آداب هنگام تولد
یکی از امتیازات مهم دین اسلام کامل و همه جانبه بودن آن است. به گونه ای که از ابتدای تولد نوزاد تا هنگام وفات آموزه های شرع راهنمای او خواهد بود.
از آداب هنگام تولد نوزاد گفتن اذان در گوش اوست. در این رابطه امام باقر (ع) می فرمایند: «شایسته است کام نوزاد با آب فرات بازگردد و در گوشش اقامه گفته شود.» (1)
از سوی دیگر سنت مهم دیگری که در روایات فراوانی به آن توصیه اکید شده عقیقه است. امام باقر (ع) می فرمایند: «هرگاه براى شما فرزندى به دنیا آمد در روز هفتم اگر پسر است گوسفند نر و اگر دختر است گوسفند ماده برایش عقیقه کنید و از گوشت آن به قابله بدهید و در روز هفتم او را نامگذارى کنید.» (2)
بهترین نام ها را انتخاب کنید
در خصوص نامگذاری فرزند نیز توصیه شده که دقت به خرج داده شود زیرا چه بسا نام نیکو در رفتار فرد تأثیر مثبت داشته باشد. نام نیک موجب سرور فرزند و نام ناخوشایند باعث نگرانى و دغدغه خاطر او مىگردد. امام باقر (ع) بهترین اسامی برای نامگذاری فرزندان را بیان نموده و معیار مناسب و دقیقی را برای خانواده های متدین معین کردند: «أصدقُ الأسماء ما سُمّىَ بِالعُبودِیَّه و أفضَلُها أسماء الأنبیاء؛ صادق ترین نامها، نامهایى است که بندگى خداوند را تداعى نماید و بهترین آنها نامهاى پیامبران است.» (3)
اثر عجیب شیر مادر در انتقال
خصلت های مثبت و منفی!
در اینکه نقش مادر در تربیت فرزند انکار ناشدنی و نخستین و مهمترین نقش است شکی وجود ندارد. لکن این نقش در دوران های مختلف سنی فرزند کم و زیاد می شود. تا جایی که در برخی مراحل حتی نقش پدر برجسته تر خواهد شد. برای مثال در دوران جنینی و شیرخوارگی قطعا نقش مادر بسیار مهمتر است. اما از دوران نوجوانی به بعد به تدریج نقش پدران حائز اهمیت زیادی خواهد شد. در خصوص مرحله شیرخوارگی باید گفت که مادر در این دوران مستقیما اثرگذار است و اوج رابطه مادر و فرزند به شمار می رود. هرچند خود شیر مادر علاوه بر نقش تربیتی و عاطفی در تغذیه و رشد و بهداشت جسمی نوزاد اثر فوق العاده ای دارد. حتی برخی ویژگی ها از طریق همین شیر مادر است که به فرزند منتقل می شود.
در این رابطه امام باقر (ع) می فرمایند:
«لا تسترضعوا الحمقاء فإن اللبن یعدى و إنّ الغلام ینزع إلى اللبن یعنى الى الظئر فى الرعونه و الحمق؛ زنان نادان را دایه فرزندانتان قرار ندهید زیرا از طریق شیر حماقت و کودنى به آنها منتقل مىشود.» (4)
همچنین فرمودند: «دایههاى زیبا براى فرزندانتان انتخاب کنید و از دایه هاى زشت رو بپرهیزید زیرا چه بسا شیر انتقالدهنده (زشتى و زیبایى) باشد.» (5) و نیز در حدیث دیگرى فرمودند: «بر شما باد به انتخاب دایه هاى نظیف و زیبا زیرا شیر انتقال دهنده (زیبایى) است.» (6) این روایات در حقیقت نشان از اثر مستقیم شیر مادر در انتقال خصلت های اخلاقی مثبت و منفی به نوزاد می شود. به همین سبب است که به مادران توصیه می شود در این دوران از لحاظ اخلاقی مراعات بیشتری بنمایند و حتی المقدور با وضو به نوزاد شیر بدهند و رابطه عبادی خود را با خداوند منّان در این دوران بیشتر از قبل تقویت نمایند.
