یکی از این عرصه‌های جدید، فضای مجازی و خصوصاً شبکه‌های اجتماعی‌ای است که با تازگی رشدی قارچ گونه داشته‌اند. این فضاهای جدید برای ما تبدیل به وادی سرگردانی شده‌اند. فضای مجازی بخواهیم یا نخواهیم، خوشمان بیاید یا نیاید، مرز‌ها را شکسته است. حالا ما مانده‌ایم با یک فناوری جدید و شناختی که باید حاصل می‌شد و نشد.
اما اصلاً این عنوان، عنوان درستی است؟ واقعاً فضای مجازی، مجازی است!؟ اگر در گذشته این فضا‌ها مجازی بودند امروز اینگونه نیستند چرا که در تمام این شبکه‌های اجتماعی یک فرد در پشت هر پیام، کامنت، لایک و... وجود دارد و در حقیقت این فضا‌ها فقط یک پرده و حدفاصل بین افراد هستند. پس باید در تحلیل‌هایمان نیز این نکته را مد نظر داشته باشیم که تفاوت فضای مجازی با فضای واقعی چقدر است. آیا به صِرف یدک کشیدن عنوان مجازی ما مجازیم که حریم‌های حیا و عفاف را کنار بگذاریم؟ عینی‌تر بگوییم، آیا کارهایی مانند کامنت خصوصی گذاشتن یا لایک زدن برای جنس مخالف یا حتی شوخی با نامحرم در این فضا‌ها از لحاظ شرعی بلا اشکال است یا خیر؟ در یک کلام باید جایگاه عفاف در تنظیم روابط مجازی هم مشخص شود.
نکته حائز اهمیت این است که اگر برای کاربران ارزشی، جایگاه حیا و عفاف در این فضا‌ها تعریف و ترسیم نشود، کم کم با مشکل بزرگتری مواجه خواهیم شد و آن تأثیر این سرگردانی و رفتار غلط بر روابط خارجی است و این یکی از بزرگ‌ترین خطرهایی است که کاربران ارزشی را تهدید می‌کند.
عفاف هرکس به اندازه حیای اوست نه حجابش!
قرآن در چندین آیه از قرآن کریم به موضوع حیا اشاره شده است. لکن با توجه به اینکه بحث ما بیشتر در خصوص حیا در گفتار است لذا به آیه ۲۵ سوره قصص می‌پردازیم که ملموس‌تر و کاربردی‌تر این مسئله را بیان نموده است.
در این آیه آمده است: «فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.»
«پس یکى از آن دو در حالى که از روى حیا گام برمى داشت، نزد وى آمد و گفت: پدرم تو را مى طلبد تا پاداش آنکه براى ما آب دادى به تو بپردازد. و چون موسى نزد وى آمد و سرگذشت خود را بر او حکایت کرد، گفت: مترس که از گروه ستمکاران نجات یافتى.»
در این آیه برای نشان دادن حیای دختر شعیب، کلمه «استحیاء» به صورت نکره آمده و منظور از آن تجلی عفت و نجابت در طرز راه رفتن و عینی شدن حیا است. این دختران با وجود آنکه مجردند، مراقبند دور از چشم مردم رفت و آمد داشته باشند و در عمل، حیا و عفت را به انسان‌ها میآموزند. این آیه به یک آموزه بسیار مهم اشاره دارد که برای شکسته نشدن حریم‌ها و باز نشدن مسیر گناه، پوشش مناسب داشتن کافی نیست بلکه لازم است در راه رفتن، تکلم و نگریستن، دقت و مراقبت لازم را به عمل آورد تا طهارت روح و سلامتی نفس دچار مخاطره و انحراف نگردد. دختر شعیب علاوه بر اینکه در راه رفتن خودنمایی و تبرج نشان نداد، به هنگام بیان مطالب به ایجاز کلام و خلاصه گویی بسنده کرد و صرفا پیام پدر را به موسی رسانید. حتی در رعایت ضمیر‌ها هنگام سخن گفتن دقت داشتند و نگفتند ما تو را دعوت می‌کنیم، بلکه گفتند پدرمان تو را دعوت کرده است.
پس با توجه به آیه فوق مشخص شد که بر خلاف تصور غلطی که حیا را در یکسری امور محدود خلاصه می‌کند، حالت استحیاء و حیا ورزیدن به کلیه افعال و جوارح انسان مربوط می‌شود و شامل راه رفتن، سخن گفتن، نگاه کردن، غذا خوردن، خوابیدن و عبادت کردن و غیره نیز می‌گردد. در همین رابطه روایت داریم که «على قدر الحیاء تکون العفه» عفاف هرکسی به مقدار حیایش است. دقت کنیم که نگفته‌اند به مقدار حجابش است! یعنی عفت با حجاب تنها به دست نمی‌آید. لذا دیده‌ایم کسانی که در ظاهر حجاب مناسبی دارند ولی در سایر رفتار‌ها رعایت حریم حیا را نمی‌کنند. البته نقش حجاب انکارناپذیر و بسیار مهم است و حجاب هم به کسب عفت کمک می‌کند ولی مهم‌ترین عامل، حیا در تمامی زمینه‌های رفتاری است. در حقیقت همین حیا است که منجر به رعایت حجاب مناسب می‌شود.
