- آیا مقتضای امر به معروف می‌تواند قطع اینترنت را به‌دنبال داشته باشد؟
- آیا احتمال شرطیت تأثیر که در بسیاری از مواقع وجود ندارد می‌تواند موجب سقوط امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی شود؟
- آیا مراتب سه‌گانه امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی همچون نوع سنتی آن واجب است؟
- بر فرض وجوب امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی آیا ظرف تحقق امر به معروف و نهی از منکر اختصاص به فضای حقیقی و سنتی دارد یا اینکه امکان اجرای مراتب آن در فضای سایبری و اینترنتی نیز می‌باشد؟
هرچند پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند چندین مقاله مطوّل است؛ اما ما به اجمال نکاتی را بیان می‌کنیم. در پاسخ به سؤال اول باید بگوییم که استفاده صحیح از ابزارهای ارتباطی از جمله اینترنت برای اغراض عقلایی و علمی منعی ندارد؛ زیرا فضای سایبری عرصه جدیدی برای حیات بشری است که قابلیت انجام بخش عمده‌ای از نیازها و فعالیت‌های زندگی بشر و اجتماعات انسانی را دارد و به‌عنوان سایه فضای واقعی توانایی شبیه‌سازی فعالیت‌ها و ساختارهای فضای واقعی را داشته و با کارکردهای مثبت در فضای واقعی اثر خود را نشان داده است.
بر این اساس با توجه به مزایای فضای مجازی می‌توان گفت استفاده از اینترنت از آن جهت که مهم‌ترین پدیده در جهت کسب دانش و مهارت و به عنوان نماد پیشرفت علم و فناوری جامعه و جزء جدایی‌ناپذیر آن تلقی می‌شود تحت شمول اطلاق ادله آیات ترغیب به علم و دانش قرار می‌گیرد و چه بسا از این جهت که انسان مکلف به احیاء و آبادی زمین و حفظ نعمت‌های الهی مانند انسان و حیوان و گیاهان و... است لذا ملزم به فراگیری علوم و دانشی است که وی را به این مهم رهنمون می‌سازد.
اما در مورد تأثیر امر به معروف و نهی از منکر نیز باید گفت که اگرچه ممکن است در فضای مجازی به دلیل ناشناس‌بودن طرف مقابل و عدم رویارویی در برابرش در بسیاری از موارد دارای احتمال تأثیر نباشد؛ اما نمی‌توان گفت که احتمال تأثیر صفر است؛ زیرا قطعا به صورت تدریجی دارای احتمال تأثیر است. لذا مطابق با اطلاق ادله نسبت به وجود دفعی یا تدریجی امر به معروف حتی در صورت وجود احتمال تدریجی تأثیر نیز واجب خواهد بود گذشته از اینکه با صرف نظر از اطلاق ادله نیز ممکن است گفته شود اینگونه امر و نهی که با تکرار تأثیر می‌گذارد مرتبه اول آن از باب مقدمه واجب است.
برخورد با عاملان انحرافی در فضای اینترنتی و سایبری به دلیل تکثرگرایی فضای مجازی و گمنام‌بودن آنها در غالب اوقات ممکن نیست همچنین انحرافات سایبری بسیار ناشناخته‌تر از انحرافات کلاسیک و سنتی است مانند بسیاری از منحرفین این فضاها که از اسامی مستعار استفاده می‌کنند یا به یک سایت به‌عنوان کاربر میهمان و ناشناس وصل می‌شوند به همین دلیل می‌توان گفت جرایم مجازی نسبت به نظایر فیزیکی‌شان از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردارند. لذا چاره‌ای نیست جز آنکه مراتب امر به معروف و نهی از منکر در حد ممکن به صورت مجازی در این انحرافات مجازی صورت گیرد.
امر به معروف و نهی از منکر در فضای سنتی و واقعی دارای مراتبی است که عبارت‌اند از: انکار با قلب و ابراز ناخشنودی از عمل انکار به زبان و جلوگیری توسط فعل و زور است که باید دقت داشت که در این مراتب به‌تدریج از مرتبه ساده و ملایم‌تر به مرتبه بالاتر و شدیدتر پیش رفت. در ابتدا شاید این‌طور به نظر برسد که اجرای امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی قابل اعمال نیست؛ ولی با کمی دقت نظر بیشتر و کمی تأمل می‌توان مصادیق بسیاری برای مراتب آن فرض کرد که از باب نمونه به بعضی از مصادیق مراتب امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی اشاره می‌کنیم.
