به نظر می‌رسد با توجه به پتانسیل و کارایی بسیار بالای مسجد در دین اسلام، مساجد امروز هنوز با جایگاه حقیقی خود فاصله زیادی دارند و این امر نیازمند آسیب‌شناسی از وضعیت موجود مساجد است. شاید بتوان ادعا کرد که سیاست و برنامه مشخص و کاملی در خصوص مساجد اجرا نمی‌شود، لذا نتوانسته‌ایم شرایط و ابزار لازم را جهت اعتلاء جایگاه مساجد فراهم بسازیم. در حال حاضر چالشهای زیادی در فرآروی مساجد چه در حوزه سخت افزاری و چه در حوزه نرم افزاری- وجود دارد و همین امر موجب شده تا مساجد از جایگاه واقعی خود فاصله داشته باشند. چالشهای موجود هم در دو سطح کلان و جزء هستند که هر دو از اهمیت برخوردارند. در زیر به صورت فهرست وار به برخی از این چالش‌ها اشاره می‌نماییم.
- عدم برنامه ریزی مناسب و فعال نبودن یا نیمه فعال بودن بیش از نیمی از ۷۰ هزار مسجد کشور.
- به جمع بندی نرسیدن در خصوص نوع تعامل دولت با مساجد.
در این خصوص برخی با دلایل فراوان معتقد به عدم دخالت دولت‌ها در امور مساجد هستند. عده‌ای هم که موافق حضور دولت هستند اعتقاد دارند اداره و تجهیز مساجد با توجه به گستردگی و وسعتی که در سطح کشور دارند، در توان مردم نیست.
- مشکل نیروی انسانی؛ در حال حاضر بیش از نیمی از مساجد کشور روحانی ندارند. سایر نیروهای انسانی موجود در مساجد نیز (خادمان، مدیران و هیئت امناء) با مشکلات دیگری مواجه‌اند.
– عدم تجهیز مناسب مساجد و استفاده نکردن از تجهیزات فرهنگی و هنری رایانه‌ای و نرم افزاری روز.
– تقویت و غنی سازی کتابخانه‌های مساجد گام مهمی در جهت جذب مخاطبان فرهیخته خواهد بود.
– نبود امکانات مناسب فرهنگی و رفاهی، تاسیساتی و....
– ایجاد مراکز گوناگون فرهنگی مانند فرهنگسرا، خانه فرهنگ، دارالقرآن، مجموعه‌های فرهنگی و هنری و غیره بجای تقویت مساجد. حال آنکه در مساجد صدر اسلام همه این فعالیت‌ها تحت مدیریت مسجد انجام می‌گرفته است و امروز نیز همه این مراکز می‌توانند زیرمجوعه مسجد باشند نه رقیب آن.
– عدم وجود کار‌شناسان و تشکیل کارگروه‌های قوی فکری برای افزایش دامنه فعالیت مساجد. و...
برخی آسیب‌ها نیز به ظاهر جزئی‌اند ولی تاثیر منفی فراوانی بر عملکرد مساجد خواهند گذاشت از جمله:
- ائمه جماعات دیگر آن محوریت سابق را ندارند و امنا قدرت بیشتری دارد. از طرفی امنا هم تفکر فرهنگی ندارند! لذا یک دوگانگی رفتاری یا رکود در عملکرد را شاهد خواهیم بود.
- هیئت امنا غالباً پیر و سالخورده‌اند و بجای کمک رسانی در پیشبرد اهداف فرهنگی مانع تراشی می‌کنند.
- این مشکل به شکلی دیگر در خصوص ائمه جماعت هم وجود دارد. مساجد بزرگ و پرمخاطب در اختیار روحانیون مسنّ هستند که کارآیی و توان لازم برای فعالیت فرهنگی ندارند.
- با توجه به عدم رسیدگی به وضعیت شغلی و معیشتی، بیمه و مزایای دیگر و وجود مشکلات فراوان مسجد داری، لذا روحانیون فعال کمتر به سمت
مسجد‌داری می‌روند.
- ارتباط مساجد با علمای اخلاق کم شده است.
- مسجد متولی مشخص و بودجه لازم برای فعالیت فرهنگی ندارد.
- حتی بودجه برای امور فرعی مانند نظافت نیست، لذا شاهد نبود پاکیزگی مناسب و در شأن این مکان مقدس هستیم.
- نبود انسجام لازم در فعالیت‌های مسجد
- عدم رسیدگی مالی به خادمان موجب شده تا در کمترین زمان ممکن نماز اقامه و بعد درهای مسجد بسته شود.
رعایت نکات فوق و رسیدگی مناسب به مسجد که مهم‌ترین پایگاه مسلمانان است می‌تواند در حل بسیاری از مشکلات فرهنگی موجود مؤثر باشد.
