همه ادیان و مکاتب نگاهی حقوقی نسبت به مسائل بشر داشه اند. لیکن اسلام اصالتاً به این موضوع آن‌هم به‌طور کاملاً تفصیلی و با ذکر همه کلیات و جزئی‌ترین نکات پرداخته است.
آنهایی که امروز مدعی حقیق بشر برای انسان ها هستند حداکثر نگاهشان به چیست؟ مبنای نظریشان کدام است؟ غیر از این است که با نگاهی منفعت محور و سودجویانه خواسته اند تا برای بشر حقی معین نمایند؟ آنها با مبانی و عقول ناقص خویش حقوقی را معین کرده اند که ممکن است در اعصار مختلف مبنایش هم تغییر کند. به دلیل اینکه آن حقوق مبتنی بر منافع کلی نوع بشر ترسیم شده اند و منافع بشری نیز در دوره های گوناگون ممکن است دستخوش تغییر گردد. برای بشر امروز یکسری امور حق و منفعت به حساب می آید که برای بشر دیروز معنای چندانی نداشت و اتفاقاً همین منفعت‌گرایی سبب می شود که این حقوق پیرو امیال سطحی بشری باشند نه آمال آرمانی انسانی.
اما دین مبین اسلام برای انسام کرامت قائل است و لذا حقوقی را هم که برای او تعیین می نماید مبتنی بر کرامت های انسانی است نه منافع زودگذر و خواسته های سطحی روزانه او.
اسلام به دنبال حیات‌طیبه برای نوع بشر است. حیات‌طیبه یعنی زندگی پاک، کار پاک، اقتصاد و سیاست پاک و خلاصه یعنی اینکه زندگی بشر در همه سطوح پاک گردد. اسلام ایده‌آل‌ترین حیات پاک را برای نوع بشر می خواهد و برای رسیدن به این مهم حقوقی را هم که معین می‌نماید بر همین پایه و اصل استوار است.
البته شاید این سؤال مطرح شود که چرا با وجود این نگاه ایده‌آل انسانی اسلام، این دین اکنون در بین جهانیان مورد اتهامات بی‌اساس فراوانی قرار گرفته است؟
پاسخ واضح است: عملکرد ضعیف ما و همه داعیه‌داران دین اسلام در این حوزه نتوانسته با وجود تحولات فراوان به‌وجود آمده در دنیای امروز، اسلام حقیقی را برای بشریت معرفی نماید. آن عده معدودی که خود به حقیقت این دین آگاه می شوند در گوشه و کنار به حقانیتش پی می‌برند ولی هجمه تبلیغاتی قدرتمند دشمن اجازه هرگونه عکس العملی را از آنها می گیرد.
اسلام از ما می خواهد تا به دنیا سبک زندگی آرمانی را بر پایه حقوق بشر برگرفته از کرامت انسانی معرفی کنیم اما ما نه تنها نتوانسته ایم سبک زندگی نوینی را به جهان ارایه دهیم و در این امر ناموفق بوده ایم، بلکه هنوز حتی نتوانستهایم به دنیا ثابت کنیم که اهل ترور و خشونت نیستیم و این یک ضعف بزرگ در حوزه دیپلماسی فرهنگی و رسانهای ما در سطح جهان است که هنوز دیدگاه مردم جهان نسبت به اسلام این همه مسموم است؛ وظیفه ما است که سعی کنیم جهانیان عملاً چهره زیبا و دلپذیر اسلام را ببینند.
دستورات اساسی برای زندگی بشر امروزی در دین اسلام به زبان های گوناگون از سوی اهل بیت بیان شده اند در قالب، دعا، نصیحت، امر، سیره، حکایت و... منابع فراوان اسلامی را در این زمینه تشکیل می دهند.
