اقتصاد مقاومتی در اداره زندگی چه نقشی دارد؟

نقش آن در تمام ابعاد زندگی از درآمد گرفته تا مصرف و توزیع مؤثر است. یعنی در همه این موارد یک برنامه با تدبیر، عاقلانه، مقاومانه و بر پایه آموزه‌های اهل بیت داشته باشیم. در این میان نقش زنان در استحکام بخشیدن به پایه‌های زندگی خانواده‌ها بر پایه اقتصاد مقاومتی بسیار حیاتی است. لذا بهترین الگو در این رابطه بررسی ابعاد مختلف زندگی حضرت زهرا (س) است که الگوی کامل رعایت اقتصاد مقاومتی در خانواده به شمار می‌رود. آن حضرت در تدبیر اداره امور منزل، پرهیز از مصرف‌گرایی و غیره الگوی اقتصاد مقاومتی بودند.

تفکر شکننده، عامل اصلی جدایی‌ها

از امام باقر (ع) نقل شده است که: «حضرت فاطمه (س) کارهای خانه و آرد کردن گندم و نان پختن و جارو کردن را عهده دار شد و حضرت علی (ع) آنچه به بیرون خانه مربوط بود، مانند جابجا کردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت زهرا (س) گفت: آیا در خانه چیزی برای خوردن داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی که حق تو را عظیم داشت، سه روز است که چیزی نداریم تا برایت بیاورم. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: پس چرا مرا خبر نکردی؟ فرمود: پیامبر (ص) از این‌که از تو چیزی بخواهم مرا برحذر داشت و فرمود: از پسرعمویت چیزی نخواه مگر این‌که خودش برایت بیاورد...» (بحار‌الانوار، ج۴۳، ص۳۱)

این نوع نگاه به زندگی که حاصل اندیشه مقاوم یک زن در اداره امور منزل با وجود مشکلات فراوان مقاومانه حائز اهمیت است. بسیاری از طلاق‌ها و مشکلات زندگی زناشویی رهاورد تفکر شکننده خود ما است. ما وقتی در طول زندگی با تفکر و تربیت سست و ضعیف بار بیاییم حاصلش این است که با مواجهه با اولین مشکل چهره شکست خورده و بازنده‌ای به خود می‌گیریم.

توجه اصلی حضرت معطوف به مصرف بود نه درآمد

امروز زندگی افراد مختلف جامعه با توجه به درآمد‌ها تنظیم می‌شود. یعنی هرچه درآمد بیشتر باشد موارد مصرف و محل خرج و لوازم مصرفی بیشتر می‌شود. حال آنکه با نگاهی کلی به سیره اقتصادی حضرت زهرا (س) مشاهده می‌کنیم که عمده توجه حضرت به میزان درآمد مربوط نیست بلکه توجه اصلی معطوف نوع مصرف است.

در زندگی حضرت تقسیم کار به دقت انجام شده بود به گونه‌ای که کارهای بیرون از خانه بر عهده حضرت علی (ع) و کار در درون خانه بر عهده حضرت فاطمه (س) بود. در این تقسیم بندی، برنامه ریزی مصرف بر عهده کسی است که کار درون خانه را انجام می‌دهد و میزان درآمد بر عهده فردی که کار بیرون خانه را عهده دار است. حضرت زهرا (س) برنامه ریزی مصرفی خانواده را بر پایه مولفه‌های اصلی تنظیم کرده بود. این مولفه‌ها شامل حلال طلبی، حلال مصرفی و اسراف‌گریزی است. لذا در چنین برنامه ریزی‌هایی نه مصرف غلط (تبذیر) را شاهدیم و نه مصرف بیش از اندازه (اسراف). البته در همین بخش مصرف ممکن است کسی به اسم مصرف صحیح دچار مصرف بخیلانه شود! در حالی که مصرف صحیح از نگاه اسلام نه بخیلانه است و نه مصرفانه؛ بلکه مصرف معتدلانه مورد تأکید آموزه‌های دینی است.

حضرت فاطمه (س) بر اساس درآمدهایی که داشتند، در شرایط عادی مصرفشان به اندازه بود اما در شرایط غیرعادی و هنگامی که شرایط سخت اقتصادی پیش می‌آمد قناعت ایشان فزونی می‌گرفت.

