حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند:

الیمین و الشِّمال مضلَّه و الطّریق الوُسطی هِیَ الجادَّه؛ راست گرایی و چپ گرایی، گمراهی است. راه، همان اعتدال و میانه روی است. (1)

آیت الله جوادی آملی در شرح این روایت بیان جالبی دارند:

«سخن نورانی امام «الیمین و الشمال...» راه تائبان و همچنین توبه عوام، خواص و اخصّ را مشخص می کند. توبه عوام، این است که آنان از چپ و راست که معصیت است، به وسط راه که صراط مستقیم است، برگردند.

توبه خواص، این است که فعل مکروه یا ترک مستحب را «مضلَّه» و گمراهی بدانند و آن را رها کنند و «وُسطی» که فعل مستحب و ترک مکروه است، «جاده» و صراط مستقیم بدانند و به آن توجه کنند.

توبه اخصّ، توبه از توجه به غیر خدا، مانند توجه به جمال و جلال حق و یا توجه به نجات از جهنم و شوق به بهشت است که نزد گروه سوم «مضلَّه» و گمراهی به شمار می رود و «وُسطی» که توجه به «الله» است، «جاده» و صراط مستقیم است.» (2)

شیخ محمود شبستری نیز گفته است:

همه اخلاق نیکو در میانه است

که از افراط و تفریطش کرانه است

میانه، چون صراط مستقیم است

ز هر دو جانبش، قعر جحیم است (3)

پی نوشت:

1- نهج البلاغه، خطبه 16، فراز هفتم.

2- مراحل اخلاق در قرآن (تفسیر موضوعی)، ج 11، ص 160

3- گلشن راز، ص 105