با توجه به در پیش بودن ماه محرم الحرام و ایام عزای اهل بیت علیهم السلام به اختصار موضوع استثناء غنا در نوحه خوانی را بر پایه نظرات فقهی رهبر معظم بیان خواهیم کرد.
غنا در نوحه خوانی
دومین موردی که بعضی بزرگان از حرمت غنا استثناء می‌کنند، غناء در مراثی حضرت سیدالشهداء (ع) و روضه خوانی است. مرحوم محقق اردبیلی (ره) این را نقل می‌کنند و این استثناء را به قائلینی که مشخص نیست چه کسانی هستند نسبت می دهند. استدلالی هم که در این زمینه شده توسط محقق اردبیلی است لذا باید آن را مورد نقد قرار دهیم. مرحوم محقق چهار استدلال ذکر می‌کنند که اگر این ادله درست باشد
نوحه‌خوانی از حرمت غنا استثناء می شود، یعنی اگر مرثیه حضرت سیدالشهداء (ع) را به شکل غنای محرم بخوانند که در جاهای دیگر این شکل خواندن حرام است اما در مورد مراثی اشکال ندارد.
نظر کلی مقام معظم رهبری درباره چهار استدلال مطرح شده این است که متقن و دقیق نیستند و نمی‌شود با آنها چیزی را ثابت کرد و در مجموع این استثناء را نمی‌پذیرند، یعنی مطابق نظر فقهی رهبر انقلاب اگر نوحه خوانی با غنا همراه باشد حرام است و در حرمت غنا تفاوتی بین نوحه و غیر آن نیست.
اما استدلال های محقق اردبیلی چیست؟
استدلال اول: مرحوم محقق می گوید که قدر متقین در غنای غیر مراثی است. روایات زیادی هم که در باب غناء هست صحیح نیستند و در اطلاق صراحت ندارند. خلاصه نظر او این است که با توجه به صریح نبودن روایت غنا، حداقل آنچه ما به آن یقین می کنیم این است که لااقل در مواردی مثل نوحه خوانی غنا حرام نیست.
مقام معظم رهبری در خصوص این استدلال معتقدند که اولاً روایات فراوانی که در این خصوص وجود دارد اگر صراحت نداشته باشند ولی ظهور دارند و سند بسیاری از آنها نیز موثّق است.
ضمناً اگر قرار باشد حداقلی را در نظر گرفت، موضوع درست برعکس است! یعنی شکی نداریم که روایات موجود اثبات می کنند که غنای لهوی حرام است، چه در مرثیه باشد و چه در آواز و غیر آن. آنجایی که نسبت به آن یقین نداریم، غنای غیر لهوی است چرا که روایات فقط در خصوص غنای لهوی بحث کرده اند. پس همین قدر که کیفیت صوت لهوی بود یا سایر دلایلی که موجب لهوی بودن است وجود داشت، این می‌شود حرام. (لهو شامل کلام، صوت، شرابط مجلس و هر چیز دیگری است که باعث اضلال و گمراهی شود)
استدلال دوم محقق اردبیلی (ره): ایشان می‌فرمایند: إنّ البُکاء و التَفَجُّع علیه (علیه السلام) مطلوبٌ و مرغوبٌ و فیه ثوابٌ عظیم و الغناء مُعینٌ علی ذلِک. روضه خوانی و گریه کردن بر آن حضرت، مطلوب شارع است و ثواب عظیم دارد، غناء هم به این معنا کمک می‌کند. یعنی وقتی روضه خوانی را با غناء خواندند این کمک می‌کند به گریه بیشتر مستمعین، پس این غناء حرام نیست.
نظر فقهی رهبر معظم انقلاب در این رابطه نیز کاملاً مغایر با نظر محقق اردبیلی است. معظم له به هیچ عنوان غنای لهوی را کمک کننده به گریه و عزای اهل بیت علیهم السلام نمی دانند. ایشان معتقدند غنای لهوی یعنی آن آهنگهای ترانه گونه آنچنانی! آن هم اصلاً به بکاء کمک نمی‌کند. معظم له به نکته بسیار مهمی هم اشاره می کنند به این صورت که ممکن است گاهی غنای لهوی گریه هم برای انسان بیاورد، اما گریه ناشی از غناء با گریه ناشی از توجه به مصیبت امام خیلی متفاوت است. برای مثال انسان وقتی با صحنه غم انگیزی روبرو می شود یا موسیقی حزن انگیزی را می شنود، متاثر شده و حتی ممکن است به گریه بیفتد اما این گریه کجا و آن گریه نورانی بر اهل بیت کجا!؟ بسیاری از این
گریه‌ها نه تنها نورانی نیست بلکه ظلمانی است و ناشی از هیجانات شیطانی. حالا می توان تصور کرد که این گریه معین بر بکاء بر حضرت سیدالشهداء (ع) باشد!؟
استدلال سوم محقق اردبیلی (ره): او می گوید: این کار متعارف در بین مسلمین و مؤمنین است. (یعنی متعارف بوده که در زمان ایشان یعنی در قرن دهم با آواز و صدا مراثی سیدالشهداء (ع) را می‌خواندند.) این کار معمول بوده «مِن غیرِ نَکیرٍ» (یعنی کسی هم از علماء انکار نمی‌کرده)
رهبر معظم انقلاب در ردّ این استدلال به فرق بین غنای لغوی و غنای حرام اشاره می نمایند. غنای لغوی همان بند کردن و کشیدن صداست که حرام نیست و الان هم در روضه ها استفاده می شود. اما غنای حرام چه در گذشته و چه الان مرسوم نبوده و نیست. یعنی بین آوازه خوانی و روضه خوانی تفاوت بسیاری است.ضمن اینکه رهبر انقلاب در خصوص بخش دوم استدلال که می گویند علما انکار نمی کردند نظرات جالبی دارند. ایشان معتقدند اولاً اوج روضه خوانی و تشکیل جلسات مذهبی در زمان صفویه بوده و قبل از آن اصلاً حکومت ها چنین اجازه ای نمی دادند لذا اصل وجود سیره بین فقهای متقدم ثابت نمی شود.
ضمن اینکه حتی در زمان های اخیر هم مشاهده شده که وقتی مداح و روضه خوان کمی در روضه چهچهه بیش از حد داشت بعضی از علما و حتی متدینین از مجلس بیرون می رفتند پس از کجا معلوم که در زمان سابق این اعتراض ها وجود نداشته است؟
استدلال چهارم محقق اردبیلی (ره): می گویند: نوحه سرایی بر میت با توجه به روایات موجود بدون شک جایز است. پس به طریق اولی
نوحه‌سرایی بر امام (ع) مجاز است.
رهبر انقلاب چهار روایتی را که محقق اردبیلی به آنها استدلال کرده اند را بررسی نموده و آنها را رد می نمایند و در انتها می فرمایند که هیچ کدام از چهار استدلال مطرح شده مورد پذیرش ایشان نیست.
پس به طور خلاصه باید گفت نظر فقهی رهبر معظم انقلاب بر این است که هیچ کدام از سه استثنای فوق مورد پذیرش نیستند و اگر غنای لهوی بود فرقی نمی کند در قرائت قرآن، نوحه خوانی یا در مراسم عروسی باشد و در هر سه حالت حرام خواهد بود. حتی از نظر معظم له اگر قرآن و نوحه را به شکل غنای حرام بخوانند، حرمت آن از غنای معمولی شدیدتر است؛ چون این توهین به قرآن و مرثیه اهل بیت علیهم السلام است.