هم توجه به خانواده، هم نیازمندان جامعه

در زندگی حضرت زهرا (س) کار یک عنصر لاینفک است. ایشان برای تهیه غذا، لباس و اموری از این قبیل تلاش و کار فراوانی انجام می‌دادند. این را هم در نظر بگیرید که در گذشته تهیه این امور بسیار مشکل‌تر بوده زیرا تمام مواد اولیه را خود خانم خانه دار بایستی تهیه می‌نمود. از طرفی در کنار همه این مشقت‌ها تنها به فکر خود و خانواده‌شان نبودند و هنگامی‌که در شرایط عادی غذایی تهیه می‌کردند، آن اندازه‌ای که مورد نیازشان بود را استفاده می‌کردند و بیش از آن را به مستمندان می‌دادند و گاهی‌که یک شرایط غیرعادی پیش می‌آمد حتی غذای مصرفی روزانه خود را در اختیار دیگران قرار می‌دادند. آیه ۹ سوره انسان زمانی نازل شد که حضرت به همراه فرزندانشان سه روز غذای افطاریشان را به یتیم و مسکین و اسیر دادند.

کار، عار نیست حتی برای سیده زنان عالم

در کنار کار سنگین داخل خانه این احتمال می‌رود که حضرت حتی در مزرعه نیز کار می‌کردند. در روایتی آمده است که شخصی از نیشابور به مدینه مراجعه می‌کند و خانمی هدیه‌ای برای امام کاظم (ع) می‌فرستد؛ امام پارچه‌ای را به آن شخص دادند و فرمودند: «این را به آن خانم بدهید و بگوئید که این پارچه از محصول زمینی تهیه شده است که در آن زمین، کشت محصول توسط مادرمان فاطمه (س) صورت گرفته است.

از این روایت برداشت می‌شود که حتی به کار زراعت نیز مشغول بودند و همه مایحتاج زندگی را تولید می‌کردند نه اینکه مصرف گرا باشند و از بازار تهیه نمایند. حضرت حتی می‌توانستند از بیت المال برای اداره امور زندگی استفاده کنند ولی چنین نکردند و همه سعی‌شان بر این بود که بهترین سبک زندگی را داشته باشند تا برای جامعه مسلمین تبدیل به الگو شوند؛ سبک زندگی مبتنی بر تولید نه مصرف، سبک زندگی همراه با مقاومت نه شکننده و منفعل در برابر مشکلات، توجه به خانواده در کنار یاری افراد نیازمند.

سبک زندگی مبتنی بر ساده زیستی

هرچقدر هم که درآمد یک خانواده و حتی یک ملت بیشتر شود مادامی که قناعت و ساده زیستی در میانشان نباشد رنگ آرامش را نخواهند دید. لذا در روایت است که وقتی از حضرت امیر (ع) سوال شد بالا‌ترین ثروت چیست؟ حضرت فرمودند: قناعت. روزی پیامبراکرم (ص) فاطمه را دید که پیراهن خشن و کم ارزشی پوشیده بود و با دست آسیاب می‌کرد و در‌‌ همان حال فرزندش را شیر می‌داد، پیامبر در حالی که اشک می‌ریخت، فرمود: دخترم سختی‌های دنیا را تحمل کن تا به شیرینی و حلاوت‌های آخرت دست یابی. فاطمه (س) عرض کرد:‌ای رسول خدا!

حمد و شکر و سپاس سزاوار خداست در برابر نعمت‌های بی‌کران او. (همان، ص ۸۶) به همین مناسبت این آیه شریفه خطاب به پیامبر اکرم نازل شد: (ولسوف یعطیک ربک فترضی)؛ پروردگار تو آن قدر به تو عطا می‌کند که خشنود گردی. (سوره ضحی، آیه ۵)

البته ساده زیستی و قناعت را نباید با فقر اشتباه گرفت هرچند که انسان ساده زیست و قانع، سخت‌ترین شرایط را نیز تحمل خواهد کرد. آنچه مهم است درک پیام این رفتارهاست و آن، ساده زیستی و وارستگی از دنیاست. اگر در زندگی‌های امروزی قناعت حکمفرما نشود دخل و خرج با هم سازگار نخواهد شد و از نظر اقتصادی اعضای خانواده به زحمت می‌افتند.