مریم رضایی- بر اساس آنچه در روایات متواتر شیعه و سنی آمده است و علامه امینی مستندات آن را مشروحا در الغدیر آورده است، رسول اکرم ـ صلّى اللّه علیه وآله وسلّم ـ در روز غدیر خم خطابه ای مشهور ایراد فرمود که در فرازی از آن آمده است: «أَلَسْتُ أَوْلى بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ؟ قالُوا: بَلى. قالَ ( صلّى اللّه علیه وآله وسلّم) : مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ. أَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ. . . » 1
آیا من نسبت به جان شما سزاوارتر نیستم؟ عرض کردند: بله. فرمود: هر کس من به او ولایت دارم و مولاى اویم، این على ـ علیه السّلام ـ مولاى او است. خداوندا، هر کس که او را مولاى خود بداند و دوستدارش باشد، دوستش بدار، و هر کس با او دشمنى ورزد دشمنش باش.
اما منکران ولایت امیرالمومنین علیه السلام که توان نفی این روایت را ندارند، در معنای ولی مناقشه می کنند.
معنای واژه «ولی» مشترک است بین نصیر(یاور)، صدیق (رفیق)، محب(دوست)، صهر(داماد)، تابع(پیرو)، حلیف( هم قسم)، جار(همسایه) و هر کسی که سرپرستی امور کسی را بر عهده دارد. حال سئوال اینجاست که معنای «ولی» کدام یک از اینها می‌تواند باشد؟ معنای ولی در این سخن پیامبر(ص) که می‌فرماید؛ «و هو ولیکم بعدی»2 ، تنها او ولی شما پس از من است، تنها می‌تواند سرپرستی باشد و معنای نصرت، صداقت و محبت و . . . نمی‌تواندداشته باشد زیرا این صفات اختصاص به شخص معینی ندارد به علاوه اگر معنای رفیق و دوست را داشته باشد، این صفات چه مزیتی دارد و چه امر مخفی است که پیامبر بخواهد با آن زحمت برای مردم بازگو کند.
از بریده نقل شده است که: با علی(ع) در جنگ یمن بودم از او ناراحتی دیدم پس از بازگشت حضور پیامبر(ص) رسیدم و سخن از علی به میان آوردم و بر او عیب گرفتم دیدم چهره رسول خدا تغییر کرده فرمود: «یا بریده الست اولی بالمؤمنین من انفسهم؟ قلت بلی یا رسول الله قال من کنت مولاه فعلی مولاه» ای بریده! آیا من اولی به مؤمنان از خودشان نیستم؟ گفتم بلی یا رسول خدا. فرمود: هر کس من مولای او هستم علی مولای او است.
با توجه به این حکایت و بکارگیری کلمه مولا در این عبارت به معنای سرپرست و ولی و آمدن اولی بالمؤمنین به معنای برتر نسبت به مؤمنان و سرپرست آنها، پس کلمه مولا در داستان غدیر به همین قرینه بداهتاً به معنای سرپرست است. دلیل دیگر بر ولایت امیرالمؤمنین(ع) این است که ابوذر می‌گوید روزی من با رسول خدا نماز می‌گزاردم که سائلی در مسجد چیزی خواست، کسی به او نداد و علی در حال رکوع بود با انگشت کوچکش اشاره کرد، همان انگشتی که انگشتر در آن بود. سائل پیش آمد و انگشتر را از انگشتش بیرون آورد. در این هنگام پیامبر(ص) به درگاه خدا تضرع می‌کرد و او را می‌خواند پس از آن عرض کرد بار خدایا! برادرم موسی(ع) از تو درخواست کرد که خدایا به من شرح صدر وآ‌سانی در کارم عنایت فرما! عقده از زبانم بگشا تا سخنم را بفهمند، وزیری از خاندانم برایم قرار ده، هارون برادرم را، با او پشتم را محکم کن و در کارم شریکش ساز، تا تو را تسبیح و ذکر فراوان گویم تو بر ما بصیر و بینائی و تو به او وحی کردی: ای موسی خواسته‌هایت به تو داده شد.
بار خدایا! من هم بنده و پیامبر توام به من شرح صدر ده! کارم را آسان کن و از خاندانم وزیری برایم قرار ده: علی را، و پشتم را به وسیله او محکم گردان. ابوذر می‌گوید: به خدا سوگند هنوز آخرین کلمه پیامبر(ص) پایان نیافته بود که امین وحی جبرئیل این آیه را آورد: "امنا ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکاه و هم راکعون" بنابر این همانگونه که موسی(ع) در نبود خود هارون را سرپرست مردم قرار داد خدا علی(ع) را بعد از پیامبر(ص) به عنوان سرپرست و عهده‌دار آنها تعیین کرد.
مولا و سرپرست بودن علی(ع) از همان لحظه‌ای برای همگان مسجل می بود که خطبه غدیر خوانده شد چنانکه ابوبکر و عمر هنگامی که سخن پیامبر(ص) را در روز غدیر شنیدند به علی گفتند: «احسنت یا بن ابی طالب مولی کل مؤمن و مؤمنه» «ای پسر ابوطالب مولای هر مرد مؤمن و زن مؤمن شدی». 3
بنابر این طبق روایات شیعه و سنی امیرالمؤمنین(ع) مولا به معنای سرپرست تمام مؤمنین است.

پی نوشت:
1-  خصائص نسائى، ص 101؛ المعجم الکبیر طبرانى، ج 5، ص 195، 212 و . . .
2- مسند احمد بن حنبل، ج5، ص356 ـ خصائص أمیر المؤمنین للنسائی، ص99 ـ فیض القدیر شرح الجامع الصغیر للمناوی، ج4، ص471 ـ تاریخ مدینه دمشق لإبن عساکر، ج42، ص189 ـ مناقب علی بن أبی طالب لإبن مردویه الأصفهانی، ص119 ـ تاریخ الإسلام للذهبی، ج3، ص628
3- المراجعات، سید عبدالحسین شرف‌الدین موسوی. ترجمه: محمد جعفر امامی