سید رضا زمانی- در مکتب اسلام به انسان آموخته می شود چگونه با همسر خود همکاری کند و زوجین سرنوشت خویش را وابسته به این همکاری ببینند.الزام به نفقه یکی از مواردی است که مرد خانواده وظیفه دار آن شده است تا زندگی مشترک آنها با یاری و تعاون به حرکت خود ادامه دهد.
در این میان این موضوع مهم نیز مانند بسیاری از مسائل خانواده به عنوان یکی از شکایت‌های رایج در دادگاه‌ها مطرح است و اینکه نفقه در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد و زنان در چه شرایطی برای دریافت نفقه خود شکایت می‌کنند و مردان چه راه‌هایی برای فرار از پرداخت نفقه در پیش می‌گیرند یکی از پر بحث ترین موضوعات رایج در دادگاه‌های خانواده است.
این در حالی‌است که پرداخت نفقه زوجه از جمله تکالیف زوج نسبت به زوجه است که در صورت استطاعت و تمکن مالی زوج، برعهده وی قرار گرفته و مکلف به پرداخت مستمر آن به زوجه می‌شود. تمکین زوجه از زوج نیز از جمله تکالیف قانونی زوجه است که با عقد نکاح به عهده وی قرار می‌گیرد.
استطاعت و تمکن مالی زوج و تمکین زوجه، از جمله شرایط پرداخت نفقه است. بنابر این در صورت وجود این دو شرط (تمکین زوجه و استطاعت مالی زوج)، و استنکاف زوج از پرداخت نفقه، زوج مرتکب جرم «ترک انفاق» شده و مستوجب مجازات خواهد بود.
نفقه شامل چه مواردی است ؟
نفقه شامل نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض می‌باشد. و شوهر مکلف است همه آن ها را متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم نموده و در اختیار او قرار دهد.
البته این نکته را باید در نظر داشت تنها در ازدواج دایم نفقه زن بر عهده شوهر است ولی در نکاح منقطع (که غیر متخصصین به آن «صیغه»می گویند)، شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست مگر در عقد، شرط شده باشد.
در خصوص زمان پرداخت نفقه باید گفت پس از انعقاد عقد ازدواج، تعهد زوج به پرداخت نفقه زوجه آغاز شده و این تعهد تا زمانی که رابطه زوجیت میان زوجین برقرار است، ادامه می‌یابد.این در حالی‌است که زن، وقتی می تواند نفقه مطالبه کند که از شوهر خود تمکین نماید و در صورت عدم تمکین نفقه به او تعلق نمی‌گیرد.
تمکین در اصطلاح حقوقی عبارت است از برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته های مشروع او. از جمله موارد تمکین انجام وظایف زناشویی است که پس از ازدواج به عهده زوجه می‌باشد.زن مکلف است نیازهای مشروع شوهر خود را بر آورده کند، مگر در صورت داشتن عذر شرعی یا بیماری که او را از انجام این وظیفه باز می دارد. لازم به ذکر است زن ملزم به تامین خواست های خلاف شئون اخلاقی یا مغایر با سلامت جسم و روح و یا روش های انحرافی نیست، ولی جز در مواردی که گفته شد اگر از شوهر خود تمکین نکند، شوهر می تواند از پرداخت نفقه خودداری ورزد. یکی دیگر از موارد تمکین اقامت در اقامتگاه دایمی شوهر است، یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند مگر آن که حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد.الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش نیز از جمله موارد تمکین است.
نشوز چیست؟
زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری ورزد، ناشزه، یعنی نافرمان و خاطی نامیده می شود. در این صورت مرد می‌تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه از دادگاه تقاضای طلاق کند یا درخواست ازدواج مجدد نماید.
نکته ای که باید در اینجا به آن اشاره داشت، این است که باید شرایطی را که موجب عدم تمکین زن شده است را مورد بررسی قرار داد. به طور مثال در صورتی که ادامه حضور زن در اقامتگاه مشترک متضمن بیم بدنی، مالی یا شرافتی باشد، زن می تواند از دادگاه درخواست کند به او اجازه دهد در مکان امنی زندگی کند، در این صورت شوهر مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود.
ضمانت اجرای پرداخت نفقه
برای الزام شوهر به پرداخت نفقه دو نوع ضمانت اجرایی وجود دارد:
1- ضمانت اجرای مدنی: در ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی به زن این حق داده شد تا در صورت خودداری شوهر از نفقه به دادگاه مراجعه کند که در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم می کند، در صورت عدم اجرای حکم از جانب شوهر در مرحله بعد دادگاه از اموال شوهر نفقه را پرداخت و اگر امکان دسترسی وجود نداشته باشد یا اموالی نداشته باشد در این صورت زن حق طلاق دارد.( مواد ۱۱۱۲ و ۱۱۲۹ قانون مدنی و بند ۲ ماده ۸ قانون حمایت خانواده)
2- ضمانت اجرای کیفری: ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی تغریرات و مجازات های بازدارنده مقرر داشته که هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را از ۳ماه و یک روز تا ۵ماه حبس محکوم می نماید.
باید در نظر داشت پس از مراجعه به دادگاه تقاضای ارجاع پرونده به کارشناسی موضوعی است که می‌تواند هم از طرف زن و هم از طرف مرد درخواست شود و هر کدام از طرفین که چنین تقاضایی را مطرح کنند، برای تعیین میزان نفقه باید به کارشناس مراجعه کنند.