد مناطق عاری از سلاح‌های هسته‌ای یک گام مثبت و اقدام مهم در راستای تقویت خلع سلاح و عدم اشاعه هسته‌ای است.
 ۱۵٫ارتقا همکاری بین‌المللی در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و تسهیل دسترسی به فناوری، تجهیزات و مواد هسته‌ای برای اهداف صلح‌‌آمیز که برای کشورهای در حال توسعه لازم می‌باشد.
 ۱۶٫تقویت ابتکارات واقعی برای همکاری جنوب – جنوب و ارتقا نقش جنبش عدم تعهد در همکاری با گروه ۷۷ در آغاز مجدد همکاری شمال – جنوب جهت تضمین اجرای حق توسعه ملت‌هایمان، از طریق افزایش همبستگی بین‌المللی
 ۱۷٫واکنش به چالش‌ها و استفاده از فرص‌های ناشی از جهانی شدن و وابستگی متقابل با قوه ابتکار و حس هویت به منظور تضمین فواید آن برای همه کشورها به ویژه آنهایی که متاثر از توسعه نیافتگی و فقر می‌باشند، با یک نگاه تدریجی برای کاهش شکاف عمیق میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه.
 ۱۸٫افزایش نقشی که جامعه مدنی از جمله سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به منظور ارتقا اهداف و اصول و مقاصد جنبش ایفا نمایند.
 
اعضا، ناظرین و میهمانان در جنبش عدم تعهد
 تعداد و دامنه در برگیری اعضای جنبش عدم تعهد همواره از یک روند سعودی و افزایشی برخوردار بوده است؛ به طوری که تعداد آن از 25 عضو در اولین کنفرانس سران به 118عضو در آخرین کنفرانس برگزارشده سران و دامنه آن از دو قاره آفریقا و آسیا به چهار قاره ( آفریقا، آسیا، آمریکا و اروپا) افزایش یافته است. مهمترین رکن جنبش، کنفرانس سران است که هر سه سال یکبار در یکی از کشورهای عضور برگزار می‌شود. آخرین کنفرانس سران در شرم الشیخ مصر(2009) و اولین کنفرانس در بلگراد یوگسلاوی(1961) برگزار گردیده است. هم اکنون جنبش عدم تعهد دارای ۱۲۰ عضو شامل ۵۳ کشور از قاره آفریقا، ۴۰ کشور آسیا، ۲۶ کشور از آمریکای لاتین و کارائیب و ۱ کشور (بلاروس) از قاره اروپا می‌باشد.  همچنین ۱۷ کشور و ۱۰ سازمان نیز عضو ناظر جنبش هستند.
 رویه عضویت در جنبش عدم تعهد براین اساس است که رئیس کشور یا دولت و یا وزیر خارجه کشور نامزد عضویت، درخواست مکتوب خویش را به رئیس دوره‌ای جنبش عدم تعهد ارائه می‌دهد و او نیز این درخواست را میان کشورهای عضو جنبش قبل از نشست سران یا وزرای خارجه برای اتخاذ تصمیم توزیع می‌نماید.  دفتر هماهنگی جنبش در نیویورک این درخواست را بررسی و در صورت عدم مخالفت، الحاق کشور متقاضی را به اجلاس سران یا وزرای خارجه توصیه می‌نماید.
 معیارهای عضویت: براساس تصمیمات اتخاذ شده در اجلاس وزرای خارجه جنبش عدم تعهد در قاهره در سال ۱۹۶۱، کشورهای متقاضی عضویت در جنبش عدم تعهد بایستی ۵ معیار ذیل را دارا باشند:
 ۱-برخورداری از سیاستی مستقل بر مبنای همزیستی مسالمت آمیز با کشورهای دیگر از سیستم‌های سیاسی و اجتماعی مختلف و براساس عدم تعهد اتخاذ نماید و یا باید تمایل خویش را برای اتخاذ چنین سیاستی نشان دهد.
 ۲- حمایت از جنبش‌های مستقل ملی.
 ۳- عدم عضویت در پیمان‌های نظامی چند جانبه که در چارچوب مخاصمات قدرت‌های بزرگ منعقد گردیده است.
 ۴- در صورتی که عضو جنبش عدم تعهد توافقنامه نظامی دو جانبه‌ای با یک قدرت بزرگ دارد یا عضو یک پیمان دفاع منطقه‌ای است، توافقنامه یا پیمان نباید مشخصاً در چارچوب مخاصمات قدرت‌های بزرگ منعقد شده باشد.
 ۵- در صورتی که عضو جنبش عدم تعهد پایگاه نظامی به یک قدرت خارجی واگذار کرده است، این امتیاز نباید در چارچوب مخاصمات قدرت‌های بزرگ به وجود آمده باشد.
 کشورها یا سازمان‌های نامزد عضویت ناظر نیز براساس معیارهای فوق پذیرش می‌شوند.
 میهمانان براساس پیشنهاد کشور میزبان با اجازه قبلی دفتر هماهنگی مشخص می‌گردند.
 اعضاء از حقوق و وظایف کامل برخوردار می‌باشند، در حالیکه ناظرین تنها می‌توانند در جلسات عمومی و بررسی شرکت نمایند.
 میهمانان چنانچه در دفتر هماهنگی تصویب شود تنها می‌توانند در نشست‌های عالی‌رتبه جنبش (به ویژه جلسات افتتاحیه و اختتامیه) شرکت نمایند.