پاسخ زیبای فرزند خردسال امام
یکی از نیازهای مهم و ضروری کودک محبت والدین است. بدون این محبت رشد عقلانی و عاطفی کودک به درستی انجام نمی پذیرد و چه بسا در سنین جوانی و بعد از آن اثر آن مشخص گردد. این نیاز براى کودک به شکل هاى گوناگون قابل پاسخگویى است که مىتوان به بوسیدن کودک، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازى و... اشاره کرد. این مسئله به وضوح در سیره امام باقر (ع) مشاهده می شود و آن حضرت در فرصت هاى مناسب از طریق در آغوش گرفتن و بیان جملات محبت آمیز، محبت خود را به کودک خردسالش امام صادق (ع) نشان مىدادند. محمد بن مسلم از مشایخ اصحاب آن حضرت نقل مىکند که من در خدمت امام بودم. در این هنگام فرزند خردسال شان جعفر (ع) وارد شد و در دستش عصایى بود که با آن بازى مىکرد. امام باقر (ع) او را به گرمى در آغوش گرفت و به سینه خود فشرد و خطاب به او فرمود: «پدر و مادرم به فدایت باد (با این چوب) کار لهو انجام مده و بازى مکن، سپس فرمود: «اى محمد، پس از من او امام توست. از او پیروى کن و از دانش او استفاده نما، به خدا سوگند او همان صادقى است که رسول
خدا (ص) او را توصیف نمود که شیعیان او در دنیا و آخرت پیروزند و دشمنانش در زمان هر پیامبرى ملعون هستند.» در این هنگام جعفر (ع) خندید و صورتش قرمز گردید، آنگاه امام باقر (ع) به من فرمود: از او سؤال کن. من از او پرسیدم اى پسر رسول خدا، خنده از کدام عضو بدن نشئت مىگیرد؟ امام جعفر (ع) فرمود: اى محمد، عقل از قلب، اندوه از کبد و نفس از ریه و خنده از طحال نشئت مىگیرد. وقتى این پاسخ را از او شنیدم از جایم برخاستم و او را بوسیدم.» (7)
اهمیت و نحوه نصیحت فرزندان
اسماعیل بن خالد نقل مىکند که از امام باقر (ع) شنیدم که فرمود: پدرم ابو جعفر (ع) ما (فرزندان) را جمع مىنمود و به ما مى فرمود: اى فرزندان از تعرض نسبت به حقوق دیگران بپرهیزید، بر مشکلات و سختی ها صبر پیشه کنید و اگر خویشان شما را به کارىکه ضررش براى شما بیش از نفعش باشد دعوت کردند اجابت نکنید.» (8)
همچنین سفیان ثورى نقل مىکند که امام صادق (ع) را ملاقات کردم واز او خواستم مرا نصحیت کند... آن حضرت فرمود: اى سفیان! پدرممرا به سه چیز سفارش و از سه چیز برحذر داشت، از جمله آنسفارشات این بود که فرزندم، هر که با رفیق بد همراه شود سالم نمى ماند و هر که در محل هاى اتهام برود مورد اتهام قرار مىگیردو هر که بر زبان خود کنترل نداشته باشد پشیمان مىشود.» (9)
آرامش در خانه
امام باقر (ع) در زمینه اهمیت خوش رفتارى در کانون خانواده فرموده است: «... من حسن بره باهله زید فى عمره» (10) هر کس احساس و ملاطفتش را نسبت به خانواده اش نیکو گرداند عمرش طولانى مىگردد.
همچنین در حدیث دیگرى از آن حضرت، کامل شدن اسلام و ایمان، آمرزش گناهان و رضایت خداوند متعال در روز قیامت را از آثار خوش رفتارى با خانواده برشمرده اند. «اربع من کن فیه کملاسلامه ... و حسن الخلق مع الاهل و الناس» (11)
عدم غفلت از تربیت در بُعد معنوی
ابن قداح از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «پدرم بسیار یاد خدا مىنمود، همراه او راه مىرفتم او را در حال ذکر مىدیدم با او غذا مىخوردم اورا در حال یاد خداوند مىدیدم، با مردم سخن مىگفت و این کار اورا از یاد خدا غافل نمىکرد. من مشاهده مىکردم که زبان او مدامدر حال گفتن ذکر لا اله الا الله بود. پدرم ما را جمع مىنمود و به ذکر و یاد خدا امر مىفرمود و این کار تا طلوع خورشید ادامه داشت، هر کدام از ما که قرائت قرآن آموخته بود بهخواندن قرآن و هر کدام که قرآن نیاموخته بود به گفتن ذکر امر مىنمودند.» (12)همچنین امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه مسئله اى پدرم را محزون مىکرد ایشان زنان و فرزندان را جمع مىنمود. آنگاه خوددعا مىکردند و آنها آمین مىگفتند.» (13)
پی نوشت ها در دفتر نشریه