یکی از این منابع سرشار و کامل و دقیق در همه زمینه های مرتبط با زندگی بشر از جمله سبک صحیح زندگی و حقوق بشر مبتنی بر کرامت انسانی، رساله حقوق امام سجاد (ع) است. رساله حقوق امام مجموعه فرمایشات این امام با عنوان «تفاصیل کالحقوق لکلّ ذی حق» است که در کتب مختلف روایی از جمله کافی و فقیه آمده است. این حقوق با حق‌الله آغاز می‌شود و سپس به حق نفس انسان، حق زبان، گوش و سایر اجزای بدن، حق نماز و برخی از عبادات می پردازد و بعد به سراغ حقوق اجتماعی می رود. این بخش با حقوق مربوط به رعیت و سلطان و سپس زوجین ادامه می یابد. حقوق والدین، فرزندان، برادران، هر صاحب معروف و... از دیگر حقوق مطرح شده در این بخش از رساله جامع حقوقی امام را تشکیل می دهند. حقوق مربوط به همسفر، همسایه، شریک و از این دست نیز در ادامه ذکر می شوند. امام حتی حقوق مربوط به دشمنان را نیز بیان می فرمایند و در انتها نیز به حقوق اهل ذمه اشاره می نمایند.
در این رساله موجز و کامل که کلمات آن کمتر از دو هزار تا است به زیبایی همه حقوق مربوط به زندگی فردی و اجتماعی یک فرد بیان شده است. نکته جالب این است که حتی نیاز نیست مسلمان باشی تا رعات این دستورات اثر مثبتی بر زندگی ات داشته باشد. کل نوع بشر می توانند با پیاده کردن این نکات در زندگی از آسایش و آرامش برخوردار شوند.
فرازهای موجود در رساله حقوق امام سجاد (ع) می تواند هم پایه ترسیم حقوق بشر برای انسان امروزی باشد و هم اساس تشکیل یک سبک صحیح زندگی که در آن کرامت و ارزش همه انسان‌ها در رأس امور قرار بگیرد. این دقیقاً همان خلأ موجود در جوامع غربی است که بسیاری از مردم به آن دچار شده اند تا جایی که برخی به واسطه نرسیدن به پاسخ مناسب به پوچ گرایی متمایل گشته اند.
چند سال قبل در مجله ای خواندم که یک اندیشمند مسلمان عرب زبان (1) در خاطرات خود گفته بود که همگام تحصیل در دانشگاهی در آمریکا به دلیل مخالفت های موجود دین خود را مخفی کرده بود. خصوصاً از یکی از اساتید مخالف دین اسلام می ترسیده که به دلیل عنادش به او در درس نمره قبولی ندهد. این اندیشمند مسلمان می گوید یک روز در بلندگوی دانشگاه نام مرا صدا زدند که به اتاق همان استاد معارض دین اسلام بروم. ترس وجودم را فرا گرفت و گمان کردم او به دینم پی برده و قصد آزارم را دارد. وقتی وارد دفترش شدم با عصبانیت گفت: فلانی تو مسلمانی؟ چرا تابه‌حال نگفته بودی!؟ بعد کتابی را از کشوی میزش در آورده و می‌گوید این کتاب را خوانده ای؟ نگاه کردم دیدم نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین است. گفتم بله خوانده ام. با ناراحتی گفت: چرا به من نشان نداده بودی؟ بعد این استاد می گوید که از وقتی این کتاب و خصوصاً عهدنامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر را خوانده است برنامه منظم روزانه اش را تغییر داده است. به این منوال که هر روز قبل از عزیمت به دانشگاه و در زمان نوشیدن قهوه صبحگاهی یک دور عهدنامه علی(ع) به مالک را می خواند! آن استاد مخالف دین اسلام وقتی فرمایشات عمیق و دقیق حقوقی حضرت امیر (ع) خطاب به مالک می خواند اینگونه شیفته حقوق بشر مد نظر اسلام می شود و این در حالی است که حقیقت دین اسلام هنوز با وجود گسترده تر شدن وسایل ارتباطاتی برای غالب مردم جهان ناشناخته مانده است.