اجلاسیه های برگزار شده سران جنبش و مهمترین مسائل مورد توافق
1- بلگراد1961
خلع سلاح گسترده - بهره‌برداری بومی از منابع ملی و نفی استعمار- گسترش همکاری‌های بین المللی – حق تعیین سرنوشت برای همه ملل – نیاز به تاسیس صندوق توسعه سازمان ملل - نفی کارشکنی در مسیر عضویت‌های سازمان ملل - نفی تبعیض نژادی

2- قاهره1964
نفی توسعه طلبی و استعمار- نفی مداخله خارجی در بهره‌برداری از منابع طبیعی- تاکید بر مشروع بودن زور در دستیابی به استقلال- نفی آپارتاید در آفریقا- تاکید بر حقوق مردم فلسطین و حمایت کامل از آنها- حمایت کامل از جنبش‌های آزادی بخش- تاکید بر حقوق اقلیت‌ها- تشویق همکاری‌های بین المللی برای توسعه همگانی- احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی- نفی نسل کشی و تاکید بر برابر ی همه

3- لوساکا1970
تاکید بر حق همه در بهره‌مندی از ثمرات علمی و اقتصادی- تاکید بر تعامل همه ملت ها بر اساس حقوق برابر- تلاش برای کاهش شکاف میان شمال و جنوب- تاکید بر تقویت سازمان ملل- نفی استعمار و تبعیض نژادی با تاکید بر نقش شورای امنیت- گسترش همکاری‌های متقابل- تاکید بر حاکمیت وتمامیت ارضی کشورها- تاکید بر اهداف جنبش- نفی قطب‌بندی و اتحادهای نظامی و تاکید بر خلع سلاح گسترده

4- الجزیره1973
نفی تجاوزگری اسرائیل و اعلام حمایت از کشورهای اشغال شده- نفی حمایت از اسرائیل- همدردی با مردم فلسطین- نفی نظامی‌گری و تاکید بر صلح مبتنی بر همکاری- همکاری کشورهای در حال توسعه در نفی کامل استعمار و حمایت از مبارزات مسلحانه کشورهای مستعمره آفریقایی- خلع سلاح و نفی سلاح‌های هسته‌ای- تاکید بر بهره‌برداری داخلی منابع و حمایت از این فرایند- نفی فعالیت توسعه‌طلبانه شرکت‌های چند ملیتی- تاکید بر همکاری‌های فنی شمال و جنوب- تاکید بر امنیت اقتصادی در معادلات بین‌المللی

5- کلمبو1979
تاکید بر ضرورت پایان یافتن تجاوز اسرائیل و اعلام حمایت از جنبش آزادی‌بخش- تاکید بر نقش جنبش در مقابله با بلوک بندی- نگرانی از وضعیت کره- نفی تحریم کوبا- تاکید بر گسترش ارتباطات میان اعضا- ایجاد یا صندق میان اعضا- تاکید بر راه حل عادلانه در پایان دادن به بحران بدهی ها- نفی فعالیت توسعه‌طلبانه شرکت‌های چند ملیتی- تاکید بر نقش زنان در توسعه- ایجاد یک ارگان تحقیقی و رسانه ای

6- هاوانا1979
اعلام نگرانی از حمایت قدرت‌های غربی از رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی- اعلام حمایت از فلسطین- نفی تداوم تجاوز اسرائیل – اعلام نگرانی از به مخاطره افتاده امنیت در جنوب شرق آسیا- استقبال از انقلاب ایران و خروج این کشور و پاکستان از پیمان سنتو- تاکید بر حق تعیین سرنوشت مردم کره- اعلام حمایت از استقلال کشورهای آمریکای لاتین- تاکید بر خلع سلاح- نفی اقتصاد دستوری و دامنه دار شدن بدهی‌ها

7- دهلی نو1983
تاکید بر تغییر در ساختار کلی جهان- خطر مسابقه تسلیحاتی- اعلام حمایت از مردم فلسطین- نفی تجاوز اسرائیل به لبنان- محکوم نمودن حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای عراق- خطر گسترش نژادپرستی در آفریقا و تاکید بر کمک به حل مسالمتآمیز درگیریها در آفریقا- اعلام نگرانی از رقابت ابرقدرت‌ها در اقیانوس هند- چارچوب عادلانه برای بازپرداخت بدهی‌ها- تلاش برای اصلاح ساختار اقتصادی جهانی

