التزام به جمهوریت نظام اسلامی
مشارکت مورد نظر امام خمینی، مشارکتی همه‌جانبه و در تمامی ابعاد جامعه و از سوی تمام مردم جامعه است که ایشان از آن تحت عنوان مشارکت کامل همه مردم یاد می‌کنند و اصلاحات جامعه، تأمین استقلال مملکت و آزادی مردم را در سایه آن می‌دانند؛ اساس کار یک جمهوری اسلامی، تأمین استقلال مملکت و آزادی ملت‌ها و اصلاحات لازم... است. این اصلاحات با مشارکت کامل همه مردم خواهد بود. اهمیت جمهوریت در نظام تئوریزه‌شده توسط امام خمینی، منوط به ضوابط و مقرراتی است؛ مهم‌ترین قاعده جمهوری اسلامی این است که بایستی ملت در انتخاب فرد یا افرادی که باید مسئولیت و زمام امور را به دست گیرند شرکت داشته باشند و نیز کسانی که قرار است متولی امور شوند بایستی خط مشی سیاسی و اقتصادی‌شان مطابق با کلیه قواعد و موازین اسلامی و سایر شئون اجتماعی باشد. امام راحل در خصوص اهمیت «مشارکت» و «جمهوریت» نظام جمهوری اسلامی ایران می‌فرماید: «رژیم اسلامی و جمهوری اسلامی یک رژیمی است متکی بر آرای عمومی و رفراندوم عمومی.»[1]
مشارکت سیاسی تکلیف‌محور
از گسترده‌ترین مبانی و اصول سیاسی حضرت امام، مشارکت مردمی است. مهم‌ترین نکته در بحث «مشارکت سیاسی»، تکلیف‌محوری در این شاخص بسیار مهم در توسعه سیاسی است. دیدگاه رایج در الگوی دنیاگرا بر این مبناست که مشارکت مردم، حق آنهاست که در استیفا یا عدم استیفای آن حق آزادند؛ اما در نظر امام، مردم علاوه بر دارا بودن حق مشارکت، طبق مبانی دینی، تکلیفی را نیز در این زمینه به گردن دارند که حتی در عداد دیگر تکالیف شرعی و واجبات است. حضرت امام در تشریح این موضوع، از عباراتی چون «وظیفه شرعی»، «مکلّف»، «لازم است» و «باید» استفاده کرده‌اند که با توجه به شأن فقاهتی و مرجعیتی حضرت امام، هر کدام از این کلمات، با دقت در بار معنایی و الزام‌آوری آنها انتخاب شده‌‌اند.
حضرت امام با تأکید بر رابطه تنگاتنگ دین و سیاست و لزوم تأثیر مسلمانان بر عرصه سیاست و مشارکت آنان در عرصه‌های تأثیرگذار، حضور آنان را مهم می‌داند و به کرّات با اشاره به دور شدن بیشتر مردم از صحنه‌های سیاسی، آن را برای کشور فاجعه‌بار می‌داند: «حفظ اسلام یک تکلیف شرعی است برای همه ما، حفظ مملکت توحیدی یک تکلیفی است.»[2]با بررسی دیدگاه امام خمینی (رحمت الله علیه) به این نتیجه می‌رسیم که ایشان برای مشارکت سیاسی ملاک‌ها و ملزوماتی را مد نظر دارند که به گزینشگری مطلوب کمک می‌نماید و بدون این فاکتورها، مشارکت فرد و ملت خدشه‌دار می‌شود. ملزومات مشارکت سیاسی مد نظر امام عبارت‌اند از:
آگاهی و بینش سیاسی کافی
امام مشارکت سیاسی را با داشتن شعور و آگاهی سیاسی می‌پذیرند و بیان می‌دارند که مشارکت باید با آگاهی و شناخت دقیق مسائل صورت گیرد، زیرا اگر افراد نسبت به موضوعات جاری کشور، سیاست داخلی و خارجی شناخت صحیح نداشته باشند، نمی‌توانند گزینش مطلوبی داشته باشند و انتخاب آنها به جای اینکه مثمر ثمر باشد، به کشور و مردم آسیب خواهد زد، زیرا منجر به انتخاب افراد ناصالح و غیرمتخصص می‌شود: «در مسائل روز، مطلع باشند از مسائل روز، اگر خدای نخواسته در این قصور بشود، یک وقت می‌بینید که چهره‌های منحرف که وارد در مسائل روز هستند غلبه می‌کنند بر چهره حق که وارد به مسائل روز نیست.»[3]
عقلانیت