چگونه سخن بگوییم؟
آیه دیگری که به موضوع حیا اشاره دارد آیه ۳۲ سوره احزاب است:
«یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا»
«ای زنان پیامبر، شما همانند دیگر زنان نیستید، اگر از خدا بترسید پس به نرمی سخن مگویید تا آن مردی که در قلب او مرضی هست به طمع افتد و سخن پسندیده بگویید.»
این آیه درس مهمی درباره نوع سخن گفتن زنان دارد. مطابق آن زنان باید در روابط با نامحرم به هنگام سخن گفتن، جدی و خشک و به طور معمولی سخن بگویند. شاید در جامعه امروز برخی این نوع گفتار زنان را نشانه روابط اجتماعی ضعیف آنان یا بی‌ادبی بدانند، لکن یادمان نرود ملاک برای یک زن مسلمان قرآن است نه حرف مردم! مبادا برای جلب رضایت عده‌ای، موجبات نارضایتی خداوند متعال را فراهم نماییم. همیشه این کلام امام صادق (ع) را به یاد بیاوریم که اگر همه مردم از تو راضی باشند و خدا از تو ناراضی باشد چه چیز بدست آورده‌ای؟ و اگر همه از تو ناراضی باشند و خدا از تو راضی باشد چه چیز از دست داده‌ای؟
نکته جالبی که در آیه هست اینکه نمی‌فرماید: «فیطمعون» پس یعنی لازم نیست چند نفر باشند، یک نفر هم در جامعه طمع کند شما باید رعایت کنی. برای مثال در همین فضاهای اجتماعی مجازی ولو گروه کاربرانی که شما با آنها سر و کار دارید افراد مؤمنی باشند ولی شما نمی‌توانید اطمینان حاصل کنید حتی یک نفر در بین آنها دلش دچار بیماری نباشد لذا باید هنگام سخن گفتن مراقبت نمایید.
از طرفی «لا تَخْضَعْنَ» خطابش به چه کسانی است؟ به زنان پیغمبر! یعنی حتی همسر پیامبر نیز از طمع در امان نیست، لذا نباید گمان برد که مثلاً من که اهل نماز و روزه عبادتم و لذا از این نگاه‌ها و وساوس در امانم.
تسلط پلکانی شیطان بر نفس
هرچند پرداختن به موضوعی با این اهمیت مجالی بیش از این می‌طلبد ولی با همین مقدار اندک نیز می‌توان به نتایج روشنی رسید. مهم‌ترین نکته این است که بدانیم تفاوت ماهوی بین فضای مجازی‌ای که در آن مستقیماً با شخصی در ارتباطیم با محیط واقعی وجود ندارد. لذا همانطور که قرآن نوع سخن گفتن و رفتار با نامحرم را به ما آموخته در این محیط‌ها نیز باید مطابق آموزه قرآن عمل نماییم و آن مستثنا ندانیم.
شاید کسی بگوید که مگر یک ارتباط کوتاه از طریق پیام و لایک و غیره چقدر تأثیرگذار است؟ پاسخ این است که بروز و ظهور و غلبه غریزه شهوانی در انسان به صورت پلکانی و تدریجی است و به تعبیر قرآن کریم شیطان از طریق سیاست گام به گام به هدف خود می‌رسد. یعنی حرف شما درست است و یک پیام به نامحرم کسی را منحرف نمی‌کند ولی می‌تواند مقدمه‌ای برای انحراف فکر و اندیشه باشد. ضمن اینکه همیشه پیش گیری راحت‌تر از درمان است. استفتایی که از دفتر مراجع عظام در این زمینه شده، به شرح ذیل است: چت کردن با جنس مخالف و رد و بدل کردن صحبت‌های معمولی چه حکمی دارد؟
همه مراجع: در صورتی که خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد جایز نیست.
و با توجه به آیات فوق و نکاتی که اشاره شد (مخصوصاً بحث «فیطمع») در اغلب موارد خوف فتنه وجود دارد. نتیجه اینکه بهتر است نه تنها از شوخی با نامحرم (حتی از شوخی‌های ساده) بلکه از ارتباط بیش از اندازه نیاز چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی، به شدت اجتناب کرد. البته گاهی بحث‌های علمی و اعتقادی نیز در همین فضا‌ها صورت می‌گیرد ولی نباید قیدهای بیان شده در آیات قرآن را از یاد برد و همینطور نباید فریب عنوان علمی و اعتقادی را بخوریم که شیطان نیز بسیاری از مواقع از همین روزنه‌ها وارد می‌شود و عدم رعایت حریم‌ها در یک مباحثه علمی به گناه منجر می‌شود.