8- حراره 1986
تاکید بر خلع سلاح- حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای- محکوم کردن رژیم آپارتاید- نگرانی از تداوم درگیری میان ایران و عراق- نفی تجاوز اسرائیل- نفی تجاوز آمریکا به لیبی- نفی اقدامات تروریستی در سطح جهان – صدور یک بیانیه اقتصادی

9- بلگراد 1989
اعلام حمایت از خروج نیروهای اسرائیلی از سرزمین‌هاس اشغالی- استقبال از پایان درگیری‌های بین ایران و عراق و دو کرهبا تاکید بر خروج نیروهای خارجی- تاکید بر خروج شوروی از افغانستان- محکوم بودن ترور- تاکید بر توسعه اعضا یر اساس همکاری‌های متقابل- تاکید بر مشارکت زنان- راه حل مناسب برای بحران بدهی‌ها- تلاش برای خودکفای غذایی میان اعضا

10- جاکارتا 1992
تاکید بر اصول تداوم بخش جنبش- تعهد به حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات- پشتیبانی از مبارزه مشروع مردم فلستین- تاکید بر کاهش شکاف میان شمال و جنوب از طریق تجدید نظر در ساختار اقتصاد بین الملل- تاکید بر مسولیت‌های جدید و بین المللی جنبش بر مبنای اهداف قبلی- تاکید بر خلع سلاح- بدهی‌ها مانعی در تحقق توسعه کشورهای جنوب- تاکید بر عدالت اجتماعی و اقتصادی در جهان

11- کارتاهانا 1995
تاکید بر ترتبیات منطقه‌ای- تاکید بر همکاری‌های جنوب – جنوب- تاکید بر نقش جنبش در تحولات بین المللی- تاکید بر اصلاح ساختار سازمان ملل- خلع سلاح هسته ای اسرائیل- تاکید مبارزه با تروریسم- تاکید بر ایجاد ترتیبات لازم برای آزادی فلسطین- نفی نسل‌کشی

12- دوربان 1998
اعلام حمایت کامل از آرمان‌های مردم فلسطین- تقاضا از اعضا برای اعمال فشار بیشتر به اسرائیل- حادثه لاکربی- نفی رفتار یکجانبه آمریکا در عراق- تاکید بر نقش سازمان ملل در حل بحران‌ها- استقبال از حل و فصل بحران سومالی و صحرای غرب- نفی مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه- شکاف شمال و جنوب- احترام به اراده دولت‌ها- تاکید بر گفتگو میان تمدن‌ها- تاکید افزایش نقش سازمان ملل و جنبش عدم تعهد

13 -کوالالامپور 2003
نفی یکجانبه‌گرایی- تقویت صلح جهانی- چند جانبه‌گرایی و ترویج دموکراسی- تعمیق همکاری شمالو جنوب در همه زمینه‌ها- نفی جنگ در عراق- گسترش حملات ضد انسانی اسرائیل- بحران بدهی‌ها- همکاری شمال و جنوب- تاکید بر گفتگو- تاکید بر افزایش نقش سازمان ملل-

14- هاوانا 2006
رد یکجانبه‌گرایی آمریکا- رد اصل جنگ پیشگیرانه- اعتراض به تداوم تجاوزهای اسرائیل- رد تحریم‌های یکجانبه آمریکا- تاکید بر اهداف اولیه- تاکید بر حق هسته‌ای ایران- تاکید بر خلع سلاح هسته‌ای- اعلام تنفر از تروریسم در تمامی اشکال آن-

15- شرم الشیخ 2009
تاکید بر حقوق بین الملل- تاکید بر نقش جنبش عدم تعهد- ارتقا و حفظ چند جانبه‌گرایی- حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات- تاکید بر حق ملل در استعمارزدایی و تعیین سرنوشت خود- تاکید بر اصلاحات در ساختار سازمان ملل- گفتگو و همکاری میان شمال و جنوب- تاکید بر همکاری جنوب- جنوب- خطر تغییرات آب و هوایی- تاکید بر حقوق بنیادین بشری- نفی نژاد پرستی- خلع سلاح و تجارت دارو-