در جمهوری اسلامی، عقل، پایه و اساس انسانیت، حجت باطنی خداوند، وسیله فهم و دریافت معارف بنیادین اعتقادی و یکی از منابع استنباط احکام فقهی اسلام محسوب می‌شود و امام هم بر عقل تأکید ویژه‌ای داشته‌اند و همواره بر عقل‌گرایی در روند انتخابات و مشارکت سیاسی تأکید داشته‌اند و سعی می‌نمودند که مردم را از قدرت‌های ارتجاعی و خرافات به دور سازند:«اسلام بیشترین تأکید خود را بر اندیشه و فکر قرار داده است و انسان را به آزادی از همه خرافات و اسارت قدرت‌های ارتجاعی و ضدانسانی دعوت می‌کند.»[4]
گفتگو در محیطی آرام
امام بر این اعتقاد است که در جریان مشارکت سیاسی و انتخابات، باید گفتگو صورت گیرد و مردم باید از این فضا استفاده نمایند. البته باید شرایط را برای محیطی امن و آرام مهیا نمایند و از تفرقه و چنددستگی‌های احتمالی جلوگیری نمایند: «اگر ما اختلاف سلیقه داریم، اختلاف بینش داریم، باید بنشینیم و با هم در یک محیط آرام صحبت کنیم و مسائل خودمان را به میان بگذاریم و حل کنیم.»[5]
مسئولیت‌پذیری
مردم از دیدگاه امام باید در صحنه مشارکت انتخاباتی مسئولیت‌پذیر باشند و تلاش نمایند تا عواقب تصمیم و مشارکت خویش را بپذیرند. از این رو، از آنجایی که مردم در تصمیم و مشارکت سیاسی خویش در برابر خدا و مردم مسئول هستند، پس باید تلاش نمایند تا تصمیم احسن و بهتر را اتخاذ نمایند: «همه مردم مسئول هستند، مسئولیم در مقابل خدا و در مقابل وجدان و همه‌مان باید مراعات بکنیم.»[6]
ظرفیت پذیرش آرا و دیدگاه مخالف
در عرصه مشارکت، دیدگاه‌های زیاد و بعضا ضد و نقیضی وجود دارد و به همین دلیل، مشارکت‌کنندگان باید آستانه تحمل و ظرفیت نقدپذیری خویش را افزایش دهند و با حرکات نامعقول، فضای آرام سیاسی را به محیطی متشنج تبدیل ننمایند و با سعه صدر، به فرامین و آرای دیگران احترام بگذارند و بپذیرند که دیگران حق اظهار نظر دارند و به آرای آنها باید احترام گذاشت: «البته ماها نباید گمان کنیم که هر چه می‌گوییم و می‌کنیم، کسی را حق اشکال نیست.»[7]
رعایت آداب اسلامی
امکان مشارکت سیاسی مطلوب در نظام اسلامی بدون تحقق آداب و سنن اسلامی و به عبارتی دیگر، آداب اسلامی و نبوی وجود ندارد. بنابراین در نظام سیاسی اسلامی و جمهوری اسلامی، علاوه بر مسئولین و متولیان امر، مردم نیز باید سعی کنند تا شئونات و آداب اسلامی را رعایت کنند تا از این طریق، فضای انتخاباتی برای مشارکت مطلوب شهروندان فراهم شود: «من از همه قشرها، از همه ملت می‌خواهم که آداب اسلامی خودشان را نسبت به همه امور، خصوصا در انتخابات حفظ کنند.»[8]
انصاف در فضای مطبوعاتی
اگر فضای مطبوعات و رسانه ملی مشوش باشد و افراد نویسنده و روزنامه‌نگار، بدون انصاف به تحریر مقالات خویش مشغول شوند، افراد مشارکت‌کننده دچار تشویش اذهان می‌شوند و آرامش فکری آنها برای مشارکت کاهش می‌یابد. بنابراین صاحبان قلم و مطبوعات باید رعایت انصاف و صحت اخبار را مد نظر قرار دهند: «صاحبان قلم و سخن و مطبوعات نیز به طور جدّ مواظب نوشتهها و گفتههاى خود باشند.»[9]
پرهیز از تخریب دیگران
فضای مشارکت مطلوب از دیدگاه امام راحل باید عاری از تخریب و هتک حرمت باشد، زیرا این شرایط برای نظام‌های غربی است که عرصه انتخابات آنها همراه با منازعات خشن سیاسی است و در نظام اسلامی باید سعی کرد تا از انتقادهای بی‌موردی که زمینه را برای تخریب نامزدها و حتی مشارکت‌کنندگان فراهم می‌آورد اجتناب شود: «از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خودداری نمایند.»[10]
پی‌نوشت‌ها در دفتر نشریه موجود است.
