محمد اکبرزاده

شرف مساجد
«مسجد، دوست ترین مواضع است نزدیک حق تعالی... مسجد، خانه هر پرهیزکاری ا ست؛ یعنی مرد متقی، ملازم بیت الله است، چنان که شخصی که صاحب خانه ای است، دایم در آن خانه می باشد و هر که برای خدای مسجدی بسازد، حق تعالی برای وی کوشکی(1)در بهشت بنا کند و در حدیث آمده است که...: هر که بنا کند مسجدی و اگر چه هم چندِ خوابگاه اِسفَرود(2)باشد ـ که آن در غایت کوچکی و تنگی ـ است حق تعالی بنا کند از برای وی خانه ای در بهشت؛ و توفیق عمارت کردن(3) مساجد و بُقاعِ خیر نیابد الّا کسی که مُؤَید باشد مِن عِندِالله به کمال ایمان و عمل صالح...»(4).

ثواب ساختن مساجد
پیامبر خدا (ص): هر که مسجدی– هر چند به اندازه لانه یک پرنده– بسازد، خداوند در بهشت برایش خانه ای بنا کند.(5) امام صادق (ع): "بر شما باد به رفتن مساجد؛ زیرا مساجد خانه های خدا در روی زمینند، هر که پاک و پاکیزه وارد آنها شود، خداوند او را از گناهانش پاک گرداند و در زمره زایران خود قلمداد کند. پس، در مساجد نماز و دعا بسیار بگزارید".(6)

مسجد داشتن در خانه
امام صادق علیه السلام: علی علیه السلام در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بزرگ، مخصوص نمازش قرار داده بود. (7)

رفتن به مساجد
پیامبر (ص): هر که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که برمی دارد هفتاد هزار حسنه منظور شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و اگر در آن حال بمیرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به عیادت او روند و انیس تنهایی او باشند و تا زمانی که برانگیخته شود برایش آمرزش طلبند. (8)

همسایگان مسجد
 و نماز خواندن در آن
امام علی علیه السلام: اگر همسایه مسجد بیکار و سالم باشد و برای گزاردن نماز واجب در آن حاضر نشود، نمازش پذیرفته نیست. نماز همسایه مسجد جز در مسجد پذیرفته نیست، مگر آن که عذری داشته باشد یا بیمار باشد. عرض شد: ای امیرالمومنین همسایه مسجد کیست؟ فرمود: کسی که ندای دعوت به اقامه نماز را بشنود. (9)

مسجد، کانون مشورت
 در صدر اسلام
یکی از عوامل کلیدی در دست یابی به موفقیت ها و چشیدن طعم کام یابی، مشورت است. پیامبر اکرم (ص) تقریباً در همه مواردی که دستور مستقیم وحی وجود نداشت، از راه مشورت با مسلمانان تصمیم گیری می کرد و معمولاً این مشورت ها در مسجد صورت می پذیرفت. انتخاب خارج شهر مدینه برای رویارویی با مشرکان در جنگ احد یا کندن خندق در شمال مدینه در جنگ احزاب، از شمار این مشورت هاست.

مسجد و تعاون اجتماعی
امام صادق (ع) می فرماید: «همانا در عهد رسول خدا، نیازمندان در مسجد سکونت می گزیدند.» این حضور دو فایده داشت: نخست آنکه از آوارگی آنها جلوگیری می کرد و دوم آنکه این افراد به عنوان طبقه نیازمند جامعه، همیشه در برابر چشم حاکم و مردم بودند و لابه لای شلوغی شهر و رفت و آمدها گم نمی شدند. از این رو، شخص پیامبر (ص) و مسلمانان همواره در فکر تأمین زندگی آنها بودند و اولین امکاناتی که به دست می آوردند، به آنها اختصاص می دادند. افزون بر این، مسجد، پناه گاه غریبان و در راه ماندگان یا به تعبیر قرآن «ابن السبیل» بود؛ به گونه ای که در شهرهای اسلامی هرگاه فرد تازه واردی داخل شهر می شد و در آن شهر کسی را نمی شناخت، یکسره به سراغ مسجد آن شهر می رفت و در مدت اقامت خود در آنجا سکونت می گزید.

