حضرت گرچه میدانستند که نهی از منکر ایشان، بر روی یزید که فاعل اصلی منکر بود اثر نخواهد گذاشت، لکن یقین داشتند که این حرکت بر روی دیگران اثر خواهد کرد؛ از طرف دیگر هم گرچه احتمال اثر حالی برای قیام حضرت چندان متصوّر نبود، امّا از آنجا که ایشان یقین به تأثیر استقبالی این حرکت داشتند، باز هم بر حضرت واجب بود که نهی از منکر کنند.
نسیبه پورمحمدی- از مجموعه فرمایشهای سید الشهداء (ع) و حتّی مکتوبات ایشان بهدست می آید که هدف حضرت از قیام عاشورا، امر به معروف و نهی از منکر است. در شرع مقدس اسلام این حرکت فقهی ، شرایط چهارگانهای دارد از جمله اینکه باید آمر به معروف و ناهی از منکر، احتمال عُقلایی در تأثیر بدهد. یعنی امر به معروف و نهی از منکر وقتی واجب است که مؤثّر باشد وگرنه در صورتی که احتمال تأثیر ندهد، واجب نیست.
پرسشی که به ذهن می رسد اینست که آیا امام حسین(علیهالسلام) می دانستند که کارشان اثر ندارد یا نه؟ ما می دانیم بالاترین منکری که مورد نظر امام حسین(علیهالسلام) بود «غصب خلافت» بود که یزید ملعون مرتکب آن شده بود؛ این منکر غیرِ گناهانی از قبیل شرب خمر علنی بود . حضرت نیز که نهی از منکر می کردند به همه این معاصی اشاره میفرمودند؛ هم غصب خلافت را مطرح کردند، هم فسق علنی یزید را .آیا امام حسین(علیهالسلام) فکر می کردند نهی از منکر ایشان بر روی یزید اثر میکند و او دست از غصب خلافت بر می دارد؟
پاسخ اینست که حضرت میدانستند این نهی از منکر بر روی یزید هیچ اثری ندارد و او از منکر بزرگی که مرتکب شده بود، دست برنمیدارد. اینجاست که این سؤال مطرح میشود که پس چرا حضرت حرکت کرده و فرمودند میخواهم «امر به معروف و نهی از منکر» کنم؟ مگر یکی از شرایط نهی از منکر این نیست که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد؟ پس چرا حضرت با اینکه احتمال تأثیر در یزیدیان نمیدادند، باز هم قیام کردند و فرمودند که هدف از این قیام، نهی از منکر است؟
در اینجا دو سؤال مطرح است؛ یکی اینکه آیا مراد از اثر در نهی از منکر، اثر حالی و فعلی است یا اَعمّ از اثر «حالی» و «استقبالی» است؟ اثر استقبالی یعنی اثری که در آینده بر این نهی از منکر مترتّب میشود؛ به این معنا که نهی از منکر من در حال حاضر هیچ اثر فعلی ندارد، ولی سبب میشود که در آینده جلوی تحقّق منکر گرفته شود . حال سؤال این است که اگر امر و نهیِ من اثر فعلی و حالی نداشته باشد، ولی اثر استقبالی داشته باشد، آیا باز هم واجب است یا خیر؟
پاسخ این است که مُراد از اثر، اَعمّ از اثر حالی و استقبالی است. یعنی حتّی اگر بدانم این نهی از منکر، الآن هیچ اثری ندارد ولی در آینده اثر می گذارد، باز هم واجب است.
سؤال دوم این است که آیا نهی از منکر مشخّصاً باید روی «فاعل منکر» تاثیر بگذارد تا واجب شود؟ مثلاً اگر من می دانم که نهی ازمنکر من روی خودِ فاعل منکر اثری ندارد، امّا وقتی من با او برخورد کنم روی دیگران اثر می گذارد و باعث میشود که آنها مرتکب این معصیت نشود، آنوقت چهطور؟ آیا آنجا نهی از منکر واجب هست یا نه؟
پاسخ این سؤال هم این است که همین که نهی از منکر در سطح جامعه و بر روی دیگران اثر میگذارد، کفایت میکند. یعنی حتّی اگر میدانیم که امر و نهیِ ما بر روی فاعل منکر هیچ اثری ندارد و او باز هم مرتکب آن معصیت میشود، باز هم واجب است که نهی از منکر کنیم؛ چون شرط تأثیر اَعمّ از اثر بر شخص و دیگران است.
حالا با توجه به این دو نکته حرکت امام حسین(علیهالسلام) را بررسی کنیم؛ آیا نهی از منکری که حضرت انجام دادند، دارای شرط اوّل، یعنی «احتمال تأثیر» بود یا خیر؟ با توجه به حقایق تاریخی باید گفت حرکت نهی از منکر امام حسین(علیهالسلام) دقیقاً اثر گذاشته است و حضرت یقین به تأثیر این قیام داشتند. لذا از جهت این شرط، ما هیچ مشکلی در اینجا نداریم. چون از نظر این شرط، قیام حضرت قیام صحیحی بود و آثار و برکات و منافع فراوانی برای جامعه اسلامی داشت.