در مرتبه قلبی مانند دیگر مراتب درجات مختلفی دارد که می‌توان با نگاه و اشاره و عبوس‌نمودن چهره و رویگردانی و دوری آن را ادا کرد. با دقت در می‌یابیم تمامی این درجات در فضای مجازی نیز می‌تواند به اجرا در آورده شود مثلا در مصداق سوم از منکرات، زمانی که شخص پیامی حاوی منکرات را می‌فرستد می‌توان در پاسخ با ارسال پیام متنی یا تصاویری با چهره عبوس انزجار خود را از گناه ابراز کرد یا در مورد بعد زمانی که شخصی از طریق ارسال ویدئویی خواهان اعمال انحرافات دینی است و منکراتی از وی سر می‌زند می‌توان هریک از درجات اظهار کراهت قلبی از گناه را برای وی به صورت تصویری همچون عالم واقع به نمایش گذاشت.
در مرتبه لسانی مصادیق امر به معروف قابل شمارش نیستند! در زمان کنونی که فسادها و بی حرمتی‌ها در فضای مجازی رو به گسترش است و بسیاری از افراد نیز به خاطر برخی ملاحظات امکان بیان و تذکر مستقیم ندارند چه بسا روش‌های غیر مستقیم مانند ارسال پیام و ایمیل می‌توانند در برخی از امور راهگشا باشند. بسیاری از افراد به سایت‌ها و وبلاگ‌هایی مراجعه می‌کنند که دارای نوشته‌ها و تصاویر و... خلاف دین هستند و برحسب اتفاق مدیر سایت محلی را برای ارسال نظرات و ارتباطات تنظیم کرده و شما می‌توانید در آن محل امر به معروف و نهی از منکر خود را به صورت ارشادی و دقیق بیان و مکتوب کنید.
در آخرین مرحله هم امر به معروف و نهی از منکر به صورت اجبار و استفاده از قدرت است البته که در این مورد نیز باید همچون مراتب قبل درجات آن را رعایت نمود مثلا در برخی موارد باید دست گناهکار را گرفت و مانع از اصرار وی بر انجام گناه شد که مثال آن در فضای مجازی می‌تواند استفاده از امکان حذف اجباری همچون فیلترینگ و هک‌نمودن سایت‌های انحرافی باشد. از دیگر مصادیق مرتبه سوم امر به معروف و نهی از منکر بیرون‌انداختن شخص از مجلس است که مصداق اینترنتی آن می‌تواند بیرون‌انداختن از چت روم باشد.هریک از مراتب امر به معروف و نهی از منکر در دنیای مجازی به اندازه قدرت فرد و احتمال تأثیر تغییر پیدا می‌کند و مهم ریشه کنی منکر است و وقتی نتوان منکر را ریشه کن کرد باید روی آنها پرده کشید. اجرای مراحل سه‌گانه امر به معروف ممکن است در بسیاری از موارد نتیجه مطلوبی نداشته باشد و همچنین عبور از فیلترینگ و امثال آن برای کاربران حرفه‌ای این فضاها چندان سخت نیست گذشته از اینکه قابلیت فیلتر همه محتویات انحرافی وجود ندارد چنانچه قابلیت هک‌کردن تمامی سایت‌های انحرافی نیز ممکن نیست همان‌طور که ردیابی‌کردن کاربران منحرف نیز به دلیل تکثرگرایی فضای مجازی و هویت پنهانی شخص، کاری بسیار دشوار است پس با این شرایط آمرین به معروف و ناهین از منکر نباید منتظر باشند تا منکری رخ دهد آنگاه مراتب سه‌گانه امر به معروف را به تناسب اجرا کنند؛ بلکه باید در این زمینه پیشقدم باشند و سایت و وبلاگ‌های مذهبی در زمینه پاسخ‌گویی به شبهات دینی و مذهبی مردم تأسیس نمایند و افراد را از عواقب منکرات و گناهان اعم از عواقب اخروی و دنیوی آگاه نمایند.
زیرا با وجود خصوصیتی که برای گستردگی منکرات در فضای مجازی وجود دارد به تناسب امر به معروف در فضای مجازی نیز به خاطر وصل‌بودن شخص به شبکه جهانی اینترنت چه بسا می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.