مسجد؛ پایگاهی نظامی
مسجد، محل برافراشته شدن پرچم سپاه اسلام و اعزام آنان به جبهه های نبرد است. در صدر اسلام مسجد، جایگاه گفت وگو و مشورت در مورد مسائل نظامی بود. در زمان پیامبر اکرم (ص) ، هنگام جنگ احد، سربازان مسلح اسلام در مسجد ماندند. همچنین آن حضرت در آستانه جنگ احد، درباره چگونگی رویارویی با مشرکان قریش، در مسجد با یاران خود به تبادل نظر پرداخت.

مسجد و تعلیم و تعلم
در صدر اسلام، مسجد افزون بر محل برگزاری مراسم عبادی، محل دانش آموزی نیز به شمار می آمد. برای نمونه، پیامبر در مسجد، آیه های قرآن، احکام و معارف دین و حتی مسائل تاریخی را به مردم آموزش می داد. مطالبی که در این جلسه بیان می شد، با میزان توان فکری شنوندگان هماهنگ بود و جلسه ها پس از برخی نمازها، مانند صبح و شام که شمار بیشتری از مردم در مسجد حضور داشتند، برگزار می شد.

مسجد، محل پیوند دین و سیاست
مسجد، مقر حاکمیت و پایگاه فرماندهی پیامبر (ص) در مدینه بود. پایه های اساسی حکومت اسلامی در زمان رسول خدا (ص) ، در مسجد، بنیان نهاده شد و اصول و مبانی دین مبین اسلام از این پایگاه مقدس به مردم جهان عرضه گشت. از این رو، مسجد، نماد تلفیق دین و سیاست و محل ملاقات، گفت وگو و مذاکره آن حضرت با هیئت های سیاسی بود. انتصاب کارگزاران و سفیران در مسجد صورت می گرفت و اعتراض به حکومت و برکناری کارگزاران در مسجد طرح می شد. امام خمینی رحمه الله در مورد نقش سیاسی مسجد و جداناپذیری دین و سیاست می فرماید: "اسلام از زمان پیغمبر حکومت تشکیل داده است. قوای نظامی و انتظامی داشته است در سیاست ها دخالت می کرده و مسجدالنبی، مرکز سیاست اسلامی بوده و ثقل قدرت اسلامی".

نقش مسجد در پیروزی
 انقلاب اسلامی
مؤمنان هشیار و آگاه، مبارزه با حکومت ستمگر پهلوی را از مسجد آغاز کردند و آن را مرکز فعالیت های مبارزاتی خود قرار دادند. رژیم پهلوی می کوشید مساجد را به انزوا بکشاند و جوانان را از آنجا دور نگه دارد و فعالیت های مذهبی و سیاسی مساجد را کنترل کند. به همین دلیل، به کنترل واعظان و جلسه های سخنرانی و فعالیت های فرهنگی مردم در مساجد می پرداخت. نقش مسجد در انقلاب اسلامی به قدری گسترده بود که رژیم، در برخی از مساجد را بست. البته حکومت نتوانست مانع کارآیی مسجد شود و مسجد، به پایگاه انقلاب و مرکز نشر آموزه های اسلامی و محل وحدت نیروهای انقلابی تبدیل شد. مساجد، مرکز تبادل اطلاعات و جلسه های مشاوره میان مبارزان بود و پخش اعلامیه در بیشتر مساجد ایران صورت می گرفت.

پی نوشت ها:
1.کوشک: کاخ
2.اسفرود: پرنده ای سیاه رنگ به بزرگی گنجشک.
3.الرساله العلیه، صص 59 و 60.     
4.عمارت کردن: بناکردن, ساختن.     5.بحارالانوار ج77 ص121.
6.امالی صدوق ص293       
7.بحارالانوار ج76 ص161.      
8.بحارالانوار ج76 ص336.       
9.بحارالانوار ج83 ص354.