چشم انداز جنبش عدم تعهد
بیش از 50 سال از عمر جنبش عدم تعهد می‌گذرد و این جنبش طی 50 سال گذشته نه تنها هیچ روند نزولی نداشته، بلکه دائماً بر نقش و جایگاه آن در محافل داخلی و بین‌المللی افزوده شده است. جنبش در حال حاضر به بازیگری موثر در سازمان ملل و همچنین اکثر سازمان‌ها و نهادها تبدیل شده است. آنچه که برای تکمیل نقش آفرینی جنبش لازم وضروری به نظر می‌رسد، تکمیل ساختارهای داخلی آن و تدوین سازوکارهای مقبول و کارشناسی‌شده دردل آن می‌باشد. اعضای جنبش نسبت به دهه‌های گذشته که تصور می‌کردند به تنهایی نیز قادر به سیر منطقی و موفق مراحل توسعه هستند، امروزه بر این باورند که تنها راه رهایی آنها از پیامدهای استعمار و تقویت بنیانهای اقتصادی آنها تغییر در سیستم‌های کلان بین المللی و این مهم بدون همگرایی تمامی اعضا و کشورهای در حال توسعه میسر نخواهد شد. به همین دلیل است که در حال حاضر گفتمان جنبش به یکی از سناریوهای بدیل برای سیستم دوقطبی تبدیل شده است .
با توجه به تداوم مشکلات کشورهای در حال توسعه اعم از بحران بدهی‌ها و پیامدهای استعمار و مداخله قدرت‌های بزرگ در مسائل داخلی و بی‌توجهی کشورهای توسعه یافته به خواست و نظر کشورهای در حال توسعه، به نظر نمی‌رسد نه تنها جنبش عدم تعهد در دل سازمان ملل ادغام و یا منحل گردد بلکه این سناریو بیشتر محتمل است که جنبش عدم تعهد قدرتمندانه به اصلاح سازمان ملل و رفتارهای قدرت‌های بزرگ خواهد پرداخت. از این روی، آن دسته از کشورها که قادر به نقش آفرینی موثرتر در درون آن متناسب با خواست و رأی اغلب اعضا گردند، بهتر خواهند توانست از مقدورات آن بهره‌مند شوند.

تهران میزبان شانزدهمین اجلاس نم
طبق رویه جنبش عدم تعهد، در فاصله میان دو نشست سران عدم تعهد یک اجلاس وزرا برگزار می‌شود که طی آن تصمیمات مهم نشست سران بررسی و روزآمد می‌شود و متناسب با شرایط جدید اسناد و تصمیمات قبلی اصلاح می‌شود یا تصمیمات و اسناد جدیدی به تصویب می‌رسد. در مقام اهمیت اجلاس وزرا باید گفت که بعد از نشست سران، اجلاس وزرای خارجه که در اصل میان دو اجلاس سران برگزار می‌شود از بیشترین اهمیت در میان سایر نشستهای عدم تعهد، حتی سایر نشستهای وزرا برخوردار است چرا که بیشتر امور مربوط به آماده سازی اسناد و مذاکرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام می‌شود و مذاکرات آن معمولاً مفصل‌تر و پیچیده‌تر است.
برگزاری اجلاس در تهران به دلیل شرایط خاص جنبش عدم تعهد و سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در دیپلماسی و روابط خارجی کشور برخوردار است. براین اساس، برنامه‌ریزی مناسب در همه زمینه‌ها با در نظر گرفتن مکان مناسب و نظارت برروند آن صورت گرفته است. این اجلاس از آنجا اهمیت می‌یابد که جمهوری اسلامی ایران در نشست سران آمادگی خود را برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال ۲۰۱۲ اعلام کرده است.
این در حالی است که ایران که به دلیل عضویت در پیمان نظامی مرکزی سنتو از عضویت در این جنبش محروم مانده بود در سال ۱۹۷۹ پس از پبروزی انقلاب به جنبش عدم تعهد پیوست. در سال‌های اولیه حیات جنبش ایرانیان نام آن را به "جنبش ناوابستگان" ترجمه کردند. اما به دلیل عدم اقبال عمومی نام "غیرمتعهدان" مصطلح گردید. ایران بعد از پیوستن به جنبش در اجلاس سران ۱۹۷۹ در هاوانا و از آن به بعد در همه نشست‌های مختلف این جنبش حضور داشته‌است. لغو برگزاری هفتمین اجلاس سران در بغداد به دلیل تجاوز نظامی عراق به ایران و انتقال این اجلاس به دهلی نو از مهمترین رویدادهای جنبش به حساب می‌آید. شانزدهمین اجلاس سران کشورهای غیر متعهد ۹ و ۱۰ شهریور ۱۳۹۱ (۳۰ و ۳۱ آگوست ۲۰۱۲) در تهران برگزار شود.
رامین مهمانپرست پیشتر گفته بود که فکر می کنیم جنبش غیرمتعهدها با 118 عضوتوانایی بسیار بالایی برای تاثیرگذاری درعرصه بین‌الملل و رسیدگی به بحران‌ها دارد. ما هم باید از ظرفیت همه کشورهایی که به دنبال استقلال خود و  قطع وابستگی‌ به قدرت‌ها هستند و خود را متعهد به این قدرت ها نمی‌دانند ، استفاده کنیم.