نسیبه پورمحمدی- از مجموعه فرمایش‏های سید الشهداء (ع) و حتّی مکتوبات ایشان به‏دست می  آید که هدف حضرت از قیام عاشورا، امر به معروف و نهی از منکر است. در شرع مقدس اسلام این حرکت فقهی ، شرایط چهارگانه‏ای دارد از جمله اینکه باید آمر به معروف و ناهی از منکر، احتمال عُقلایی در تأثیر بدهد. یعنی امر به معروف و نهی از منکر وقتی واجب است که مؤثّر باشد وگرنه در صورتی که احتمال تأثیر ندهد، واجب نیست.
 پرسشی که به ذهن می رسد اینست که آیا امام حسین(علیه‏السلام) می  دانستند که کارشان اثر ندارد یا نه؟ ما می  دانیم بالاترین منکری که مورد نظر امام حسین(علیه‏السلام) بود «غصب خلافت» بود که یزید ملعون مرتکب آن شده بود؛ این منکر غیرِ گناهانی از قبیل شرب خمر علنی بود . حضرت نیز که نهی از منکر می  کردند به همه این معاصی اشاره می‏فرمودند؛ هم غصب خلافت را مطرح کردند، هم فسق علنی یزید را .آیا امام حسین(علیه‏السلام) فکر می کردند نهی از منکر ایشان بر روی یزید اثر می‏کند و او دست از غصب خلافت بر می دارد؟
پاسخ اینست که حضرت می‏دانستند این نهی از منکر بر روی یزید هیچ اثری ندارد و او از منکر بزرگی که مرتکب شده بود، دست برنمی‏دارد. اینجاست که این سؤال مطرح می‏شود که پس چرا حضرت حرکت کرده و فرمودند می‏خواهم «امر به معروف و نهی از منکر» کنم؟ مگر یکی از شرایط نهی از منکر این نیست که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد؟ پس چرا حضرت با اینکه احتمال تأثیر در یزیدیان نمی‏دادند، باز هم قیام کردند و فرمودند که هدف از این قیام، نهی از منکر است؟
در اینجا دو سؤال مطرح است؛ یکی اینکه آیا مراد از اثر در نهی از منکر، اثر حالی و فعلی است یا اَعمّ از اثر «حالی» و «استقبالی» است؟ اثر استقبالی یعنی اثری که در آینده بر این نهی از منکر مترتّب می‏شود؛ به این معنا که نهی از منکر من در حال حاضر هیچ اثر فعلی ندارد، ولی سبب می‏شود که در آینده جلوی تحقّق منکر گرفته شود . حال سؤال این است که اگر امر و نهیِ من اثر فعلی و حالی نداشته باشد، ولی اثر استقبالی داشته باشد، آیا باز هم واجب است یا خیر؟
پاسخ این است که مُراد از اثر، اَعمّ از اثر حالی و استقبالی است. یعنی حتّی اگر بدانم این نهی از منکر، الآن هیچ اثری ندارد ولی در آینده اثر می  گذارد، باز هم واجب است.
سؤال دوم این است که آیا نهی از منکر مشخّصاً باید روی «فاعل منکر» تاثیر بگذارد تا واجب شود؟ مثلاً اگر من می  دانم که نهی ازمنکر من روی خودِ فاعل منکر اثری ندارد، امّا وقتی من با او برخورد کنم روی دیگران اثر می گذارد و باعث می‏شود که آنها مرتکب این معصیت نشود، آن‏وقت چه‏طور؟ آیا آنجا نهی از منکر واجب هست یا نه؟
پاسخ این سؤال هم این است که همین که نهی از منکر در سطح جامعه و بر روی دیگران اثر میگذارد، کفایت می‏کند. یعنی حتّی اگر می‏دانیم که امر و نهیِ ما بر روی فاعل منکر هیچ اثری ندارد و او باز هم مرتکب آن معصیت می‏شود، باز هم واجب است که نهی از منکر کنیم؛ چون شرط تأثیر اَعمّ از اثر بر شخص و دیگران است.
حالا با توجه به این دو نکته حرکت امام حسین(علیه‏السلام) را بررسی کنیم؛ آیا نهی از منکری که حضرت انجام دادند، دارای شرط اوّل، یعنی «احتمال تأثیر» بود یا خیر؟ با توجه به حقایق تاریخی باید گفت حرکت نهی از منکر امام حسین(علیه‏السلام) دقیقاً اثر گذاشته است و حضرت یقین به تأثیر این قیام داشتند. لذا از جهت این شرط، ما هیچ مشکلی در اینجا نداریم. چون از نظر این شرط، قیام حضرت قیام صحیحی بود و آثار و برکات و منافع فراوانی برای جامعه اسلامی داشت.
به عبارت دیگر، حضرت گرچه می‏دانستند که نهی از منکر ایشان، بر روی یزید که فاعل اصلی منکر بود اثر نخواهد گذاشت، لکن یقین داشتند که این حرکت بر روی دیگران اثر خواهد کرد؛ از طرف دیگر هم گرچه احتمال اثر حالی برای قیام حضرت چندان متصوّر نبود، امّا از آنجا که ایشان یقین به تأثیر استقبالی این حرکت داشتند، باز هم بر حضرت واجب بود که نهی از منکر کنند.
لذا حرکت ایشان کاملا مطابق با موازین فقهی فریضه امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
منبع: خلاصه بیانات آیت الله مجتبی تهرانی در 4 و 5 محرم الحرام 1423 ه ق/  28 و 29 اسفند 1380