به عبارت دیگر، حضرت گرچه میدانستند که نهی از منکر ایشان، بر روی یزید که فاعل اصلی منکر بود اثر نخواهد گذاشت، لکن یقین داشتند که این حرکت بر روی دیگران اثر خواهد کرد؛ از طرف دیگر هم گرچه احتمال اثر حالی برای قیام حضرت چندان متصوّر نبود، امّا از آنجا که ایشان یقین به تأثیر استقبالی این حرکت داشتند، باز هم بر حضرت واجب بود که نهی از منکر کنند.
لذا حرکت ایشان کاملا مطابق با موازین فقهی فریضه امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
منبع: خلاصه بیانات آیت الله مجتبی تهرانی در 4 و 5 محرم الحرام 1423 ه ق/ 28 و 29 اسفند 1380
پرسشی که به ذهن می رسد اینست که آیا امام حسین(علیهالسلام) می دانستند که کارشان اثر ندارد یا نه؟ ما می دانیم بالاترین منکری که مورد نظر امام حسین(علیهالسلام) بود «غصب خلافت» بود که یزید ملعون مرتکب آن شده بود؛ این منکر غیرِ گناهانی از قبیل شرب خمر علنی بود . حضرت نیز که نهی از منکر می کردند به همه این معاصی اشاره میفرمودند؛ هم غصب خلافت را مطرح کردند، هم فسق علنی یزید را .آیا امام حسین(علیهالسلام) فکر می کردند نهی از منکر ایشان بر روی یزید اثر میکند و او دست از غصب خلافت بر می دارد؟
پاسخ اینست که حضرت میدانستند این نهی از منکر بر روی یزید هیچ اثری ندارد و او از منکر بزرگی که مرتکب شده بود، دست برنمیدارد. اینجاست که این سؤال مطرح میشود که پس چرا حضرت حرکت کرده و فرمودند میخواهم «امر به معروف و نهی از منکر» کنم؟ مگر یکی از شرایط نهی از منکر این نیست که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد؟ پس چرا حضرت با اینکه احتمال تأثیر در یزیدیان نمیدادند، باز هم قیام کردند و فرمودند که هدف از این قیام، نهی از منکر است؟
در اینجا دو سؤال مطرح است؛ یکی اینکه آیا مراد از اثر در نهی از منکر، اثر حالی و فعلی است یا اَعمّ از اثر «حالی» و «استقبالی» است؟ اثر استقبالی یعنی اثری که در آینده بر این نهی از منکر مترتّب میشود؛ به این معنا که نهی از منکر من در حال حاضر هیچ اثر فعلی ندارد، ولی سبب میشود که در آینده جلوی تحقّق منکر گرفته شود . حال سؤال این است که اگر امر و نهیِ من اثر فعلی و حالی نداشته باشد، ولی اثر استقبالی داشته باشد، آیا باز هم واجب است یا خیر؟
پاسخ این است که مُراد از اثر، اَعمّ از اثر حالی و استقبالی است. یعنی حتّی اگر بدانم این نهی از منکر، الآن هیچ اثری ندارد ولی در آینده اثر می گذارد، باز هم واجب است.
سؤال دوم این است که آیا نهی از منکر مشخّصاً باید روی «فاعل منکر» تاثیر بگذارد تا واجب شود؟ مثلاً اگر من می دانم که نهی ازمنکر من روی خودِ فاعل منکر اثری ندارد، امّا وقتی من با او برخورد کنم روی دیگران اثر می گذارد و باعث میشود که آنها مرتکب این معصیت نشود، آنوقت چهطور؟ آیا آنجا نهی از منکر واجب هست یا نه؟
پاسخ این سؤال هم این است که همین که نهی از منکر در سطح جامعه و بر روی دیگران اثر میگذارد، کفایت میکند. یعنی حتّی اگر میدانیم که امر و نهیِ ما بر روی فاعل منکر هیچ اثری ندارد و او باز هم مرتکب آن معصیت میشود، باز هم واجب است که نهی از منکر کنیم؛ چون شرط تأثیر اَعمّ از اثر بر شخص و دیگران است.
حالا با توجه به این دو نکته حرکت امام حسین(علیهالسلام) را بررسی کنیم؛ آیا نهی از منکری که حضرت انجام دادند، دارای شرط اوّل، یعنی «احتمال تأثیر» بود یا خیر؟ با توجه به حقایق تاریخی باید گفت حرکت نهی از منکر امام حسین(علیهالسلام) دقیقاً اثر گذاشته است و حضرت یقین به تأثیر این قیام داشتند. لذا از جهت این شرط، ما هیچ مشکلی در اینجا نداریم. چون از نظر این شرط، قیام حضرت قیام صحیحی بود و آثار و برکات و منافع فراوانی برای جامعه اسلامی داشت.
به عبارت دیگر، حضرت گرچه میدانستند که نهی از منکر ایشان، بر روی یزید که فاعل اصلی منکر بود اثر نخواهد گذاشت، لکن یقین داشتند که این حرکت بر روی دیگران اثر خواهد کرد؛ از طرف دیگر هم گرچه احتمال اثر حالی برای قیام حضرت چندان متصوّر نبود، امّا از آنجا که ایشان یقین به تأثیر استقبالی این حرکت داشتند، باز هم بر حضرت واجب بود که نهی از منکر کنند.
لذا حرکت ایشان کاملا مطابق با موازین فقهی فریضه امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
منبع: خلاصه بیانات آیت الله مجتبی تهرانی در 4 و 5 محرم الحرام 1423 ه ق/ 28 و 29 اسفند 1380
